O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo – texnologiya instituti asosiy organik sintez texnologiyasi kafedrasi

KS – 11 karbamid olishning moddiy balansi 
2-jadval 
Kirish
Chiqish
№ 
Xom-ashyo 
𝑘𝑔/𝑠 
№ 
Mahsulot 
𝑘𝑔/𝑠 
1 
(NH
2
)
2
CO 
5935,2 
1 Hosil bo’lgan mahsulot 
8457,7 
2 
CH
2
O 
5935,2 
2 
Yo’qotish
445,1
3 
H
2
O 
2967,6 
Jami
11870,4 
Jami 
11870,4 
 
 
 
 

---

23 
MEHNAT VA ATROF MUXITNI MUXOFAZA QILISH. 
 
Ishlab chiqarishda mehnat muxofazasini to‘g‘ri tashkil qilish uchun 
korxonada bo‘lishi mumkin bo‘lgan jaroxatlanish va kasbiy kasallikning oldini 
olish muhim rol o‘ynaydi. 
Bu hizmatni to‘g‘ri tashkil qilish mehnat to‘g‘risidagi qonunlar va mehnat 
muxofazasiga aloqador bo‘lgan normativ xujjatlar va instruksiyalarga asoslangan. 
Korxonalardagi mehnat muxofazasini boshqarish sistemasi asosiy vazifalari: 
- 
Ishlarni mehnat xavfsizligiga o‘qitish va mehnat muxofazasini targ‘ib 
qilish. 
- 
Ishlab chiqarish jihozlarining xavfsizligini ta’minlash. 
- 
Ishlab chiqarish jarayonlarining havfsizligini ta’minlash. 
- 
Ish sharoitini sanitar-gigienik axvolini meyorlashtirish. 
- 
Karbamid individual himoya vositalari bilan ta’minlash karbamid 
ishlab chiqarish korxonasida bosim ostida komunikatsiya va apparatlar siljituvchi 
jihozlarni “Elekir” jihozlari, zararli va portlovchi moddalar xavf tug‘diradi. 
- 
Texnologik rejimning buzilishi yoki jihozlar nosozligi natijasida faqat 
mexanik buzilishlariga emas balki ishchi zonasiga katta massadagi zararli 
moddalarni chiqishiga olib keluvchi portlashlar sodir bo‘lishi mumkin.
Ishlab chiqarishning havfli va zararligi quyidagilardan iborat. 
- 
avariya hollarida ishchi binolariga katta miqdorda ammiak NH
3 
CO
2
ning chiqib tarqalishi va hizmatchi shaxslar organizmiga ta’siri – 6000 VT, 300VT, 
220VT kuchlanish, 50Gs chistatali qurilma dvigatellarini ishga tushirish uchun 
qo‘llaniladigan elektr energiyasi 
- 
yuqori parametirga ega bo‘lgan bug‘larning qo‘llanilishi: bosim – 35 
kg/sm
2
, harorat – 350
0
C 
- 
ko‘p miqdordagi mexanizmlarning siljuvchi qisimlari. 
- 
Portlash mumkin bo‘lgan ammiak havo aralashmalari hosil bo‘lishi, 
o‘z-o‘zidan yonuvchi sulkov moylari, joylashgan lattak va qog‘ozlar. 
Bug‘ va ammiakli eritmalarning teriga termik ta’siri. 

---

24 
Bu jaroxatlanish havflarini oldini olish maqsadida ishlab chiqarishda maxsus 
o‘qitish va ishlab chiarish havfsizligi talab instruksiyalari tashkil etilgan 
zararlanishning oldini olish, organizm himoyasi uchun har bir kishiga shaxsiy 
himoya vositalari berish, bulardan tashqari ishlab chiqarishning binolari, yonish, 
portlash xavflari ham bor. Yonish vujudga kelgan taqdirda uni avtomatik ravishda 
bartaraf etish yo‘lga qo‘yilgan.
Bunda yonuvchi material bo‘lib elektr kabellari hisoblanadi. 
Umuman olganda karbamid ishlab chiqarish binolariga yig‘inga qarshi 
klassifikatsiya asosiy bo‘limi va tashqi qurilmalarning portlash va yonish elektr 
qurilmalari va sanitar xarakteristikasi asosida klassifikatsiyasi bo‘yicha B toifaga 
kiradi.
Kinematik jarayon va sharoit xususiyatini hisobga olgan holda 
qurilmalarning ko‘p qismi binodan tashqari ochiq maydonda, etajerkalarda 
joylashtirilgan. Bu esa ham iqtisodiy jihatdan qulay xom gaz havo 
aralashmalarining portlash xavfini kamaytiradi. Jarayon bosqichlarini avtomatik va 
MBA dan boshqarish ko‘zda tutilgan. Bu ishchilarning agregat oldida ko‘p vaqt 
turishlarini bartaraf etadi. 
Barcha bino va etanikar evakuatsion chiqish va pilompoyalarning zarur 
miqdori bilan ta’minlanadi. Binolar fundamentini bir butun temir beton 
ustunchalaridan bajarish rejalashtirilgan. 
Asosiy elektropristniklarni elektr bilan ishonchli ta’minlash bo‘yicha 
karbamid ishlab chiqarish korxonasi toifasiga kiradi. Elektr jihozlari atrof muhit 
xolati, bino sinfi va boshqaning hisobga olgan holda tanlangan. 
Loyihalanayotgan ob’ektda elektr xavfsizligini ta’minlash uchun himoya 
erga ulash va himoya o‘chirish usullari qabul qilingan. 
Uning maqsadi qurilma elementlaridagi elektr zaryadini bartaraf etishdan 
iborat. 
Sex chegarasidagi har bir apparat sistemalari truboprovodlar, havo 
haydagichlar kamida 2 joydan ximoyaviy erga ulangan. 

---

25 
Sexlarda barcha trubaprovodlar paralel joylashgan, oralig‘i 10 sinaga, o‘zaro 
har 20... 25 m dan yuqori bo‘lgan rezervuarlar diametrlari metrlari qarama-qarshi 
tomonda 2 tadan kam bo‘lmagan holda himoyaviy erga ulangan. 
Temir yo‘l sistemalariga to‘lish va qo‘yish qurilmalari ham erga ulangan. 
Berilgan korxona elektr qurilmalarida xavf tug‘ilishini tok bilan jarohatlanish 
vujudga kelishi bilan ularni avtomatik ravishda o‘chirishni ta’minlovchi himoya 
o‘chirg‘ichlari ko‘zda tutilgan. 
Karbamid ishlab chiqarish xom ashyosi gazsimon NH
3
va CO
2
eng zaxarli 
moddalar qatoriga kiradi. 
Korxonada ishlayotgan xodimlarni xavfsizligini ta’minlash uchun quyidagi 
ishlar qilingan. 
- 
Texnologik jarayonni asosiy bosqichlari avtomatlashtirilgan. 
- 
Korxonadagi hamma apparatlar va kamunikatsiyalar germetik holda 
ishlaydi. 
- 
Ammiak trubaprovodlarni flanestlari maxsus qavat bilan qoplangan. 
- 
Korxona suniy ventilyasiya bilan ta’minlangan. 
- 
Qurilmalarni berk xonalarida ammiak konsentratsiyasi avtomatik 
ravishda boshqariladi. 
Karbamid sehida asosiy xavf quyidagicha 
- 
Ishchi xonasida NH
3 
va CO
2
ni chiqish odam organizmiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
- 
Komunikatsiya va absorberni yuqori bosimi ostida yorishishi. 
- 
Yuqori bosim ostida bug‘ni chiqishi. 
- 
Bug‘ni va issiq mahsulotni kishi tanasiga termik ta’siri. 
Karbamid ishlab chikarish sexida kuyidagi ximoya vositalr ishlatiladi: 
Shlangli protivogazlar. 
Shlangli protivogazlar 2 xil buladi. Ular asosan kuduklarda, emkostlarda , 
sisternalarda, shaxtalarda ish bajarilganda ishlatiladi. Ishlar asosan 2 kishi 
ishtirokida bajariladi. (1 kishi karab turuvchi va 1 kishi ish bajaruvchi). 
1. 
PSH 1-shlanginig uzunligi 10 metr buladi. 

---

26 
2. 
PSH-2 shlangining uzunligi 20 metr buladi. 
Filtrli gaznikoblar belgilanishi va ximoyalash muddatiga kura maarkalarga 
va ximoya sinflariga bulinadi. Zararli moddalar uzi-ning fizik-kimyoviy 
xususiyatiga kura shartli ravishda sinflarga bu-linadi va xarflar bilan belgilanadi. 
Ularning belgilanishi: 
- aerozolga karshi – RX; 
- gazga karshi – Gaz X; 
- kombinirlangan – Gaz XRX. 
Gaz suzi – zararli moddalar sinfini, X – ximoya sinfi 1,2 va 3 ni bildiradi. 
Masalan: DOT 600 A2V2E2K2R2 (( DOT – для охрана труда ya’ni, MMU 
– mexnat muxofazasi uchun) 600 – filtr xajmi sm
3
da A,V,E, K,R – zararli 
moddalar sinfi, 2,3 – ximoya sinfi). 
Ventilyasiya. 
Sex sun’iy ravishda ventilyasiya qilinadi. Ventilyasiya ventilyator va 
nasoslar yordamida amalga oshiriladi. GOST asosida tabiiy yo‘l bilan ventilyasiya 
qilinadi.Tabiiy ventilyasiya yordamida issiq davrda 0,3 m dan yuqori ventilyasia 
qilinadi.Tashqaridagi havo xonani 1 tomonidan kirib boshqa tomonidan chiqishi 
mumkin. 
Elektr xavfsizligi 
Elektr xavfsizligi korxonada ko‘p ishlar tashkil qilingan. Ishchilar elektr toki 
bilan ishlashni bilishi kerak. Har bir qurilma erga ulangan.erga ulanish 40m gacha 
bo‘lishi mumkin.