O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus taʹlim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

5.4. I.Ansoff matritsasi va M. Porterning raqobat modeli. 
Marketing strategiyasini ishlab chiqishda eng muhim muammo, korxonani 
foyda olishga yo‗naltirish hisoblanadi. Uning echimini topishda jahon tajribasida
quyidagi yondashuvlar mavjud. 
Maqsadli bozorni o‗zlashtirish yo‗llarini qidirishda muqobil strategiyalarni 
aniqlash uchun I.Ansoff tomonidan 1966-yilda taklif etilgan ―tovar-bozor‖ matritsasi
ishlatiladi. Bu quyidagi jadvalda ko‗rsatilgan. 
5.1-jadval 
“Tovar-bozor» matritsasi”
3
Tovarlar 
Бозорлар 
Joriy 
Yangi 
Joriy 
Bozorga chuqurrok kirib borish 
strategiyasi 
• Sotishni jadallashtirish 
• Yangi xaridorlarni kidirish 
• Raqobatchilarni sindirish 
• Tovarni iste‘mol soxasini 
kengayishi 
Bozorni rivojlantirish strategiyasi 
• Yangi bozorlar 
• Yangi sotish xududlari 
• Xalqaro bozorlar 
• Tovarni ishlatilishini yangi 
soxalarini tuzish 
Yangi 
Tovarni rivojlantirish 
• Uz kuchi bilan yangi tovar 
ishlab chiqarish 
• Bitimlarni rivojlantirish 
• Litsenziya 
Maxorat bilan ayirboshlash 
Diversifikatsiya 
• Gorizontal 
• Vertikal 
Konsentrik 
Jadvaldan ko‗rinib turibdiki, firmaning afzalligini o‗sish manbalarini 
o‗zlashtirishni 4 ta asosiy strategiyalari bo‗lishi mumkin: bozorga chuqurroq kirib 
borish strategiyasi; tovarni takomillashtirish strategiyasi; bozorni rivojlantirish 
strategiyasi; diversifikatsiya. 
3
Ansoff matrix. www.free-management-ebooks.com

---

50 
O‗rinbosar tovarlar 
Porterning raqobat modeli. Amerikalik olim Porter 1975-1980 yillarda o‗sish 
sur‘atining pasayishi va sanoatning ko‗pchilik tarmoqlarning stagnatsiyaga uchrash
davrida raqobat strategiyasi konsepsiyasini ishlab chiqdi. Korxona diqqat markazida 
nafaqat xaridorlar ehtiyojini qondirish, balki bozordagi raqobat kuchlari ham turadi. 
Porter tomonidan ko‗rsatilgan raqobatni harakatga keltiruvchi beshta kuch quyidagi 
chizmada berilgan. 
M. Porterning tadqiqotlari quyidagi xulosalarga olib keldi: avvalo katta bozor 
ulushiga ega bo‗lgan yirik korxonalar, bir tomondan va, ikkinchi tomondan, kichik 
ixtisoslashtirilgan korxonalar talab qilinadigan rentabellik darajasiga erishish 
imkoniyatiga ega bo‗ladi. Demak, o‗rta pozitsiya xavfli, bozorda yetakchilik qilishga 
erishish qobiliyati yoki mablag‗lari yo‗q, barcha korxonalarga o‗z ishini belgilangan 
segmentda jamlab, raqobatchilarga nisbatan afzalliklarni barpo etish tavsiya etiladi. 
Potensial yangi
Raqobatchilar 
Tarmoq ichidagi
Yyetkazib
beruvchilar 
Tarmoq ichidagi raqobat