O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

Access MBBT ishlash texnoligiyasi 
Ma'lumotlar bazalari va ularning obyektlari bilan ishlash dastavval yetarlicha 
qiyin bo'lib tuyuladi. Aslida unday emas. Quyida sizlarning e'tiboringizga havola 
etilayotgan bayon Microsoft Access ning ma'lumotlar bazalari va ularni tashkil 
etuvchilari haqida yetarlicha tasavvur hosil qllishingiz uchun, qolaversa. shaxsiy 
ma'lumotlar bazangizni tuzaolishingiz uchun ham asqotadi degan umiddamiz.
Ma'lumotlar bazalarini boshqarish tizimi (MBBT) bu yangi bazaning 
tiizilmasini yaratish, uni to'ldirish, tarkibidagi axborotlarni tahrirlash va 

---

84 
vizuallashtirish uchun mo'ljallangan dasturiy vositalar majmuidir. 
Ma'lumotlar bazasidagi axborotning vizuallashtirilishi deganda bazada aks 
ettirilayotgan malumotlarni berilgan talablarga muvofiq holda tanlash, ularni 
tartiblash va muayyan shaklga keltirish hamda chiqarish qurilmasiga, ya'ni 
ekranga, printerga, tovush kolonkasiga, shuningdek, aloqa kanallari bo'ylab 
uzatish tushuniladi. 
Microsoft Office nomli dasturiy mahsulotlar ollasi tarkibidadir. Shu yerda 
e'tirof etamizki, Microsoft Office ni tashkil qiluvchi boshqa dasturlardan farqli 
ravishda Microsoft Access ning foydalanish davomida go'yoki o'zini o'zi 
takomillashtirish inikoniyatlari mavjudligiga kelgusida guvoh bolamiz. Aksariyat 
MBBTlarining ishlash tamoyillari "ma'lumotlar bazasining obyektari" deb 
ataluvchi obyektlar orqali amalga oshiriladi. 
Biz MBga doir asosiy tushunchalarni bayon etayotganda e'tiborimizni bu 
tushunchalarning amaliy va uslubiy jihatdan muhim ekanligiga qaratmoqchimiz. 
Chunki Siz biz bilan MBlarni va MBBTlarni o'rganishga. kirishgan ekansiz 
bundan buyon muloqotimiz mazkur asonsiy tushunchalarning tayanch so'z va 
iboralari, qolaversa, ayrim hollarda ularning aynan "kompyuter varyantidagi" 
[ruscha] ko'rinishlari vositasida boradi. 
MBga oid eng muhim tushuncha - MB tuzilmasi tushunchasidir. U 
ma'lumotlarnii kiritish va bazada saqlash. usullarini belgilab beradi. Aytish 
mumkinki, bo'sh bazada ham axborot mavjud, bu aynan baza tuzilmasidir. 
Odatdagi ishchi kundalik daftarni yangiligida bosh MBga qiyoslash mumkin, 
haqiqatan ham, uning tuzilmasi kalendar kunlariga oid axbormni heradi. 
MB turli xil obyektlardan iborat bo'llshi mumkin, ularning orasida eng 
asosiylari jadvallardir. Eng sodda MB ham kamida bitta jadvaldan iborat bo'ladi. 
Binobarin, eng sodda MBning tuzilmasi uning jadvali tuzilmasi bilan aynan ifoda 
etiladi. Amaliyotda ko'pgina o'zaro bog'langan jadvallardan tarkib topgan bir 
muncha murakkabroq tuzilmaga ega bazalar bilan ishlashga to'g'ri kelishi mumkin. 
Bunday bazalarni relyatsion MBlar deb ataydilar. 
Ehtiyojdan kelib chiqqan holda MBni yagona jadvalda emas, balki kerakli 

---

85 
sondagi bog'langan jadvallarda tarkib toptirish qulay va kezi kelganda zarurdir. Bu 
MBdagi axborotlarning konfidensial qismini ma'lum darajada muhofazalashda 
dastlabki omil bo'ladi. 
MBga oid navbatdagi tushunchalar, bular - maydon va qoyd 
tushunchalaridir. Maydon MB jadvalining ustunida aks etadi. Qayd esa mos 
ravishda jadvalning satrini band etadi, MBda qaydlarning yo'qligi MB tuzilmasi 
maydonlardangina tarkib topganini bildiradi. Baza jadvalining maydonlari 
tarkibini yoki xossalarni o'zgartirish. ayonki, MB tuzilmasi o'zgarishiga va yangi 
MB tuzilishiga olib keladi. 
Yuqoridagilarni misol tariqasida ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, Access MBBT 
ishga tushirish oqrali amalga oshiorishimiz mumkin. Access MBBT ishga 
tushirishimiz bilan quydagi oyna ochiladi: