O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Kompaniyalar tomonidan kredit olinishi
Faraz qilaylik, Industries Ltd kompaniyasi menejmenti X loyihasini amalga oshirishga qaror qildi, biroq bir vaqtning o‘zida muayyan sababga ko‘ra, loyihani amalga oshirish davri mobaynida investitsiyalash uchun mablag‘lar yetishmovchiligi o‘rnini yillik 10% kredit bilan to‘ldirgan holda zudlik bilan dividendlar sifatida 50 000 f. st. to‘lashga qaror qildi. Bu foiz ostida kreditga olingan 50 000 f. st. (jami 55 000 f. st.) investitsiya qo‘yilmalaridan olingan 120 000 f.st.dan to‘lanishi kerakligini anglatadi. Yakunda, X loyihasini amalga oshirish natijasida olingan 120 000 f. st. dan 65 000 f. st. qoladi, ushbu mablag‘ni kelgusi yilda dividendlar sifatida to‘lash mumkin.
Bu miss Iger uchun shuni anglatadiki, u dividendlar sifatida hozir 5000 f. st. va kelgusi yilda 6500 f. st. olishi mumkin. Bu uning hozirgi farovonligida qanday aks etishi mumkin? U foizlar bilan 6500 f. st. gacha oshadigan summani, ya‘ni 5909 f. st. ni qarz olishi mumkin [6500 f. st. x 100/(100+10)]; shunda 5000 f. st. dividend bilan birga u jami 10 909 f. st. ga ega bo‘ladi. Bu orqali uning farovonligi 909 f. st. ga oshadi. E‘tibor bering: X loyihasi to‘liq aksiyadorlar hisobiga mablag‘ bilan ta‘minlangan holatda uning joriy farovonligi xuddi shunday oshishga ega bo‘lgan. Xuddi shunday darajada bu boshqa aksiyadorlar uchun ham adolatli bo‘ladi, buning ajablanarli joyi yo‘q. Bunda kompaniya 100 000 f. st. dan qanday qismini qarzga olishi ahamiyatga ega emas: har qanday holatda X loyihasi teng darajada jozibador bo‘lib qoladi.
Shunday qilib, chamasi, pul qayerdan olinishining hech qanday farqi yo‘q: agar loyiha bir moliyaviy sxema bo‘yicha aksiyadorlar farovonligini oshirsa, u boshqa sxema bo‘yicha ham aksiyadorlar farovonligini xuddi shu summada oshiradi.
X va Y loyihalaridan nazariy xulosalar

2. misol biznes mablag‘larinrng uchta muhim tamoyilini yaqqol namoyish qiladi:

   
   

1. Kompaniyalar ularni yanada boyitadigan loyihalarga mablag‘larni investitsiya qilishlari kerak. Bu orqali ular aksiyadorlar farovonligini oshiradilar. Agar mablag‘lar imkoni bo‘lgan barcha loyihalarga investitsiya qilinsa, aksiyadorlar farovonligi maksimal darajaga yetadi.

   
   

2. Ayrim aksiyadorlarning iste‘mol (consumption) yoki investitsiya qilish sohasidagi shaxsiy xohish-istaklari korporativ investitsion qarorlar qabul qilinishiga ta‘sir ko‘rsatmaydi. Ayrim odamlarning qachon va qancha mablag‘ sarflash istaklaridan qat‘i nazar, agar yuqoridagi 1- xulosada ifodalangan investitsiya siyosatiga rioya qilinsa, ular uchun foydali bo‘ladi (ya‘ni, ularning farovonligi maksimal darajaga yetadi). Bunday bo‘lishiga sabab shundan iboratki, ayrim aksiyadorlar mablag‘larni qarz olish yoki kredit bilan ta‘minlash mexanizmidan kompaniya tomonidan dividendlar to‘lovini o‘z shaxsiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘lash uchun foydalanishlari mumkin. Boshqacha aytganda, dividend siyosati aksiyadorlar farovonligiga ta‘sir ko‘rsatmaydi.

   
   

3. Mablag‘ bilan ta‘minlash usuli aksiyadorlar farovonligiga ta‘sir ko‘rsatmaydi. 1-bandda ifodalangan investitsiya siyosati amalga oshirilgan taqdirda, investitsiya loyihalari qaysi manbadan: aksiyadorlik kapitali hisobidan yoki qarz mablag‘lar yordamida moliyalashtirilishi muhim emas.

   
   

Yuqorida qayd etilgan barcha fikr-mulohazalarni investitsiya va moliyaviy qarorlar bir-biridan alohida qabul qilinishi kerakligini ifodalaydigan mustaqillik teoremasi (separation theorem) ko‘rinishida umumlashtirish mumkin. Ushbu xulosa birinchi marta 1930-yillarda Irving Fisher (Irving Fisher) tomonidan chiqarilgan va J. Xirshleyfer (Hirshleifer, 1958) tomonidan ifodalangan edi.

Ushbu fikrlar shak-shubhasizdek tuyulishi mumkin. Shunga qaramay, ular birinchi marta muhokama uchun tavsiya etilganida, ayrim dastlabki havolalarimiz norealligi tufayli katta ishonchsizlik (skeptitsizm) bilan kutib olindi. Skeptitsizmning katta qismi xulosalar
biznes mablag‘larinmg ushbu jihatlariga keng yoyilgan nuqtayi
nazarlarga zid kelganligi bilan izohlangan.