O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi voyaga yetmagan larning huquqlari, majburiyatlari

— o'z ish haqi, stipendiyasi va boshqa daromadlarini 
tasarruf etish;
- fan, adabiyot yoki san’at asarining, ixtironing yoxud o'z 
intellektual faoliyatining qonun bilan qo'riqlanadigan boshqa 
natijasi muallifi huquqini amalga oshirish;
- mayda maishiy bitimlarni (Fuqarolik Kodeksining 
29- 
moddasi) tuzish kabilardan tashqari boshqa bitimlarni o'z ota- 
onalari, farzandlikka oluvchilar yoki homiylaming yozma 
roziligi bilan tuzadilar.
14 yoshga to'lm agan voyaga yetmaganlar (kichik yoshdagi 
bolalar) uchun bitimlarni ulaming nom idan faqat ota-onasi, 
farzandlika 
oluvchilari 
yoki 
vasiylari 
tuzishi 
mumkin, 
quyidagilar bundan mustasno:
- mayda maishiy bitimlar;
- tekin 
manfaat 
ko'rishga 
qaratilgan, notarial tasdiq­
lashni yoki davlat ro'yxatidan o'tkazishni talab qilmaydigan 
bitimlar;
- qonuniy vakil yoki uning roziligi bilan uchinchi shaxs 
tom nidan muayyan maqsad yoki erkin tasarruf etish uchun 
berilgan m ablag'lam i tasarruf etish borasidagi bitimlar.
Oila kodeksiga binoan, ota-ona voyaga yetmagan bolalarini 
ta ’minlashga majbur ekanliklari, ulam i ta ’minlashning tartibi va 
shakli ota-on a tom onidan amalga oshirilishi belgilab qo'yilgan. 
Agar 
o ta-o na 
voyaga 
yetmagan 
bolalarini 
ta ’minlash
34

---

majburiyatini bajarishdan voz kechsa, ulami ta ’minlash uchun 
xarajatlar sud tartibida amalga oshiriladi. H ar bir bola uchun 
undiriladigan alim ent miqdori Oila kodeksining 99-moddasida 
qat’iy belgilab qo'yilgan.
1989-yil noyabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh 
Assambleyasining 44-sessiyasida «Bola huquqlari to'g'risida» 
Konvensiya qabul qilingan1. O'zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashi bu Konvensiyaga qo'shilish haqida qaror qabul qildi. 
Ushbu Konvensiyada belgilanishicha, bolaga qonun va boshqa 
vositalar bilan unga jismoniy, m a’naviy, mhiy, aqliy, ijtimoiy 
m unosabatlarda rivojlanish uchun adolatli sharoitlar va maxsus 
himoya bilan ta ’minlanishi belgilab qo'yilgan. Shu yerda o'rinli 
savol tug'iladi: xo'sh, ushbu majburiyatlami kim amalga 
oshiradi? Nazarim izda, ushbu vazifalami oilada ota-ona amalga 
oshirishi lozim. Oila kodeksida ham «ota-ona o'zining voyaga 
yetmagan bolalam ing sog'lig'i, jismoniy, ruhiy yetuklikka 
erishishi haqida qayg'urishi kerak»ligi belgilangan. Shuningdek, 
ular bolalami him oya qilish, ulam i kiyim-kechak, oziq-ovqat 
bilan ham ta ’minlashlari zarur. Ushbu majburiyatlami bajarish 
uchun ota-onaning sharoiti, oilaviy ahvoli yetarli darajada 
bo'lishi kerak. Shu o'rin d a davlatning ham roli alohida 
ekanligini eslatib o 'tish lozim. Chunki davlat onalik va 
bolalikni, oila himoyasini o 'z zimmasiga olgan.
Davlat BM Tning Bola huquqlari to'g'risidagi K onven- 
siyasiga qo'shilar ekan, uning 27-moddasida «ishtirokchi 
davlatlar har bir bolaning jismoniy, aqliy, m a’naviy, axloqiy va 
ijtimoiy kamol topishi uchun zarur hisoblangan turm ush 
darajasiga ega bo'lish huquqini e’tirof etadilar», deyiladi. Bolalar 
alohida himoyaga muhtoj aholining demografik guruhi bo'lib 
hisoblanadi.
Darhaqiqat, bugungi kunda mamlakat aholisining 70 
foizidan ko'prog'ini tashkil etuvchi o'zbek jamoalarining 
oilalarida o'ziga xos m entalitet shakllangan. Unga ko'ra, oilada 
tug'ilgan va o'sib kelayotgan yosh avlodning «shaxs» sifatida 
shakllanish jarayoni ancha kech boshlanadi. Buning boisi,
1
Balog'atga yetmagan bolalar huquqlariga oid xalqaro hujjatlar. -T ., 2002. -232 b.
35

---

«
0
'zbekchilik», «o‘zbekona» urf-odatlar va a n ’analarning butun 
avlod qon-qoniga singib ketganligidadir. Ya’ni farzandlar bilan 
ota-onalar o'rtasidagi m unosabatlar itoatkorlikka, kollegia- 
lizmga, o ‘zaro murosai-madoraga asoslanadi. Albatta, buning 
ko'plab sabab va omillari bor. Eng katta omillardan biri — Islom 
dini qadriyatlari bilan bog'liqdir.
Bu 
holat, 
ayniqsa, 
bolalaming 
m a’naviy 
dunyosida 
individualizm (har bir masala bo'yicha o 'z qarashlariga egalik, 
boshqalam ing ta ’sirida bo'lm aslikka intilish, m a’lum m a’noda 
xudbinlik, 
boshqalar 
manfaatini 
hisobga 
olmasdan 
o'z 
manfaatlarini 
ustuvor 
qo'yish) 
xususiyatlarining 
yaqqol 
kuchayishida namoyon bo'lm oqda. Bu holat ham ijobiy, ham
salbiy jihatlarga ega. Salbiyligi shundaki, bunda asriy bahs— 
otalar va bolalar o'rtasidagi ziddiyat chuqurlashadi, bolalaming 
kattalar 
ta ’siridan 
chiqishi 
kutilmagan, 
b a’zan 
mudhish 
oqibatlarga (ya’ni jinoyat olamiga) olib keladi. 
Ijobiyligi 
shundaki, bolalar kattalar, ayniqsa, ota-onalar ularga nisbatan 
o 'z huquqlarini suiiste’mol qilishlariga yo'l qo'ymaydilar.
Onalik, otalik va bolalikni himoya qilish hozirgi kun 
talabidir. Ushbu him oyani ta ’minlovchi chora bu voyaga 
yetm agan bolani tarbiyalash, u haqda g'am xo'rlik qilish, unga 
ta ’lim berish va shu kabilar ota-onaning asosiy vazifalaridan 
hisoblanadi.
36

---

I V bob. VOYAGA YETMAGANLARNING TADBIRKORLIK