O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti asosiy organik sintez texnologiyasi kafedrasi
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Toshniyozova Farangiz KURS ISHI
|
4 KIRISH Mamlakatimiz prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich rahnamoligida davlatimizda kimyo sanoatini izchil rivojlantirish, sohadagi korxonalar quvvatidan oqilona foydalanish, eksportbop raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni ko`paytirishga alohida e`tibor qaratilmoqda. Texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlanayotgan korxonalarda haridorgir, zamon talablariga mos va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi ortib, ko`plab ish o`rinlari yaratilmoqda. Muhtaram birinchi prezidentimiz Islom Karimovning 2009 yil 11 martda qabul qilgan “Kimyo sanoati korxonalarini qurilishini jadallashtirish va yangi turdagi kimyo mahsulotlarini o`zlashtirish bo`yicha chora-tadbirlar dasturi to`g`risida” gi qarori bu boradagi ishlarni yanada jadal rivojlanishiga zamin bo’lgan desak mubolag’a bo’lmaydi. Tarmoq korxonalari mamlakatimiz qishloq xo`jaligiga ko`plab miqdorda fosfatlashtirilgan ammiak selitrasi, A markali metanol, ammiak ishlab chiqarish uchun katalizatorlar, Kc-11 markali karbamid smolasi, karbamid- ammiak aralashmasi, natriy nitrati, trinatriyfosfat, va karboksilmetilselluloza kabi keng turdagi kimyo mahsulotlari yetkazib berilyapti.Bularning barchasi mamlakatimiz iqtisodiyotining muhim tarmog`i – kimyo sanoatini yanada rivojlantirish, ichki va tashqi bozorda xaridorgir yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarishni mahalliylashtirish, energiya sarfini kamaytirish, korxonalarda qo`shimcha ish o`rinlarini yaratish, qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtiruvchilarning mineral o`g`itlarga bo`lgan talabini qondirish borasida amalga oshirilayotgan islohotlar berayotgan yuksak samaradandir. Respublika sanoatining ko’pgina tarmoqlarini, jumladan, paxta tozalash, to’qimachilik, yengil sanoatni, oziq-ovqat, kimyo sanoati, qishloq xo’jalik mashinasozligini va boshqalarni rivojlantirish istiqbollari, ularning murakkab o’tish davridagi iqtisodiy moliyaviy ahvoli bevosita qishloq xo’jaligiga bog’liqdir. Qishloq xo’jaligi maxsuloti, ayniqsa paxta, hozirgi vaqtda asosiy valyuta resursi, respublika uchun hayotiy muhim bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlari, dori-darmon, naft va neft mahsulotlari, texnika va texnologiya uskunalarini import bo’yicha sotib olishni taminlayotgan asosiy manbadir. Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini 5 yetishtirish hamda valyuta resursi bo’lgan paxtani yetishtirish uchun kimyo sanoati katta o’rin egallaydi. Buning isboti sifatida chiqarilayotgan turli xil mineral o’g’itlar, kimyoviy preparatlar ya’ni g’o’zaga tushadigan turli xil kasalliklarga qarshi va oldini oluvchi vositalar ishlab chiqaradi. Yuqoridagi so’zlarimiz isboti sifatida O’zbekiston Prezidentining mamlakatimizni 2017 – 2021 yilga mo’ljallangan besh yillik strategik rivojlanishning iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida Vazirlar Mahkamasining bugungi kengaytirilgan majlisi kun tartibiga qo’yilgan asosiy masala – bu O’zbekistonning o’tgan yillardagi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yakunlarini muhokama etish va mamlakatimizning keyingi yillarga mo’ljallangan iqtisodiy dasturining eng muhim ustuvor yo’nalishlarini tasdiqlab olishdan iborat. O’tgan yil yakunlarini sarhisob qilar ekanmiz, birinchi navbatda, iqtisodiyotimiz va uning yetakchi tarmoqlarini rivojlantirish borasida barqaror yuqori o’sish sur’atlariga erishganimizni ta’kidlash joiz. Mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti 8,1 foiz, sanoat ishlab chiqarish hajmi 8,3 foizga, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi 6,9 foiz, kapital qurilish 10,9 foiz, chakana savdo aylanmasi hajmi 14,3 foizga oshdi. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning qariyb 70 foizini yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan tayyor tovarlar tashkil etdi. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarish hajmi 2022 yilda 9,4 foiz, shu jumladan, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 8,7 foiz, nooziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish 10 foizga o’sdi. Inflyatsiya darajasi yil yakunlari bo’yicha 6,1 foizni tashkil etdi. Bu prognoz ko’rsatkichlariga nisbatan sezilarli darajada pastdir. O’tgan 2021 yilda 500 dan ziyod yangi korxona, birinchi navbatda, kichik biznes sub’ektlari eksport faoliyatiga jalb etildi. Tashqi savdo balansidagi ijobiy savdo 180 million dollarni tashkil qildi, mamlakatimizning oltin-valyuta zaxiralari 1 milliard 600 million dollarga ko’paydi. Sanoat va yalpi ichki mahsulot O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasining dastlabki ma’lumotlariga ko’ra, 2022 yilning yanvar – dekabr 6 oylarida O’zbekiston yalpi ichki mahsuloti (YIM) hajmi 144 867,9 mlrd. so’mni tashkil etdi, bu 2021 yilning shu davridagi ko’rsatkichdan 8,1 foizga yuqoridir. Joriy davrda sanoatdagi o’sish 8,3 foizni tashkil etdi, bu YIM o’sishining asosiy omillaridan biridir. O’tgan 2016-2020yillarning yanvar-dekabr oylarida YIM ishlab chiqarishning o’rtacha o’sishi yiliga 8,2 foizni tashkil etdi, ayni paytda sanoatda ishlab chiqarish hajmi sustroq o’sib, 8,1 foizni tashkil etdi. Agar 2019- 2021 yillar davomida YIM o’sish sur’atlari sanoatdagi o’sish sur’atlaridan muntazam oshgan bo’lsa, so’nggi 2 yilda sanoatdagi ishlab chiqarish o’sish sur’atlari YIM bilan solishtirganda yuqoriroq bo’lgan. 2022 yil yanvar-dekabr oylari yakunlariga ko’ra, YIM hajmi 2021 yil yanvar-dekabr oylaridagi hajmdan 36,8 foizga oshdi, sanoat mahsulotlari hajmi esa 36,3 foizga yuqori bo’ldi. 2022 yilda qora metallurgiya (ishlab chiqarish hajmi 2021 yilgi ko’rsatkich bilan solishtirganda 116,5 foizni tashkil etdi), yengil sanoat (116,1 foiz), mashinasozlik va metallga ishlov berish (113,5 foiz), yog’ochni qayta ishlash va tsellyuloza- qog’oz sanoati (112,3 foiz) hamda qurilish materiallari sanoati (110,7 foiz) kabi sanoatning tuzilma hosil qiluvchi tarmoqlari dinamik rivojlanishi ta’minlandi. 2018-2022 yillar davomida ishlab chiqarish hajmining o’rtacha yillik o’sishi mashinasozlik va metallga ishlov berish (16,1 foiz), yog’ochni qayta ishlash va tsellyuloza-qog’oz sanoati (13,6 foiz), qurilish materiallari sanoati (12,6 foiz) hamda yengil sanoat (11,2 foiz) singari tarmoqlarda yuqori bo’ldi. Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish tarkibida mashinasozlik va metallga ishlov berish eng katta ulushga ega, 2021 yil yanvar-dekabr oylarida tarmoq ulushi umumiy hajmda 19,7 foizni tashkil etdi (2020 yil yanvar-dekabr oylarida 18,8 foiz). Oziq-ovqat (16,0 foiz), yengil (14,0 foiz) va yoqilg’i (13,1 foiz) sanoati ham katta ulushga ega. Kimyo va neft-kimyo sanoati 2022 yilning yanvar-dekabr oylarida kimyo va neft- kimyo sanoatida ishlab chiqarish hajmi 4 107,7 mlrd. so’mni, o’sish sur’atlari esa 2021 yilning yanvar-dekabr oylariga nisbatan 108,9 foizni tashkil etdi. |
