O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti «iqtisodiyot» fakulteti

Aholining jinsiy tuzilishi 
Aholining statistik hisobini olish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan mamlakatlarda 
demografik materiallardan ma’lum bo‘lishicha o‘g‘il bolalar qizlarga qaraganda 
ko‘proq tug‘iladi (O‘rtacha hisobda 100 qiz bolaga 105-106 o‘g‘il bola to‘g‘ri 
keladi). Bu ham jahonning barcha mamlakatlariga xos xususiyat. Biroq erkaklar va 
ayollarning umumiy soni nisbati jahonning turli qismlari va mamlakatlarida turlicha. 
Bunga erkaklar va ayollarning o‘rtacha umridagi farq, migratsiyalar, urushlar va 
boshqa omillar sabab bo‘ladi. 
Iqtisodiy taraqqiy etgan mamlakatlarda, ayollarning umumiy soni erkaklar 
sonidan ko‘p. Sababi bunday mamlakatlarda bolalar ichida o‘g‘il bolalar o‘liming 
ko‘pligidir (Masalan, AQShda bir yoshgacha o‘g‘il bolalar qizlarga nisbatan 1,33 

---

48 
marta ko‘proq bo‘ladi), shu sababli taxminan 15-20 yoshga etgach, ikkala jins 
o‘rtasidagi nisbat son jihatdan tenglashadi. Kattaroq yoshda esa ayollar salmog‘i 
muntazam o‘sib boradi. Ayollarning mehnatga, ayniqsa, og‘ir va zararli ishlab 
chiqarishda kam band bo‘lganligi sababli ayollar orasida o‘lim kam, demak o‘rtacha 
umr erkaklarga qaraganda ko‘proq bo‘ladi. 
4.3.1-jadval 
O‘zbekiston va Latviya aholisining jinsiy tuzilishi 
(foiz hisobida) 
O‘zbekiston 
1990 yili 
2003 yili 
Jami 
aholi 
erkaklar 
ayollar 
Jami aholi 
erkaklar 
Ayollar 
0-14 yosh 
15-49 yosh 
50 dan yuqori 
40,71 
46,62 
12,62 
41,74 
47,3 
10,9 
39,7 
45,95 
24,29 
49,80 
55,20 
16,60 
50,76 
60,20 
12,50 
38,70 
57,30 
17,90 
Latviya 
0-14 yosh 
15-49 yosh 
50 dan yuqori 
21,29 
50,56 
29,19 
23,57 
52,78 
23,53 
19,31 
46,53 
34,08 
22,13 
51,05 
32,93 
29,40 
60,3 
20,20 
22,18 
55,61 
40,01 
Rivojlanayotgan mamlakatlarda (Osiyoda), odatda, erkaklar soni ayollar sonidan 
ortiq. Bu mamlakatlarning ko‘pida diniy aqidalar (masalan, islom dini da’vatiga 
ko‘ra, ayollar mavqei pastroq. Shu sababli, go‘yo qiz bola oilaga qo‘shimcha tashvish 
keltirar emish. Shu boisdan qiz tug‘ilishi oilada haqorat deb bilinadi. Shu tufayli 
chaqaloqlar orasida o‘g‘il bolalar o‘limi qiz bolalar o‘limiga nisbatan ko‘p bo‘lmasa 
kerak. 
Barvaqt nikohlanish (Osiyo va Afrikadagi bir qancha mamlakatlarda yoshlar 15-
20 yoshlarida turmushga chiqadilar) natijada onalik va ko‘p bolalik davri ham erta 
boshlanadi. Masalan, 45 yoshdan yuqori bir hind ayoliga o‘rtacha 6-7 bola to‘g‘ri 
kelsa, Buyuk Britaniyada faqat 2-3 bola to‘g‘ri keladi. Bunday mamlakatlarda tug‘ish 
vaqtida malakali tibbiy yordam ko‘rsatilmasligi tufayli ko‘plab onalar nobud bo‘ladi. 
Ayrim mamlakatlarda ayollar hisobga olinmagan bo‘lishi mumkin. Umuman 
olganda, jahon miqyosida erkaklar soni ayollar sonidan bir muncha yuqoridir.