O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

ta'riflash» metodikasi 
Biz tushunchani ta'riflash, sabablarini izohlash, predmetlarning o‗xshashlik va farqini aniqlash 
kabi tafakkur jarayonlarini baholash orqali bolaning aqliy rivojlanish darajasini o‗rganishimiz 
mumkin. 
Bu tafakkur jarayonlari bolaning quyidagi savollarga to‗g‗ri javob berishiga qarab aniqlanadi. 
1. Bu hayvonlarning qaysi biri katta? Otmi it? 
2. Ertalab odamlar nonushta qiladi. Kunduzi va kechqurun ovqatlanganda-chi? (To‗g‗ri javob: 
Tushlik va kechki ovqat) 
3. Kunduzi ko‗chada yorug‗, kechqurun-chi? (To‗g‗ri javob – qorong‗i). 
4. Osmon ko‗m-ko‗k, o‗tlar-chi? (To‗g‗ri javob: yashil rangda). 
5. Gilos, nok, olxo‗ri va olma – bu ... (To‗g‗ri davom ettirish – mevalar). 
6. Poezd o‗tayotganda nega shlagbaum tushiriladi? 
7. Toshkent, Xiva, Samarqand – nima? (To‗g‗ri javob –shaharlar). 
8. Soat necha bo‗ldi? (Bolaga soatni ko‗rsatib, vaqtni aytib berish so‗raladi) (To‗g‗ri javob: soat 
millari ko‗rsatgan vaqt). 
9. Sigirning kichigini buzoq deyiladi. Kichik it va qo‗yni nima deyiladi? (To‗g‗ri javob: kuchuk 
va qo‗zi). 
10. It ko‗proq nimaga o‗xshaydi? Mushukkami tovuqqa? Javob ber va tushuntirib ber, nima 
uchun shunday deb o‗ylaysan? 
11. Avtomobilga tormoz nima uchun kerak? (Kerak bo‗lganda avtomobil tezligini pasaytirishni 
ko‗rsatuvchi biror-bir javob to‗g‗ri deb topiladi). 
12. Bolta va arra bir-biriga qay jihatdan o‗xshash? (Bajariladigan ishlarni ko‗rsatuvchi javob 
to‗g‗ri). 

---

13. Olmaxon bilan mushuk orasida qanday o‗xshashlik bor? (Kamida ikkita o‗xshash belgilarni 
to‗g‗ri ko‗rsatilgan javob to‗g‗ri. Masalan, bular – hayvonlar daraxtga chiqa oladilar, qalin yung 
bilan qoplanganligi, dumi va to‗rtta oyog‗i borligidir). 
14. Mix, vint, shurup bir-biridan nimasi bilan farq qiladi? (To‗g‗ri javob – mixning yuzasi tekis, 
vint va shurup burama kertikli; mix bolg‗a bilan uriladi, vint va shurup buraladi; shurup konus 
shaklida, vint va mix yumaloqdir). 
15. Futbol, uzunlikka va balandlikka sakrash, tennis, suzish nima? (To‗g‗ri javob – bular sport 
turlari, jismoniy mashqlar turi). 
16. Transportning qanday turlarini bilasiz? 
(transport vositasining kamida ikki turini aytishi kerak). 
17. Yoshlar katta odamdan qanday farqlanadi? (Javobda keksalar bilan yoshlar o‗rtasidagi kamida 
ikkita farq sanaladi). 
18. Nima uchun odamlar jismoniy tarbiya va sport bilan shug‗ullanadi? (Quyidagi javoblar to‗g‗ri 
deb topilishi mumkin – o‗zining salomatligini saqlab turish, kuchli bo‗lish, qaddi-qomati 
kelishgan bo‗lishi, chiroyli bo‗lish, sportda muvaffaqiyat qozonish va musobaqalarda Yutish 
uchun). 
19. Nima uchun ishlamaslik yomon deyiladi? (To‗g‗ri javob variantlari – chunki hamma odamlar 
ishlashlari kerak, negaki, yaxshi yashab bo‗lmaydi; chunki bu odam o‗rniga boshqalar ishlashi 
kerak bo‗ladi; ishlamasa, kerakli narsalarni sotib ololmaydi; oziq-ovqat, turar joy va boshqalar) 
20. Nima uchun konvertga marka yopishtiriladi? 
(To‗g‗ri javob – pochta orqali jo‗natilayotgan xabarlar uchun to‗lanadigan haq) 
Natijalarni qayta ishlash 
Har bir to‗g‗ri javob uchun 0,5 ball beriladi, bolaning to‗plashi mumkin bo‗lgan Yuqori ballar 10 
ga teng bo‗ladi. 
Izoh. Bolaning mustaqil fikr yuritib, savolning mohiyatiga mos keladigan javobi ko‗rsatilgan 
javobda bo‗lmasa ham to‗g‗ri hisoblanadi. 
Yuqoridagi metodika maktabga kirayotgan bolaning so‗z-mantiqiy fikr Yuritish qobiliyatini 
psixologik tashxis qilish uchun qo‗llaniladi. Bu metodika Yuqorida aytilgan aqliy, xulosa chiqara 
olish qobiliyatidan tashqari bolaning aqliy fikrlay olish faoliyati to‗g‗risida ham ozmi-ko‗pmi 
xulosa qilish imkonini beradi. 
Tekshiruvchida bola javobining to‗g‗riligiga ishonch noto‗g‗ri deb xulosa chiqarish uchun asos 
bo‗lmasa, u holda bunday javobga 0,5 ball beriladi. 
Bolaning javobini to‗g‗ri noto‗g‗ri deb baholashdan avval bola savolni to‗g‗ri tushunganligiga 
ishonch hosil qilmoq kerak. Masalan: hamma bolalar ham shlagbaum nimaligini bilavermaydi va 
bu savolning ma'nosini anglab eta olmaydilar. 
Ba'zan «ishlamoq» so‗zi ham qo‗shimcha tushuntirish talab qiladi, chunki maktabgacha tarbiya 
yoshidagi bolalarning hammasi ham buni bila olmaydilar. 
Rivojlanish darajasi haqida xulosa: 
10 ball – juda yuqori 
8-9 ball – yuqori
4-7 ball – o‗rtacha
2-3 ball – quyi
0-1 ball – juda past