Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta Maxsus Ta'lim Vazirligi Urganch Davlat Universiteti

Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta Maxsus Ta'lim Vazirligi Urganch Davlat Universiteti

Amaliy psixologiya(sirtqi) yoʻnalishi 2-kurs 213-gurux talabasi Djumaniyazova Lalaxonning Eksperimental psixologiya fanidan tayyorlagan slayd-taqdimoti

Emotsiyalar va insonning xronalogik yoshi.

Reja:

1.Emotsiyalarning shaxs shakllanishidagi oʻrni.

2.Emotsiya.

3.Insonning xronologik yoshi.

4.Emotsionnalikning inson hayot faoliyatiga taʼsiri.

Shaxsning samarali xulq-atvorini amalga oshirishda hissiy sohaning rolini o'rganish nafaqat nazariy, balki o'ziga xos amaliy ahamiyatga ega.
Emotsiyalarning shaxsiyat xulq-atvoriga ta'siri muammosi zamonaviy psixologiyadagi eng muhim masalalardan biridir. Ko'pgina tadqiqotlar muammoni hech qachon tugatmagan, aksincha ular uning chuqurligini ko'rsatgan va xulq-atvor psixologiyasini tahlil qilish yo'nalishlari doirasini aniqlagan. Emotsiyalar psixologiyasini o'rganish adaptiv aqliy faoliyat, moslashish jarayonida shaxsning samarali xulq-atvorini ta'minlaydigan omillar haqida g'oyalarni kengaytirish imkonini beradi.
Xulq-atvorni tartibga soluvchi vazifasini bajaruvchi his-emotsiyalar shaxsning tashqi muhit bilan o'zaro munosabatini tashkil etishda, uning hayotiy faoliyatining faol shakllarini ta'minlashda muhim adaptiv funktsiyani bajaradi L. S. Vygotskiy, G. M. Breslav, V. K. Vilyunas, L. K. Izard, A. N. Leontiev va boshqalarning g'oyalariga ko'ra, his-emotsiyalar xatti-harakatlarning tartibga soluvchisi bo'lib, muhim moslashuv funktsiyasini bajaradi, sub'ektning tashqi muhit bilan o'zaro ta'sirini tashkil qiladi, uning faol shakllarini ta'minlaydi.
Emotsiya (frans. lot. — larzaga keltiraman, hayajonlantiraman) — odam va hayvonlarning tashqi va ichki qoʻzgʻatuvchilar taʼsiriga nisbatan subʼyektiv reaksiyalari. Emotsiya qoniqish yoki qoniqmaslik, quvonch, qoʻrquv va boshqalar shakllarda namoyon boʻladi. Emotsiya ixtisoslashgan miya tuzilmalarining faol holatidan iborat boʻlib, odam va hayvonlarda bu holatni minimal yoki maksimallashtirish (kuchaytirish, takrorlash) istagini paydo qiladi. Emotsiya xususiyati zarur ehtiyoj va uni qoniqtirish imkoniyati bilan belgilanadi. Ehtiyojni qoniqtirish ehtimoli kam boʻlganida Emotsiya salbiy (qoʻrquv, gʻazab) shaklda namoyon boʻladi.
Xronologik yosh insonning yoshini u tug'ilgan taqvim sanasidan boshlab uning yoshi so'ralgan kungacha o'lchaydi. Yillar, oylar va kunlar bo'yicha odamning yoshi. Masalan, 2000-yil 1-mayda tug‘ilgan shaxsdan 2021-yil 3-iyunda yoshi so‘ralganda, ularning xronologik yoshi 21 yosh, 1 oy va 2 kun. Bu qiymat ular tug'ilgan paytdan boshlab ularning yoshi so'ralgan vaqtgacha o'tgan vaqtdir.Xronologik yosh bir necha asosiy sabablarga ko'ra muhimdir. Birinchidan, u odamlarga qonuniy yosh talabiga ega bo'lgan hayotdagi muhim tadbirlarda qatnashish imkonini beradi, masalan:
Ovoz berish
Haydovchilik guvohnomasini olish
Ishga joylashish
Muayyan sog'liqni saqlash imtiyozlarini olish
Bundan tashqari, xronologik yosh mijozning roziligi zarur bo'lgan hollarda muhimdir. Masalan, maslahat seanslarida yoki voyaga etmaganlarga psixologik munosabatda bo'lishda, xabardor qilingan rozilik kerak. Xronologik yoshdan aqlni o'lchash uchun standart sifatida ham foydalanish mumkin. Misol uchun, IQ reytingi bir xil xronologik yoshdagi odamlar bilan solishtirganda aql darajasiga asoslanadi.Bundan tashqari, xronologik yosh ma'lum bir yosh guruhidagi normal xatti-harakatlarni o'lchash uchun standartni taqdim etishi mumkin. Misol uchun, tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, o'smirlik davrida umumiy o'zgarishlar yuz berishi mumkin.
Emotsiyalarning faollashuv darajasi,birinchi navbatda joy bilan belgilanadi inson shaxsiyatida hissiyotlar egallaganligi. Faqat bir fikr bor insonning hissiy tajribasi,ma'lum darajada ishonch bilan,bu nima. Insoniy qadriyatlar va maqsadlar hissiy javoblarda namoyon bo'ladi.Ular asosiy biologikni aks ettiradi tendentsiyalar, shuningdek, dunyo va o'zi haqidagi ijtimoiy orttirilgan g'oyalar.Ular shaxsning o'sha tomonlarini ochib beradi, ular odam yashirishni xohlaydi boshqalar. Emotsiyalarni tushunish shaxsiyatni tushunishning kalitidir.Hissiy kechinmalar tabiatda hamma joyda mavjud, hayotni his-emotsiyalarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi.
V. Vundt ham hissiy jarayonlar va holatlarning asosiy o'lchovlarini ajratib ko'rsatdi.
Jeyms-Lang nazariyasi mavjud. nazariya,mustaqil ravishda amerikalik tomonidan taqdim etilgan faylasuf va psixolog V. Jeyms va Daniyalik shifokor K.G. Lange. Jeyms-Lanj nazariyasiga ko'ra, his-emotsiyalarning paydo bo'lishi tashqi ta'sirlardan kelib chiqadigan o'zgarishlar tufayli yuzaga keladi, ham ixtiyoriy harakat sohasida, ham yurak, qon tomir va sekretsiya faoliyatining ixtiyorsiz harakatlari sohasida.
Xronologik yosh insonning yoshini u tug'ilgan taqvim sanasidan boshlab uning yoshi so'ralgan kungacha o'lchaydi. Yillar, oylar va kunlar bo'yicha odamning yoshi. Masalan, 2000-yil 1-mayda tug‘ilgan shaxsdan 2021-yil 3-iyunda yoshi so‘ralganda, ularning xronologik yoshi 21 yosh, 1 oy va 2 kun. Bu qiymat ular tug'ilgan paytdan boshlab ularning yoshi so'ralgan vaqtgacha o'tgan vaqtdir.Xronologik yosh bir necha asosiy sabablarga ko'ra muhimdir. Birinchidan, u odamlarga qonuniy yosh talabiga ega bo'lgan hayotdagi muhim tadbirlarda qatnashish imkonini beradi,
Xronologik yosh tug'ilgan kun, oy, yil va so'ralgan kun, oy va yil o'rtasidagi farqni hisobga olgan holda hisoblanadi. Ko'pgina psixologik testlarda test o'tkazilgan sana va tug'ilgan sana asosida hisoblanadi. Misol uchun, agar 1990 yil 22 iyulda tug'ilgan shaxs 2013 yil 21 fevralda Wechsler kattalar razvedkasi shkalasini olgan bo'lsa, ularning test sanasidagi xronologik yoshi 22 yil, 6 oy va 30 kunni tashkil qiladi, bu farq. sanalar orasida.
Jeyms Lanjning nazariyasi hissiyotlarni aylantirishga urinish edi tabiiy o'rganish uchun mavjud ob'ekt Rossiya va xorijiy olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kognitiv Inson jarayonlariga hissiyotlar, jumladan diqqat, fikrlash, xotira, idrok etish, fikrlash va o'rganish ta'sir qiladi. Emotsiyalar uzoq vaqt davomida o'rganilgan bo'lsa-da, ularning universal ta'rifi yo'q. Emotsiyalar murakkablikni tasvirlaydi asab va endokrin tizimlar vositachiligida sub'ektiv va ob'ektiv o'zgaruvchilar o'rtasidagi o'zaro ta'sirlar to'plami.
Emotsiya xususiyati zarur ehtiyoj va uni qoniqtirish imkoniyati bilan belgilanadi. Ehtiyojni qoniqtirish ehtimoli kam boʻlganida Emotsiya salbiy (qoʻrquv, gʻazab) shaklda namoyon boʻladi. Aksincha uni qondirish ehtimoli kutilganiga nisbatan yuqori boʻlganida Emotsiyaga ijobiy tus (qoniqish, quvonch) beradi. Miyaning turli qismlariga elektr toki taʼsir ettirish orqali dastlab hayvonlarda, keyinchalik odamlarda salbiy va ijobiy Emotsiya paydo qiladigan nerv markazlari aniqlanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. G‘oziev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob.
2. Югай A.Х., Мираширова Н.А. “Общая психология” – Tашкент 2014.
3. Дружинина В.. “Психология “. Учебник. “Питер”, 2003.