O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi z. Nishanova, D. Qarshieva

Korrelyatsion tadqiqot natijalarini qayta ishlash. 

---

298 
Korrelyatsion tadqiqot natijalari bu – ―sinaluvchi‖ x ―testlar‖ ko‘rinishidagi bir yoki bir necha 
matritsalaridir. Qayta ishlashning dastlabki bosqichi – ikki yoki undan ortiq o‘zgaruvchilar 
orasidagi korrelyatsiya koeffitsientini hisoblab topish. Aloqa chegarasini aniqlash o‘lchov 
o‘tkazilgan shkala bilan belgilanadi. 
1. 
Agar o‘lchashlar dixotomik shkala bo‘yicha o‘tkazilgan bo‘lsa, unda aloqa belgilarini 
hisoblash uchun koeffitsient ishlatiladi. Dixotomik shkalani ko‘pincha nominal shkala bilan 
adashtiradilar (Dj.Glase va Dj.Stenlilarning ―Pedagogika va psixologiyada statistic metodlar‖ 
1976 ni qarang). Dixotomik shkala – intervallar shkalasining varianti; biroq u uchun intervallar 
shkalasining barcha statistic amallari ham mos tushmaydi. Koeffitsientni aniqlash uchun 
ma`lumotlar hamrohlik jadvalida berilgan: 
a+b 
c+d 
n 
φ= bc-ad / √(a+c) (b+d) (c+d) 
2. 
Ma`lumotlar tartib shkalasida berilgan. Tartib shkalasiga mos tushuvchi o‘lchov chegarasi 
bu Kendell koeffitsienti hisoblanadi. U X va Y larnig borish tartibidagi tasodiy emas 
hodisalarning hisob-kitobiga asoslanadi. Bizda bir qator sinaluvchilar bor: avval biz bu qatorni 
tana massasining kamayishi bo‘yicha tartiblab chiqamiz, keyin bo‘yning pasayish tartibi 
bo‘yicha joylashtiramiz. Har bir juftlik uchun tasodiflar va interversiyalar soni hisoblanadi: agar 
ular tartibi X va Y tartibi bilan ayniy bo‘lsa tasodif, aksi bo‘lsa interversiya. ―Interversiya‖ va 
―tasodif‖ lar orasidagi farq n (1) / 2 ga bo‘linsa koeffitsient kelib chiqadi. Hisob-kitob algoritmi 
statistika bo‘yicha adabiyotlarda (Dj.Glase va Dj.Stenlilarga qarang) va shaxsiy kompYuterlar 
uchun stat paketlarda keltirilgan. Ba`zi hollarda tartib shkalasi yordamida olingan natijalarni 
qayta ishlashda Spirmenning, Pirson koeffitsientining tabiiy sonlar qatori uchun modifikatsiya 
qilingan korrelyatsiya koeffitsientidan foydalaniladi. Lekin bu koeffitsienti birinchi o‘lchash 
tartib ikkinchisi interval shkalasida amalga oshirilgan hollarda ishlatish tavsiya etiladi. 
3. 
Ma`lumotlar interval yoki teng munosabatlar shkalasi yordamida olingan. Bu holda 
standart hisoblangan Pirsonning korrelyatsiya koeffitsienti yoki Spirmen koeffitsientidan 
foydalaniladi. Bu holda bitta o‘zgaruvchi – dixotomik, ikkinchisi esa – intervalli bo‘lganligi 
uchun maxsus biserial korrelyatsiya koeffitsientidan foydalaniladi. Nihoyat agar tadqiqotchi 
o‘zgaruvchilar orasidagi aloqa notekis degan xulosaga kelsa, u holda ikki o‘zgaruvchining 
notekis statistik bog`liqlik darajasini o‘lchovchi korrelyatsion munosabat hisoblanadi.