O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi tosnkent moliya instituti

2.1.13-rasm. ―Конструктур запросов‖ oynasi 
Umuman olganda natijaviy jadval MB asosiy jadval-larining hyech biriga mos 
kelmasligi tabiiy. Chunki, natijaviy jadvalning maydonlari turli asosiy 
jadvallarning maydon-laridan. ulardagi qaydlar esa foydalanuvchining talabi -
so'rovlari tufayli filtrlangaii va saralangan qaydlardan iborat bo'lishi mumkin. 
Bordiyu, foydalanuvchi natijaviy jadvaldan o'ziga kerakli ma'lumrotlarni topa 
olmasa, u holda yangi so'rov tayyorlash zaruriyati paydo bo'ladi, bu ish MBning 
ishlashini ta'minlab ruvchi mutaxassis zimmasidagl vazifa hisoblanadi. 
So'rovlarni dastavval Konstruktor yordamida tayyorlash maqsadga muvofiq. Bu 
o'rganish uchun ham qulay usul. "База данныx‖ oynasida "Запросы" nomli 
boshqaruv elementi va unga mos ravishda maxsus panel bor. Mazkur paneldagi 
ra'yxat 'Создание запроса в режиме конструктора' nomli yozuv va unga mos 
belgicha bilan boshlanadi. Bu belgicha (piktogramma) "Запрос1: запрос на 
выборку" sarlavhali oynada maxsus blankni ekranga chiqaradi. . Mazkur blankni, 

---

96 
odatda, na'muna bo'yicha so'rov blanki deb ham atashadi. U ikki sohaga ajratilgan: 
yuqori sohada so'rov yo'naltirilgan jadvalning tuzilmasi aks etadi; quyi soha esa 
ustunlarga bo'lingan bolib, har bir ustunda tuzilajak natijaviy jadval-ning ma'lum 
bir maydoni nomi, u maydon qaysi jadvaldan olinganligi, undagi malumotlarni
saralash, ekranga chiqarish belgisi. tanlash sharti, "yoki" so'zi bilan boshlanuvchi 
satrda boshqa amallar aks ettiriladi. 
Namuna bo'yicha so'rovni shakllantirish quyidagicha amalga oshiriladi. 
Blankning yuqori qismida kontekstli meyu orqali so'rov murojaat etayotgan 
jadvallarning sarlavhasi va maydonlarining nomlari keltirilgan oynalar ochiladi. 
So'ngra natijaviy jadval tarkibiga kirishi lozim bo'lgan maydonlarning nomlari 
ustida sichqoncha kursori turgan holda sichqon-chaning chap tugmasi ketma-ket 
deyarli uzluksiz ikki marotaba bosiladi. Bunda blankning quyi qismidagi ustunlar 
avtomatik ravishda MBBT tomonidan to'ldirib boriladi. Shu tarzda "so'rov" 
(uzilmasi shakllantirilgach. uning oynasini yopish oldidan so'rovga nom beriladi. 
Keyinchalik mazkur "so"rov"ni ishga tushirish, "jadvallarda o'rganganimizdek 
tarzda. odatdagidek amalga oshiriladi. 
Ko'rib chiqqanimizdek tartibdagi amallar natijasida eng sodda va ayni 
paytda eng ko'p qo'llaniladigan so'rovlar tuziladi, ularni "tanlanma bo'yicha 
so'rovlar" deb atashadi. Chunki, bu turdagi "so'rovlar" o'zlarining asosidagi 
Jadvallarning maydonlaridan ma'lumotlarni tanlab olish imkoniyatmi beradi. 
Tanlanma asosidagi so'rovlarni qo'llash natijasida tanlab olingan ma'lumotlarni 
tartibga solish zarurali tug'ilsa, "сортировка "-saralash buyrug'idan foydalaniladi. 
Yuqorida aytganimizdek, blankning quyi qismida Sortirovka nomli maxsus satr 
bor. Bu satr tanlanishi bilanoq mos katakchaning o'ng tomonida yoyiluvchi ro'yxat 
tugmasi paydo bo'ladi. Bu yoyiluvchi ro'yxatda saralash usullarining o'sish 
tartibida yoki kamayish tartibida saralash usullarining nomlari keltirilgan. 
Natijaviy jadvalda mu'lumotlarning saralanishi saralash tartibi qaysi maydon 
uchun o'rnatilgan bo'lsa o'sha maydon bo'yicha amalga oshiriladi. 
MBlarda malumotlarni bir vaqtning o'zida bir nechta maydon bo'yicha 
saralash imkoniyati mavjud. Bu holda saralash na'muna bo'yicha so'rov blankining 

---

97 
ustunlarida joylashgan maydonlar bo'ylab chapdan o'ngga qarab bajarib boriladi. 
Binobarin. so'rovni shakllantirayotganda natijaviy jadval maydonlarini duch 
kelganday emas, balki kelgusida malumotlarni bosqichma-bosqich saralashga 
to'g'ri kelib qolishini nazarda tutib joylashtirish kerak ekan. 
O'rin almashtirishning umumtizimga oid usullari bilan na'muna bo'yicha 
so'rov blankidagi ustunlarning joylashishi tartibini o'zgartirish mumkin. Bunda 
sichqoncha yordamida "перетаскивание' amallarini qo'llash kerak bo'ladi.
Oldindan o'niatilgan tartibda (ya'ni "no умолчанию") nazarda tutiladiki, 
'so'rovga kiritilgan barcha maydonlar ekranda aks ettiriladi. Biroq bu har doim 
ham maqsadga muvonq emas. Malumotlaniing natijaviy jadvalda aks etishini 
boshqarish na'muna boyicha so'rov blankining "Вывод на экран" nomli satridagi 
kvadratchalar orqali amalga oshiriladi. Aytaylik, shunday hollar bo'ladiki, biror bir 
maydon kerakli ma'lumotlarni saralash uchun qulay bo'lgani boisidan so'rovga 
qo'shllishi va ayni chog'da, 'Ъegona ko'z'lardan holi bo'lishi talab qilinadi. Dunday 
maydonni ekranda aks ettirmaslik uchun "Вывод на экран!' satrining mazkur 
maydonga mos kvadratchasidagi belgi olib tashlanadi. Misol tariqasida fanlarni 
qoniqarli o'zlash-tlrolmagan talabalar ro'yxatini e'lon qilishga mo'ljallangan 
"so'rovni kellirishimiz mumkin. Bu so'rov talabalarning o'zlashtirishini yoritadigan 
jadvallarga asoslanadi. So'rov faqalgina ro'yxatni aks ettirsada, mazkur ro'yxat 
aslida "ekran ortidagi" o'zlashtirish natijalari maydonlariga tayanadi. 

---

98