O`zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

BOB bo`yicha xulasa.
Ta’lim va tarbiyaning yangicha mazmuni o`quvchilarning bilim sifatini yanada oshirish, o`quv-tarbiya jarayonini yana takomillashtirish; o`qitish metodlarini hozirgi kun talablari darajasiga ko`tarish; bolaning bilim qobiliyatlarini maksimal darajada rivojlantirish; berilgan bilim va ko`nikmalarning ongli, puxta o`zlashtirilishiga erishish; o`quvchilarning mustaqil amaliy mehnat ko`nikmalarini o`stira boorish kabi vazifalarni ko`zda tutadi. Bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilishda 4-sinf o`qish darslari ham katta o`rin egallaydi. Ayniqsa, 4-sinf she’riy asarlarni o`rganish darslari o`quvchilarda nafosat hissini shakillantirishda, ularning ma’naviy-ruhiyat olamini boyitishda katta ahamiyat kasb etadi.
4-sinf o`quvchilari she’riy asarlarni o`rganish darslarida “O`qish kitobi” darsligida berilgan A.Oripov, A.Avloniy, Erkin Vohidov, Zafar Diyor, Sh.Sa’dulla, Qudrat Hikmat, Miraziz A’zam, Anvar Obidjon, T.Adashboyev, Sulton Jo`ra kabi ko`plab shoirlarning she’riy asarlari bilan yaqindan tanishadilar. Ayniqsa, Zafar Diyorning “Serquyosh o`lka”, Sh. Sadullaning “Kuz”, A.Oripovning “Sharq hikoyasi”, Mirtemirning “Qush tili” kabi she’rlarini o`quvchilar sevib o`qiydilar. Ularni yod oladilar, bu she’rlar o`quvchilarda Vatanga muhabbat tuyg`usini shakllantirishda, ona diyorni ardoqlash tuyg`ularini, tabiatga mehr hislarini rivojlantirishda juda katta o`rin tutadi.
XULOSA

Xulosa qilib aytganda, she’rni o’qiganda kichik yoshdagi o’quvchilar tabiat va jamiyat voqea-hodisalarining poetik tasviridan hayajonlanishlari muhim ahamiyatga ega. She’riy hikoya, she’riy ertaklarda syujet, ya`ni voqealar tizimi va uning rivoji xarakterlidir. Lirik she’r “biror hayotiy voqea-hodisa ta`sirida insonda tug`ilgan ruhiy kechinma, fikr va tuyg`ular orqali turmushni aks ettiradi”. Lirik she’rning xususiyati “kishining his-tuyg`uga to’la hayajonli nutqini ta`sirliroq ifodalashda qo’l keladi”. Lirik she’rni o’qish va tahlil qilish o’qituvchidan katta mahorat talab qiladi. Holbuki, ko’p hollarda she’rga oddiy matn nuqtai nazaridan yondashiladi. Bunday holda she’riy san`at hissiyot bilan bog`liq ekanligi unutiladi, she’r ma`nosining satrlar, so’zlar zaminida yashirin berilishi anglab yetilmaydi. Buning oqibatida o’quvchilar she’rdagi obrazlilikning mag`zini chaqa olmaydilar. Vaholanki, har qanday asar zaminidagi yashirin ma`noni o’qish mehnattalab ishdir.

– Bolaning nutqi til qonuniyatlariga to‘g‘ri amal qilish, kattalar nutqini idrok etish va o‘zining ijodiy faolligi natijasida rivojlanadi. – Nutqni samaraliroq rivojlantirish maqsadida bolalarning tevarak-atrof obyektlari (kishilarning hayoti va mehnati, hayvonlar, o‘simliklar olami, suv osti dunyosi) to‘g‘risidagi tasavvurlarini aniqlash va izchil, rejali tarzda kengaytira borish talab etiladi. – Tilni to‘g‘ri o‘rganish, uning grammatik tuzilishiga e’tibor berib so‘zlashish, bolalarda erkin muhokama yuritish, savollar berish, boshqalardan eshitgan fikrlari yuzasidan xulosalar chiqarish, narsa va hodisalar o‘rtasidagi bog‘lanishning turli ko‘rinishlarini anglab yetishga olib keladi. – Maktabgacha tarbiya muassasasida sog‘lom, tabiiy muhit yaratish, ularning to‘g‘ri muomalaga kirishishi, boshqalar bilan gaplashish ishtiyoqining ortishiga turtki bo‘ladi. – Bolalarni narsalarning nomlarini to‘g‘ri aytishga, ularning o‘xshash va farqli tomonlarini tushunish, shakli, rangi, sifati, xossalarini, jinsi va turiga oid yo‘naltiruvchi lug‘atini faollashtirish, nutqning grammatik tuzilishini shakllantirish, nutq madaniyatini shakllantirish, dialogik va monologik nutqini takomillashtirish va nihoyat savod o‘rgatishga tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Nutqning grammatik tizimini o‘zlashtirish ustidagi ishlar jarayonida nutqning turli qismlarida so‘z hosil qilish usullarini o‘rganish, til umumlashmalarini shakllantirish, shuningdek, sintaktik tuzilmalar qurish (oddiy va qo‘shma gaplar) vazifalari bosh vazifa sifatida namoyon bo‘ladi. Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashda intonatsion ifodalilik, temp, talaffuz va fikrni bayon qilishning ravonligi ustida ishlashga ko‘proq ahamiyat berish darkor, zero, ravon nutqning shakllanishi ushbu ko‘nikmalarga asoslanadi. Zamonaviy maktabda har yili she'rlarni tahlil qilishga tobora ko'proq e'tibor qaratilmoqda, chunki USEning o'ziga xos xususiyati terminologiyani bilish, turli sohalarda amaliy ko'nikmalarga bo'lgan yuqori talablarni beradi. Maktab dasturlari biroz murakkabroq, o'quvchilar katta hajmli materiallarni o'zlashtirishlari va ko'plab adabiy nuanslarni yaxshi bilishlari kerak. Semantik yukning ko'payishi va atamalar sonini aniq fanlarni o'qitish uchun maktablarda dars soatlarining bo'shlanishi bilan uyg'unlashtirish kerak. Shuning uchun she'rni tahlil qilish materialni taqdim etish va amaliy ko'nikmalarni shakllantirishning eng yaxshi usuli hisoblanadi. Tahlil o'tkazib, bolalar barcha atamalarni tezda takrorlaydilar, amalda ular turli xil she'riy vositalar qanday farq qilishini ko'rishadi. She'rlarni tahlil qilish uchun siz badiiy uslublarning butun majmuasini bilishingiz, uslub tendentsiyalari, qofiyalar turlarini aniqlashingiz, she'riy matnning grafik tasvirini yaratishingiz, poetik fonetika va sintaksis vositalarini bilishingiz kerak. Qoida tariqasida, she'riy asarni tahlil qilish ko'p vaqt talab etadi, nasriy matnni tasvirlash qiyinroq ko'rinadi. She'rlarni o'rganish, ularning tavsifi, tahlilga bag'ishlangan insholar yaratish odatda o'quvchilar uchun katta qiyinchiliklarga olib keladi. Hatto tilshunoslik sohasidagi o'rta bosqich talabalari ham har doim adabiy vositalardan bemalol foydalana olmaydilar, ba'zida ular matn tuzilishini ko'rmaydilar va qofiya, badiiy vositalar turini to'g'ri aniqlay olmaydilar, muallif va lirik qahramon qiyofasini aralashtirib yuboradilar. Barcha qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun, birinchi navbatda, berilgan algoritmdan chiqmasdan tahlilni qat'iy sxema bo'yicha qanday bajarishni o'rganish muhimdir. Bunday holda, siz faqatgina faktlarga tayanishingiz va she'riy matnni uning tuzilishi sohasida tadqiq qilayotganda atamalarning aniq ma'nosini bilishingiz kerak. Shuningdek, ko'pincha, ayniqsa maktab o'quv dasturi doirasida, o'z o'qish holati yoritilishi, o'qilgan she'rning shaxsiy taassurotlarini sun'iy ravishda ifodalash talab etiladi. Bu odatda mini kompozitsiya shaklida amalga oshiriladi. Bunday holda, fikrlarni vakolatli taqdim etish ko'nikmasi, mavzuni to'liq ochib beradigan savolga javob beradigan mantiqiy va to'liq matn tuzish qobiliyati foydali bo'ladi.
She’riy ohangni his qilmaslik, matn so’zlarini to’la tushunib yetmaslik she’r yodlashni zerikarli mashg`ulotga aylantiradi. Ma`nosi anglanmagan matnni yodlash oson kechmaydi. 4-sinfda Q. Hikmatning “Qish to’zg`itar momiq par” she’rini o’rganishda albatta tabiat manzaralarini izohlash talab etiladi. SHe’rni o’qishdan oldin unda tasvirlangan yil fasllari haqida suhbat o’tkaziladi yoki she’r mazmunini tushunish uchun o’quvchilar bilishi lozim bo’lgan voqealarni o’qituvchi qisqa qilib aytib beradi. Ma`lumki, qish fasli go’zal ko’rinishi bilan odamda yoqimli tuyg`ular uyg`otadi. Qishda bolalar chana uchish, qorbobo yasash, qorbo’ron o’ynashdan olam-olam zavq oladilar. Qishdagi sof va toza havogina emas, oppoq qorga burkalib turgan daraxtlar, dala-bog`lar kishida ajib bir kayfiyat uyg`otadi. “Qish to’zg`itar momiq par” (Qudrat Hikmat) she’rini o’rganish jarayonida agar qor yog`magan bo’lsa, ayni manzara tasvirlangan rasmlardan foydalanish ham mumkin. Qish fasli haqida gapirilar ekan, albatta, “kumush” sifati qo’shib aytiladi. Bu shu fasl hukmronligi davridagi manzaraga, qorning oppoq bo’lib tovlanishiga, ko’zlarni qamashtirishiga ishoradir. Ushbu she’rni o’rganish darsi dastlab o’quvchilarning qish fasli haqidagi tushunchalarini aniqlashdan boshlanadi. Qishning o’ziga xos belgilari, qishda o’ynaladigan o’yinlar, qish manzarasi yuzasidan savoljavob o’tkaziladi. O’quvchilarning qish faslida sovuq bo’lishi tufayli ayrim qushlarning o’lkamizni tark etib janubga uchib ketishlari, qishda sovuqqa mos issiq kiyimlarning kiyilishi haqidagi tushunchalari aniqlashtirilib, to’ldiriladi. SHundan so’ng o’qituvchi she’rni ifodali o’qiydi.