O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali «oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
78 
har bir sistemadagi yuklama keltirilgan. Olingan mahsulotlarni sistemalarga tarqalishi texnologik 
jarayonga mahsulotning yo‘nalishidan bog‘liq holda satrlarda yoziladi. Har bir satr bо‘yicha, ya’ni har 
bir sistema bо‘yicha balans mavjud bо‘lib, bu alohida bosqichga va butun un tortishga taaluqlidir. Oxirgi 
ikki kolonkada sistemalarda mahsulotlarni ajratib olish haqida ma’lumotlar keltirilgan. Bu I YO.S. ga 
va berilgan sistemaga nisbatan foizlarda ifodalangan. [4]. 
1-jadval 
Un tortish miqdoriy sifat muvozanatining ma’lumotlari yozuvi namunasi 
Siste 
malar 
Mahsulotlar tushdi 
Mahsulotlar olindi 
Nomla– 
Nishi 
miqdori, 
I YO.S. ga 
nisbatan 
Kuldor– 
ligi, % 
Nomla– 
nishi 
Miqdori, 
I YO.S. ga 
nisbatan 
Kuldor 
ligi, % 
Mahsulotl
arning 
yunalishi 
I 
YO.S. 
Don 
100 
1,75 
1–qoldiq 
68,3 
2,11 
II YO.S. 
2–qoldiq 
12,4 
1,23 
YO..B 1 
3–qoldiq 
7,9 
0,89 
YO..B 2 
4–qoldiq 
8,7 
0,77 
SS 1 
elanma 
2,7 
0,71 
Un 
Jami 
100 
1,75 
100 
1,75 
II 
YO.S. 
1YO.S. ning 
1–koldigi 
68,3 
2,11 
1–qoldiq 
16,8 
3,50 
III YO.S. 
y 
2–qoldiq 
16,2 
3,05 
III YO.S. 
m 
3–qoldiq 
3,5 
2,00 
YO..B 3 
4–qoldiq 
9,2 
1,10 
YO..B 4 
elanma 
22,6 
0,84 
SS1 
Jami 
68,3 
2,11 
68,3 
2,11 
III
y.YO.
S.. 
II YO.S. ning 
1–koldigi 
16,8 
3,50 
1–qoldiq 
5,2 
5,05 
Kam.mash
1 
2–qoldiq 
3,2 
4,93 
IV YO.S. 
m 
3–qoldiq 
1,9 
3,54 
YO.B 7 
4–qoldiq 
4,1 
2,00 
SS 2 
Elanma 
2,1 
0,73 
Un 
Jami 
16,8 
3,50 
16,8 
3,5 
III
m.YO.
S.. 
II YO.S.ning. 
2–qoldig‘i 
16,2 
3,05 
1–qoldiq 
9,7 
4,63 
IV 
y.YO.S. 
4–YO.S.B 
ning 
1–
qoldig‘i 
0,8 
2,76 
2–qoldiq 
2,6 
4,41 
IV 
m.YO.S. 
4–YO.S.B 
ning 
2–
qoldig‘i 
1,8 
2,28 
3–qoldiq 
2,2 
2,00 
7–YO.B. 
1 YO.S.B ning 
1–qoldig‘i 
1,8 
2,10 
4–qoldiq 
9,7 
0,87 
2–SS 
1YO.S.B ning 
2–qoldig‘i 
0,3 
1,87 
Elanma 
0,60 
Un 

---

“Oziq-ovqat va funksional oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda mahalliy xom ashyo resurslaridan foydalanish 
muammolari” ilmiy-amaliy anjumani Shahrisabz-2022 yil 22-23 aprel 
79 
2 YO.S.B ning 
1–qoldig‘i 
0,6 
2,28 
2 YO.S.B ning 
2–qoldig‘i 
0,1 
2,17 
3 YO.S.B ning 
1–qoldig‘i 
0,4 
3,80 
3 YO.S.B ning 
2–qoldig‘i 
0,4 
3,40 
1 YO.S.B ning 
3–qoldig‘i 
3,9 
1,55 
Jami 
26,3 
2,67 
26,3 
2,67 
1 
YO.S.
B 
I YO.S. ning 
2–qoldig‘i 
12,4 
1,23 
1–qoldiq 
1,8 
2,10 
III 
m.YO.S.. 
2–qoldiq 
0,3 
1,87 
III
m.YO.S.. 
3–qoldiq 
3,9 
1,55 
III 
m.YO.S.. 
1–elanma 
4,0 
0,55 
1Y.y. 
2–elanma 
2,4 
1,11 
1 q.s 
Jami 
12,4 
1,23 
 
12,4 
1,23 
Shunday qilib miqdoriy va sifat balansi un tortish jarayonida mahsulotlarning sifat va miqdor 
jihatdan taqsimlanishini ifodalaydi. Mahsulotlarning miqdoriy tavsifi barcha sistemalarning rejimlarini 
belgilaydi, ya’ni balansda un tortish jarayoni borishi haqida tо‘liq ma’lumot beradi. Demak, un tortish 
balansi berilgan korxonada texnologik jarayonini barcha xususiyatlarini tо‘liq yoritib beruvchi alohida 
xujjatni namoyon qiladi. Ayniqsa, boy ma’lumotlar un tortishning miqdoriy sifat balansida mavjud 
bо‘ladi. 
Un torishning olingan balansi asosida texnologik jarayonini tashkil qilish va boshqarishning tahlili 
о‘tkaziladi. Yormalash jarayonida yormacha, dunst va un ajratib olishi aniqlanadi. Keyin yorma boyitish 
jarayonida boyitilgan yormachalarni ajratib olinishi, yanchish jarayonida – unni ajratib olinishi 
aniqlanadi. Bunda asosiy e’tibor jarayonining birinchi sistemalarida ajratib olish rejimlariga qaratiladi. 
Masalan, zamonaviy tegirmonlarda bug‘doydan navli nonbop un tortishda miqdoriy – sifat 
balansini tahlil qilishda quyidagi natijalar olinadi: 
- 
Yormalash jarayonida yormacha, dunst va unni jami ajratib olish 83,2 % ni, kuldorligi 1,23 % 
ni tashkil qiladi; 
- 
birinchi ikki sistemada 1–sifatli yormacha va dunstlar 56,5 % miqdorda ajratib olinadi, 
kuldorligi 0,92 %; 
- 
bu sistemada esa kuldorligi 0,64 % li, 12,7 % un olinadi; 
- 
yorma boyitish jarayoniga 1,28 % kuldorlik, 66,1 % yormacha yuborildi, bu jarayonda 
boyitilgan yormachalar ajratib olinadi va yanchish jarayoniga 48,5 %, kuldorligi 0,89 % yormaga 
yuboriladi; yorma boyitish jarayonida ajratib olish tushgan yormachaga nisbatan 73,4 % ni tashkil qiladi; 
- 
yanchish jarayoniga yormalash va yorma boyitish jarayonlaridan 1,06 % kuldorli 55,2 % 
yormacha va dunstlar kelib tushadi; bularni yanchishda 0,7 % kuldorli 51,5 % un olinadi; shunday qilib 
yanchish jarayonida umumiy ajratib olish 93,3 % ga teng. 
- 
barcha olingan unlar 80,0 % kuldorligi 0,69 % [4]. 
Bu ma’lumotlar berilgan korxonada un tortishni tashkil qilish va boshqarish kerakli darajada 
ekanligini bildiradi. Un tortishning miqdoriy sifat balansi ma’lumotlari alohida maydalovchi sistemalar 
va jarayonining alohida bosqichlarini samaradorligini quyidagi miqdorlari olinadi: 
- 
Yormalash jarayoni uchun YE = 28,2 %; 
- 
Yorma boyitish jarayoni uchun YE = 22,3 %; 
- 
yanchish jarayoni uchun YE = 30,8 %; 

---