O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti “menejment va marketing” kafedrasi shamsiyeva sitora shaxritdin qizi «menejmentda xodimlarni rag’batlantirish omillari»

3.3. Menejmentda xodimlarni rag’batlantirishning uslublari 
Personalni ishga qiziqtirishga qiziqtirishning ayrim uslublari orqali ham, 

bu uslublarni birgalikda qo’llash orqali ham erishish mumkin (9-rasm).

Iqtisodiy uslublar- qiziqtirishning eng ko’p tarqalgan uslubi hisoblanadi. 
Bu uslublarning bevosita (ish haqi, mukofot, qo’shimcha to’lovlar) va bilvosita
(imtiyozlar: ovqatlantirish, pul to’lanadigan mehnat ta’tillari, hayot va 
salomatlikni sug’urta qilish, pensiya ta’minoti va hokazolar) turlari mavjuddir.
Iqtisodiy uslublar asosida samarali mehnat uchun moddiy rag’batlantirish 
yotadi. Ko’pgina korxonalarda xodimning ish haqini joriy davrdagi ish
natijalariga bog’lashga harakat qilishadi. Bu masalada bozor tamoyillari: 
turmush kechirish qiymati, ishchi kuchi taklifi, raqobatchilar to’layotgan ish

---

53
haqi darajasi, ish haqining davlat tomonidan muvofiqlashtirib borilishi va 

hokazolar hisobga olinishi kerak.

9-rasm. Qiziqtirish uslublari


20

Hozirgi vaqtda personalga ma’muriyat tomonidan qo’shimcha imtiyozlar 

berish tajribasi keng yoyilmoqda. Ular quyidagilardan iboratdir:
—xodim maqomi nufuzini belgilovchi; 
—xodim ijtimoiy himoyalanganligini ko’rsatuvchi;
—bevosita bajarilgan ish va ishlab chiqarish vazifasi uchun belgilangan 
imtiyozlar. Mukofotlash tariqasida u yoki bu imtiyozni tanlash ma’muriyat
vakolati hisoblanadi. 
Moddiy rag’batlantirish hamisha ham qiziqgirishning eng ta’sirchan
vositasi bo’lib qolaveradi. Biroq personal farovonligi ko’tarilgan sari birgina 
uning o’zi etarli bo’lmaydi. Yana shuni ham hisobga olish kerakki,
qiziqtirishning iqtisodiy uslublari kompaniya yoki firma tomonidan sezilarli 
darajada xarajatlarni talab etadi.
Salbiy rag’batlantirishlarni bartaraf etish uslublari deyilganda personal 
ishidagi
salbiy

holatlarni

bartaraf 
etish
tushuniladi. 

Bu
salbiy

rag’batlantirishlarga adolatsizlik, nopok munosabatlar, erkatoylik (favoritizm)
va hokazolar kiradi. Xodimlar o’zlariga adolatli munosabatlarda bo’lishlarini 
xohlaydilar. Agar inson unga xuddi boshqalarga bo’lganidek munosabatda
bo’linayotganligi, ular mehnati natijalari xuddi boshqalarniki kabi 
20

Травин В.В., Дятлов В.А. Менеджмент персонала предприятия. Учебно - практическое пособие. - М.:

Дело, 2009. - 272 с