O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti xasanov boxodir akramovich

12.3.-jadval 
Boshqaruv samaradorligini baholovchi ko‗rsatkichlar tizimi 
 
T/r Ko‗rsatkichlar nomi 
Ko‗rsatkichlar 
hisob-kitobi 
Tarkibiy ko‗rsatkich-
larning izohi 
1.
Boshqaruv faoliyatining 
iqtisodiy 
samaradorligi 
(K
is
) 
is
is
Х
D
К

D - yillik daroma; 
X
is 
- mahsulotni ishlab chiqa-
rish va sotishga sarflangan bir 
yillik xarajatlar 
2.
Ishlab chiqarishni 
tashkil etish darajasi (K
t
) 
о
d
t
 
А
I
К

 
I
d
 - ishlab chiqarish davri-ning 
davomiyligi; 
A
o
- aylanma mablag‗lar obo-
rotining davomiyligi. 
3.
Ishlab chiqarish va so-
tish rentabelligi (K
r
) 
x
s
r
S
F
К

F
s
 - sof foyda; 
S
x
 - mahsulotni sotish
hajmi. 
4.
Kapitalni 
manevrlik 
darajasi (K
m
) 
u
ak
m
К
К
К

 
K
ak
 - aylanma mablag‗lar sum-
masi; 
K
u
 - o‗zining kapitalini
o‗rtacha yillik kapitalidagi 
ulushi. 
5.
Amortizatsiya 
ajratma-
larining 
jamg‗arilishi 
(K
j
) 
А
АF
К
b
j

AF
b
- asosiy vositalarning 
boshlang‗ich qiymati; 
A - amortizatsiya ajratma- 
lari summasi.
6.
Mahsulot 
rentabelligi (K
mx
) 
Х
Т
К
mx

T - mahsulot sotishdan
olingan tushum; 
X - mahsulot ishlab chiqarish 
uchun sarflangan xara-jatlar. 
7.
Aksiyador kapitalidan 
foydalanish 
samaradorligi. 
Bitta aksiyaning 
qiymati (K
a
) 
а
ch
а
S
К
К

 
K
ch
- muomalaga chiqarilgan 
aksiyalarning qiymati; 
S
a
 - sotilgan aksiyalarning
qiymati. 
Iqtisodiyotda kichik va o‗rta biznesni rivojlantirish asosiy masalalardan biri 
hisoblanadi. Kichik va o‗rta biznesni davlat tomonidan qo‗llab-quvvatlanishi har 
bir mamlakatdagi mavjud iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy muhitga bog‗liq bo‗ladi. 

---

214 
Hozirgi paytgacha respublikamizda kichik va o‗rta biznesni istiqbolli 
rivojlantirish borasida ko‗pgina amaliy ishlar qilindi, jumladan uni bevosita 
qo‗llab-quvvatlovchi quyidagi maxsus qo‗mita va kengashlar tashkil etildi: 
1) O‗zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
huzuridagi 
islohotlar 
va 
investitsiyalar bo‗yicha idoralararo muvofiqlashtiruvchi kengash; 
2) Oliy Majlisning iqtisodiy islohotlar va tadbirkorlik bo‗yicha qo‗mitasi; 
3) O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining restruk-turizatsiya 
xususiylashtirish qo‗mitasi; 
4) Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo‗llab-quvvatlash qo‗mitasi 
va h.k. 
Ushbu davlat organlarining muhim vazifasi kichik va o‗rta biznes 
sub‘ektlarini davlat tomonidan qo‗llab-quvvatlash hamda rag‗batlantirish dasturini 
ishlab chiqish va amalga oshirish bo‗yicha chora-tadbirlar ko‗rish hisoblanadi. 
Shuningdek, mahalliy organlar, hokimliklar ham o‗z hududiy xususiyatlariga 
asoslangan holda, kichik va o‗rta biznes sub‘ektlarini rivojlantirish dasturlarini 
ishlab chiqib, amalga oshiradilar. 
Mamlakatimizda kichik va o‗rta biznes sub‘ektlarini huquqiy jihatdan 
himoya qilish maqsadida «Korxonalar to‗g‗risida», «Mulkchilik to‗g‗risida», 
«Kichik va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishini rag‗batlantirish to‗g‗risida»gi 
O‗zbekiston Respublikasi Qonunlari hamda «Xususiy tadbirkorlik to‗g‗risida»gi 
Nizom qabul qilindi. 
Kichik va o‗rta biznes (KO‗B) sub‘ektlarini hukumat tomonidan qo‗llab-
quvvatlashning asosiy jihatlari quyidagilardan iborat: 
1. KO‗Blarni rivojlantirishning huquqiy asoslarini takomillashtirish; 
2. KO‗Blarda zamonaviy, rag‗batlantiruvchi boshqaruv tuzilma-sini barpo 
qilish; 
3. KO‗Blarga moddiy-texnika bazani shakllantirishda yordam berish; 
4. KO‗Blarni ishonchli axborot manbalari bilan ta‘minlash.

---

215 
Ushbu me‘yoriy hujjatlar respublikamiz iqtisodiyotida markazlashtirilma-
gan boshqaruvni yo‗lga qo‗yish, bu jarayonda kichik va o‗rta biznes 
korxonalarining ahamiyatini oshirishga xizmat qiladi.
Ishlab chiqarishni markazlashtirilmagan holda boshqarishning muhim sharti 
iqtisodiyotda yangi ishlab chiqarish birliklarini vujudga keltirish hisoblanadi. 
Bunda xo‗jalik yurituvchi sub‘ektlar yuridik jihatdan mustaqil yoki mustaqil 
bo‗lmasligi mumkin. 
Biznesni markazlashtirilmagan holda boshqarish zaruriyati korxona iqtisodiy 
nochorlik holatiga tushib qolganda ya‘ni uning kreditorlar oldidagi o‗z 
majburiyatlarini belgilangan muddatlarda bajara olmaslik hollarida ham yuzaga 
keladi. 
Korxonalarda boshqarishning mazkur tartibini samarali joriy etish ularda 
buxgalteriya hisobi tizimini takomillashtirishga bevosita bog‗liq. Bunda 
korxonaning hisob tizimini xarajatlar va javobgarlik markazlari ustidan hamda 
rejalashtirilgan ko‗rsatkichlardan chetlanishlar bo‗yicha tezkor nazorat o‗rnatish, 
shuningdek, bo‗linmalar o‗rtasida transfert baholarni to‗g‗ri shakllantirish, ular 
moliyaviy-xo‗jalik faoliyatini batafsil aks ettiradigan segmentar hisobotlarni 
tuzishga imkon berishi talab qilinadi.