O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1. Gunasekaran S. Automation of food processing // Encyclopedia of life support systems. USA.: 
Eolss, 2009. Food engineering. -Vol. IV. −PP.26- 35. 
2. Технология производства растительных масел / В.М.Копейковский, С.И.Данильчук, 
Г.И.Гарбузова и др., под ред.В.М. Копейковского. - М.: Легкая и пищевая промышленность, 
1982. – 415 с. 
3. Х.Ч.Буриeв, Р. Жўраев, О. Алимов. Мeва-сабзавотларини сақлаш ва уларга дастлабки 
ишлов бeриш// Тошкент, ―Мeҳнат‖ 2002 й, 98- б. 3-10 б. 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan 
foydalanish muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
20 
MAHALLIY BUG‘DOY DONLARINI UN ISHLAB CHIQARISHDA OQLASH 
JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISH 
assistent. F.Sh.Qobilov ; assistent E.K.Raxmonov; talaba A.M.Ergashev. 
Toshkent kimyo-texnologiya instituti Shahrisabz filiali 
So'nggi yillarda butun don mahsulotlariga qiziqish ortib bormoqda. Biroq, bir nechta tadqiqotlar 
bug'doy unining non sifatiga ta'sirini tahlil qilindi.
Bug'doy donasi uch qismdan iborat; asosan kraxmal va oqsillarni o'z ichiga olgan endosperm, 
asosan lipidlar va oqsillardan iborat mikrob va asosan xun tolasini o'z ichiga olgan kepak. Ushbu 
uchta komponentni tozalash jarayonida tegirmonda ajratiladi. Ushbu jarayondan oq bug'doy uni 
olinadi va bug'doy mahsulotlarini tayyorlash uchun ishlatiladi. Ko'pincha kepak va mikrob qismlari 
hayvonlarning oziqlanishiga bag'ishlangan bo'lib, bu ko'plab potentsial foydali mikroelementlar, 
antioksidantlar, minerallar va tolaning yo'qolishiga olib keladi. Shu bois to‘liq bug‘doy unini ishlab 
chiqarishga katta e’tibor qaratildi. 
Butun donlar AACC International (1999) [2] va AQSh oziq-ovqat va farmatsevtika idorasi 
(FDA) tomonidan “asosiy anatomik komponentlari kraxmalli endospermdan iborat bo'lgan donning 
buzilmagan, maydalangan, yorilgan yoki maydalangan kariopsisi (mevasi yoki yadrosi), germ va 
kepak, buzilmagan don tarkibida mavjud bo'lgan nisbiy nisbatlarda mavjud. To'liq bug'doy uni oddiy 
bug'doy uniga qaraganda ko'proq vitaminlar, minerallar, antioksidantlar va boshqa oziq moddalarni 
o'z ichiga oladi, chunki bu aralashmalar donning tashqi qismlarida to'plangan. 
Bizga ma’lumki don oziq-ovqat va boshqa sohalari uchun asosiy xom ashyo hisoblanadi. 
Sug‘oriladigan maydonlarning kattagina qismi paxta bilan band bo‘lib, meva-sabzavot va 
chorvachilik mahsulotlari kamroq yetishtirilishi natijasida aholi oziq-ovqatning asosiy qismini don 
mahsulotlari tashkil etar edi. 
Yaqin-yaqingacha aholi ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan bir necha million tonnalik don ming 
mashaqqatlar evaziga chetdan keltirilgan mamlakatda, qisqa vaqt ichida haqiqiy moʻjiza yuz berdi. 
Kechagina yuz ming tonnaning nari-berisida bug‘doy yetishtirilgan o‘lkada bugun million-million 
tonnalik oltinrang xirmonlar tovlanib turibdi [1]. 
Yuqori sifat ko‘rsatgichlarga ega bo‘lgan mahsulot ishlab chiqarish uchun birinchidan yuqori 
sifat ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan xomashyo kerak bo‘lsa ikkinchidan yuqori unumdorli 
texnologiyaga ega bo‘lgan va boshqarishi to‘g‘ri tashkil qilingan ishlab chiqarish jarayoni kerak 
bo‘ladi. Shu sababli tegirmondagi tozalanmagan, tozalangan don mahsulotlarini hamda tegirmondagi 
donnni tozalash va maydalash bo‘limlarining texnologik jarayonlarini to‘liq tahlil qilish natijasida, 
tegirmondagi don va don mahsulotlarini sifatini yaxshilash hamda ishlatilayotgan texnologik 
jihozlarning ishini to‘g‘ri tashkil qilish va boshqarish kerak bo‘ladi. 
Un – donning maydalanishi natijasida olinadigan mahsulotdir. Agar un faqat donning ichki 
qismi hisobidan – mag‘zidan tashkil topgan bo‘lsa – navli donning qobiqlari va murtagi bilan 
birgalikda maydalanishi natijasida oddiy yanchilgan un (jaydari) olinadi [3]. Un ishlab chiqarishda 
bug‘doy, javdar, tritikale qo‘llaniladi, uncha katta bo‘lmagan miqdorda suli, grechixa, arpa, 
makkajuxori va boshqa donlardan qayta ishlab un olinadi. 
Non, makaron, qandolat mahsulotlari ishlab chiqarishda o‘ziga xos talablarga javob beradigan 
un qo‘llanilishini talab qiladi. Shuning uchun bug‘doy va javdardan qayta ishlab bir necha navli unlar 
olinadi. Un-yorma va omixta yem mahsulotlarini ishlab chiqarish murakkab texnologik chizmalar va 
bir qancha ixtisoslashgan jarayonlar asosida amalga oshiriladi. 
Donning shakli va uning katta-kichikligiga qarab separator, havo separatori va ularning ishchi 
qismlari, trier va maydalovchi, oqlovchi va yormalarni ajratuvchi mashinalarning texnologik 
chizmalari aniqlanadi. Hajmlarning nisbati va donning sirtqi yuzasi GTI jarayonlarida muhim 
ahamiyatga egadir. 
Don aralashmalarida boshqa chiqindilar qatorida mineral chiqindilar (mayda tosh, qum, oyna 
siniqlari, metallsimon moddalar) ham uchraydi. Bularni havo separatorida ajratish mumkin emas. Bu 
chiqindilar unga tushib qolsa, unlarning sifatini buzib, nostandart holatga olib keladi yoki uskunalarni 
ishdan chiqaradi. Bu chiqindilar tosh ajratuvchi mashina yordamida ajratiladi. Bu uskunada donning 

---