Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

17. Hosil boʻlish joyiga qarab kompleks qalbakilashtirish quyidagicha boʻladi:

1. 
   texnologik va sotishdan oldindan amalga oshirish
   
2. 
   texnologik va sotish paytidagi
   
3. 
   sotishdan oldin va tovarshunoslik
   
4. 
   texnologik va tovarshunoslik
   

18. Ishlab chiqarishning texnologik sikli jarayonida tovarlarni qalbakilashtirish, shuningdek markalashda ularni koʻrsatmasdan turli xil oziq-ovqat qoʻshimchalarini kiritish orqali qalbakilashtirish qanday qalbakilashtirish ostida amalga oshiriladi?

1. 
   texnologik
   
2. 
   sotishdan oldin amalga oshirish
   
3. 
   sotish paytida
   
4. 
   tovarshunoslik
   

19. Qalbakilash-tirishning qanday turida mahsulotlar sotishga tayyorlanayotganda yoki isteʼmolchiga chiqarilayotganda qalbakilashtiriladi?

1. 
   texnologik
   
2. 
   sotishdan oldin
   
3. 
   sotish paytida
   
4. 
   tovarshunoslik
   

20. Qalbakilashtirishga qarab isteʼmolchilar xavfi qaysi guruhlarga boʻlinadi?

1. 
   iqtisodiy, tanaga fiziologik zarar etkazish, odamga maʼnaviy zarar
   
2. 
   iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy
   
3. 
   insonga iqtisodiy, madaniy, maʼrifiy, maʼnaviy zarar
   
4. 
   ijtimoiy; biror kishiga maʼnaviy zarar; tanaga fiziologik zarar etkazish
   

3-BOB. OZIQ-OVQAT TOVARLARINI IDENTIFIKATSIYALASH VA QALBAKILASHTIRISH

Reja:
3.1. Un, don va makaron mahsulotlarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.2. Sut mahsulotlarini (sariyogʻ, sut va shu kabilarni) identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.3. Goʻshtni va goʻsht mahsulotlarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.4. Baliq tovarlarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.5. Ichimliklarni (alkogolli va alkogolsiz) identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.6. Ovqatga ishlatiladigan yogʻlarni identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.7. Tuxum tovarlarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish.
3.8. Tabiiy asalni identifikatsiyalash va qalbakilarini aniqlash.

3.1.Un, don va makaron mahsulotalarini identifikatsiyalash va qalbakilashtirish

Un turli don ekinlarini qayta-qayta maydalab, shundan keyin ayrim moddalarni ajratish yoʻli bilan olinadigan kukunsimon mahsulot. Foydalaniladigan don turiga qarab bugʻdoy uni, javdar uni, bugʻdoy-javdar uni, arpa uni, suli uni, joʻxori uni, guruch uni, soya uni, noʻxat uni va boshqalar boʻladi

U
nni qalbakilashtirishning asosiy turlari sifatni va miqdorni qalbakilashtirish boʻlib, assortimentni qalbakilashtirish kamdan-kam uchraydi.

Unning assortimentini qalbakilashtirish unning bir navini boshqasiga; maʼlum don turidan olingan unni boshqa unga almashtirib qoʻyish hisobiga yuz beradi. Bugʻdoy unining assortimentini qalbakilashtirishning hammadan koʻp tarqalgan turi 1-nav unni oliy nav un sifatida sotishdan iborat. Bunday qalbakilashtirishni unning rangiga qarab ham bilib olish mumkin, lekin yanada aniqroq xulosani fizik-kimyoviy koʻrsatkichlar asosida: kletchatka, pentozanlar, kalsiy, fosfor, temirning miqdoriga qarab chiqarish mumkin. Shuningdek birmuncha qimmat turadigan javdar unini bugʻdoy uniga va aksincha bugʻdoy unini javdar uniga almashtirib qoʻyish ham uchraydi. Assortimentni qalbakilashtirish – bugʻdoy uniga birmuncha arzon turadigan joʻxori, noʻxat uni va boshqa turdagi unlarni aralashtirish – kleykovinani yuvib tashlash yoʻli bilan aniqlanadi.

Bundan tashqari, ushbu qalbakilashtirishni mikroskopda koʻrish yoʻli bilan aniqlash mumkin, chunki bugʻdoy unining kraxmal donalariga muayyan shakl va kattalik (uncha katta boʻlmagan dumaloq donlar) xosdir. Unning sifatini qalbakilashtirishga quyidagi usullar bilan erishish mumkan: unning turli navlarini aralashtirish; oziq-ovqat boʻlmagan begona qoʻshimchalarni (boʻr, ohak, kulni), oziq-ovqat qoʻshimchalarini (kepaklar) qoʻshish; unni yaxshilaydigan oziq-ovqat qoʻshimchalarini qoʻshish
Unni qalbakilashtirishning hammadan keng tarqalgan usuli – navlarni aralashtirishdir. Bunda unning oliy navlari past navli unlar bilan qisman yoki butunlay almashtirilganligini rangiga qarab aniqlash mumkin: unning navi qancha past boʻlsa, u shuncha xira boʻladi. Un navining eng aniq koʻrsatkichi tarkibidagi kulning qanchaligidir. Bu hol shu bilan bogʻliqki, donning alohida anatomik qismlaridagi kulning miqdori bir xil emas. Poʻstlogʻi va aleyron qatlamida kul hammadan koʻp, murtakda birmuncha kam va endospermada hammadan kam boʻladi. Unning navi qancha past boʻlsa, unda kul miqdori yuqori boʻlgan poʻstloq zarralari shuncha koʻp boʻladi, unning tarkibidagi kul shuncha yuqori boʻladi. Toza endospermadan iborat boʻlgan oliy nav un tarkibida kul koʻp boʻlmaydi.
Standart unning maʼlum navida kulning umumiy miqdori belgilangan foizdan yuqori boʻlmasligini nazarda tutadi: oliy nav bugʻdoy uni uchun koʻpi bilan 0,55%; 1-nav uchun koʻpi bilan 0,75%; 2-nav uchun koʻpi bilan 1,25%. Elangan javdar unida kulning umumiy miqdori 0,75%ni tashkil etishi, oqlangan un uchun 1,45%, elak qoldigʻi uchun 2%, lekin tozlanmagan dondagiga qaraganda kamida 0,77% dan past boʻlmasligi kerak.