O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA 
O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
TOSHKENT AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 
URGANCH FILIALI 
 O’RNATILGAN TIZIMLAR FANIDAN 
 
Guruh: 971-19 
Bajardi: Axmedova Sevara 
 
Urganch-2022
 

---

2 
 
Mavzu: Static random-access memory 
REJA: 
 
1. Statik tasodifiy xotira kelib chiqishi
2. Uning xususiyatlari
3. SRAM turlari 
4. SRAM dizayni 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

3 
 
O’rnatilgan tizim tushunchasi: O’rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi 
bo’lib, u boshqa turdagi kompyuter tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) 
yoki superkompyuterlardan farq qiladi. Biroq, siz “o’rnatilgan tizim” tushunchasini 
tushunishda ba’zi qiyinchiliklarga 
uchrashingiz mumkin
, chunki u texnologiyadagi 
o’zgarishlar va turli xildagi kompyuter qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari 
sezilarli tushish natijasida doimiy ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda 
o’rnatilgan tizimning an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. O’quvchi yaqin 
kelajakda bu tizimga duch kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza 
qilishni va bugungi kunda ular qanchalik to’g’ri ishlashi yoki kamchiliklarini 
tushunishi juda muhim hamda ular xususida onliravishda muhokama yurita olishi 
kerak. Quyida o’rnatilgan tizimning bir necha umumiy xususiyatlri haqida fikr 
yuritiladi: 

O’rnatilgan tizimlar qurilmalar va dasturiy ta’minotining keng qo’llanishi 
jihatdan shaxsiy kompyuterlarga (PC) qaraganda ancha chegaralangan. Bu 
hol o’rnatilgan tizimlarining muhim yo’nalishlari uchun to’g’riligini 
saqlamoqda. Qurilmalar cheklanganligi to’rt jihatdan kamchiliklarga ega, 
ular ish sifatini yaxshilash, is’temol kuchi, xotira va qurilma keng 
tarqalishidagi kamchiliklardir. Dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar jihatdan 
o’rnatilgan tizimlar shaxsiy kompyuterlarga ancha yaqin, ya’ni 
tatbiqlar 
kam
, ko’lami past tatbiqlar, operatsion tizim yo’qligi yoki cheklangan 
tizimlar. Biroq bu ta’riflar boshqaruv kengashi nazarida qisman to’g’ri va 
shaxsiy kompyuterlardagi dasturiy ta’minotning avvalgi va bugungi avlodi 
ancha mukammal o’rnayilgan tizim loyihalariga qayta joylanmoqda. 

O’rnatilgan tizimlar faqat maxsus vazifalarni bajarish uchun 
loyihalashtirilgan. Ko’plab o’rnatilgan qurilmalar asosan bir xususiy vazifa 
uchun ishlab chiqilgan. Biroq, biz bugun ko’rishimiz mumkinki ayrim 
qurilmalar, masalan shaxsiy ma’lumotlar bazasi yordamchisi (PDA) gibrid 
telefon kameralari bir necha turdagi funksiyalarni bajarish uchun islab 
chiqarilgan.shuningdek, so’ngi raqamli TV lar ikkitomonlama amallarni 
bajarishga moslashgan, ya’ni ko’plab turdagi “TV”larga bog’liq bo’lmagan 
umumiy, lekin muhim bo’lgan amallarni bajaradi, 
xususan e-mail,
internetdan foydalanish va ko’plab o’yinlar. 

O’rnatilgan tizim shunday kompyuter tizimidirki, unda boshqa kompyuter 
tizimlaridan ko’ra yuqori sifatli va ishonchli qurilmalar talab etiladi. 
O’rnatilgan qurilmalarning ba’zi qurilmalarida juda yuqori sifatli va 

---

4 
ishonchli uskunalar bilan jihozlangan. Misol uchun, avtomobil motori 
kontrolerlarining harakat vaqtida tutashib ketishi yoki nozik tibbiyot 
asboblariningn jarrohlik vaqtidagi nuqsonlari juda jiddiy oqibatlrga olib 
keladi. Biroq, bu yerda ham shunday o’rnatilgan qurilmalar bo’lib, masalan 
TV, o’yinlar, kamera telefonlar kabi, ularda noqulayliklar mavjud bo’lib, 
lekin ular hayotga xavf soladigan holatlarni vujudga keltimaydi. 

Ba’zi o’rnatilgan tizimlar 
deb nom olgan qurilmalar
, misol uchun PDA yoki 
web bloknotlar, aslida o’rnatilgan qurilma emas. Kompyuter tizimlari 
sohada ba’zi bahsli holatlar uchraydi va an’anviy tizimlarning hammasi ham 
aslidao’rnatilgan tizim emas. Biroz tushunildiki, ancha mukammalroq 
loyihalarning o’rnatilgan tizim sifatida shakllanishi, masalan PDAning, 
nanotexnologik bozor va sotuv jarayoniga ko’proq bog’liq ekan 
muhandislarga qaraganda. Haqiqatda soha muhandislari o’rnatilgan tizim 
jarayonidagi faoliyatiga qarab o’zaro bo’lingan, hatto bu loyihachilar joriy 
tizimlar borasida
 birgalikda muhokamalashishsada
, an’anaviy o’rnatilgan 
tizim rivojlanishda davom etadimi yo’qmi yoki sanoat jarayonida yakunda 
boshqalar tomonidan boshqariladimi. Hozirda sanoatni ta’minlaydigan 
kompyuter tizimlari ko’lami mavjud emasligi sababli an’anaviy o’rnatilgan 
tizimlar va umumiy maqsadli shaxsiy kompyuterlar orasidagi raqobat 
sustlashdi. Bu kitob o’rnatilgan tizim evolyutsion ko’rinishini asoslab 
ko’rsatib beradi,qaysiki bu turdagi kompyuter tizim loyihalarini o’z ichiga 
olgan.