O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti saidov Shavkat Jumaboyevich
Download 3 Mb. Pdf ko'rish
|
6cb21ceb5da1dbf9119022f8b24979e4 Markaziy Osiyo xakqlari tqrixi
|
Tayanch tushunchalar: Xoqon, dehqonlar, yerdorlar, kashivarzlar,
kadivarlar, chokar, ixshidlar, tudun, tug‗lar. Savol va topshiriqlar: 1. Ilk o„rta asrlarda qanday ijtimoiy jarayonlar ro‟y berdi? 2. Manbalarda ko‟rsatib o‟tilgan qanday davlat lavozimlarini bilasiz? 3. Ilk o„rta asrlardagi shaharlarga xos bo‟lgan belgilar haqida nimalarni bilasiz? 114 XULOSA Markaziy Osiyo insoniyat sivilizatsiyasining eng qadimgi o‗choqlaridan biri kishilik jamiyati taraqqiyotining ilk davrlari Ashel, Shel davriga oid manzilgohlarning topilishi mazkur mintaqa odamzod kelib chiqqan makon- lardan ekanligini uzil-kesil isbotladi. O‗rta va so‗nggi paleolitga oid man- zilgohlarning topilishi o‗lkada zamonaviy qiyofadagi odam shakllanganligini asoslab berdi. Shu asosda aytish mumkinki, Markaziy Osiyo insoniyat paydo bo‗lgan hududlardan biridir. Kishilik taraqqiyotining keyingi bosqichlari mezolit va neolit erasida muzlik davrining barham topishi natijasida minta- qada ilk sivilizasion jarayonlar ya‘ni ibtidoiy ziroatchilik va chorvachilik paydo bo‗ldi. Bu davrga kelib Markaziy Osiyoda uchta tarixiy-madaniy ma- kon shakllandi. Ular Joytun madaniyati (dehqonchilik), Xisor tog‗oldi mada- niyati (dehqonchilik va chorvachilik) va Kaltaminor madaniyati (markaziy va shimoliy hududlar, asoson, ovchilik va baliqchilik). Eneolit va bronza davriga kelib sug‗orma dehqonchilik, yer haydab ziroatchilik qilish va hunarmandchilikning rivojlanishi oqibatida aholining urbanizatsiya darajasi nihoyatda kuchaydi. Bu esa dastlabki shahar tipidagi aholi manzilgohlarining vujudga kelishiga olib keldi. Eramizdan oldingi 1 ming yilliklarga kelib temirning kashf qilinishi ijtimoiy-iqtisodiy hayotda keskin, tub o‗zgarishlarga olib keldi. Ortiqcha mahsulotning paydo bo‗lishi aholi o‗rtasida mulkiy tabaqalanishning kuchayishiga, bir biridan farq qiluvchi ijtimoiy guruhlarning shakllanishiga va shu asosda tabaqaviy jamiyatning paydo bo‗lishiga zamin yaratdi. Oxir oqibatda mulkdorlarga tayangan ilk davlat uyushmalari jamiyat boshqaruvi mahsuli sifatida tarix sahnasiga chiqdi. Eramizdan oldingi 1 ming yillikning birinchi yarmida, Ahamoniylar bosqiniga qadar, Markaziy Osiyoda yirik, qudratli davlatlar bo‗lganligini yaqindagina yurtimizda keng nishonlangan Samarqandning 2750 va Qarshi shahrining 2700 yillligi, Avesto yaratilganligining 2700 yiliklari yaqqol ko‗rsatib turibdi. Mintaqa nihoyatda qulay joyda joylashganligi, nihoyatda boyligi chet el bosqinchilarinin e‘tiborini tortib kelgan. Xalqimiz uzoq yillar davomida Ahamoniylar, yunon-makedonlarga qarshi murosasiz kurashlar olib bordi. Antik davrga kelib Markaziy Osiyoda Sharqning qudratli davlatlari Qadimgi Xorazm, Yunon-Baqtriya davlati, Qang‗ va Kushon davlatlari paydo bo‗ldi va yuksaldi. Aynan shu davrda jahon sivilizatsiyasining ajralmas qismi bo‗lgan Buyuk Ipak Yo‗li paydo bo‗ldi. Ilk o‗rta asrlaga kelib, ichki ziddiyatlar va tashqi hujumlar natijasida mazkur davlatlar zavolga yuz tutdi. Xalqlarning buyuk ko‗chishi natijasi o‗laroq Markaziy Osiyo hududlariga ko‗chmanchi turkiy qabilalarning ommaviy kelib joylashishi, o‗troqlashishi 115 yuz berdi. Aholining tilida, madaniyatida turkiylashuv elementlari kuchaydi. Buyuk turkiy davlatlar Xioniylar, Kidariylar, Eftalitlar va Turk xoqonligi shu jarayonlarning mahsuli sifatida tarix silsilasida o‗z o‗rnini egalladi. Shunday qilib, Markaziy Osiyo Arab xalifaligiga qadar uzoq va murakkab iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy jarayonlar girdobida qoldi. |
