O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Bank elektron tizimlari xavfsizligini ta‘minlash yo‘nalishlari 
Bank elektron tizimi xavfsizligi deb turli xil ataylab yoki tasodifan 
harakatlar natijasida tizim egalari va foydalanuvchilarga zarar keltiradigan 
urinishlariga qarshilik qobiliyatini aks ettiradigan xususiyatlari tushuniladi. Ta‘sir 
ko‘rsatish tabiati turli xil bo‘lishi mumkin : yomon niyatli firibgarlarning 
urinishlari, bank xodimlarining xatolari, tabiiy ofatlar (bo‘ron, yong‘in),tizimning 
ayrim qismlari ishdan chiqishi. 
Odatda ichki va tashqi havfsizlikka ajratiladi: 
1) Tashqi havfsizlik o‘z ichiga tabiiy ofatlardan, yomon niyatli firibgarlarning 
o‘g‘irlash, ma‘lumot olish yoki tizimni ishdan chiqarish maqsadidagi 
harakatlardan himoyalashni oladi. 
2) Icki havfsizlik predmeti tizimning ishonchli va to‘g‘ri ishlashini, uning 
dasturlari va ma‘lumotlari yaxlitligini ta‘minlashdir. 
Hozirgi paytda bank electron tizimini himoyalashning 2 yo‘nalishi shakllangan: 
1 Fragmentar-aniq sharoitlarda aniq tahdidlarga (masalan, maxsus antivirus 
vositalari , shifrlashning muxtor vositalari va boshqalar) qarshilik ko‘rsatish. 
2 Kompleks – tahdidlarga qarshilik ko‘rsatishning turli xil choralarini ( 
huquqiy, tashkiliy, dasturiy-texnik) jamlovchi ma‘lumotni qayta ishlashning 
himoyalangan muhitini yaratish. Kompleks yo‘nalishi yirik tizimlarini (SWIFT) 
yoki qimmatbaho ma‘lumotlarini qayta ishlovchi yohud muhim vazifalarini amalga 

---

418 
oshiruvchi kichik tizimlarni himoyalashda qo‘llaniladi. 
Banklar kompyuter tizimlari faoliyatida qo‘llanilishi davomida bu tizimlarni 
himoya qilishda yetarli tajriba orttirilgan. Shu sababli o‘ziga xos g‘arbiy bank 
tizimi ruhsat etilmagan foydalanishni oldini olishning vositalarini o‘z ichiga oladi. 
Lekin bank tizimi xavfsizligini ta‘minlash uchun bu yetarli emas. Quyidagi 
choralrini ko‘rish lozim: 
Bank tizimi harakatida yuqori darajadagi vakolatga ega bo‘lgan xodimlar 
(dasturchilar,ma‘lumotlar bazasi ma‘murlari va boshqalar)ni nazorat qilish 
tashkiliy choralari; 
O‘ta muhim ma‘lumotlar zahirasini yaratish bo‘yicha tashkiliy va texnik 
tadbirlar; 
Ko‘zda tutilmagan holatlar ro‘y bergan hollarda tizimning ishlash 
qobiliyatini tiklash bo‘yicha tashkiliy choralar: 
Hisoblash tehnikasi va ma‘lumot tashuvchilari joylashgan honalarni 
yong‘indan,tabiiy ofatlardan,ommaviy tartibsizliklardan, terrorizm va 
boshqalardan himoyalash bo‘yicha tashkiliy va texnik tadbirlar 
Hisoblash texnikasini himoyalashda tizimli yondashish quyidagilarni talab 
qiladi: 
Ma‘lumotlar tizimining hozirgi holati asosida xavfsizlik bo‘yicha prinsipial 
qarorlar qabul qilish; 
Kutilayotgan tahdidlarni va u bilan bog‘liq bo‘lgan ma‘lumotlar tizimiga 
xavf-xatar tahlilini bashorat qilish; 
Jiddiy holatlar vujudga kelishini oldini olish bo‘yicha choralar rejalashtirish; 
Jiddiy holatlar vujudga kelgan holda ularni bartaraf etish choralarini 
rejalashtirish;