O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim maxsus ta’lim vazirligi

Kirish
4
I bob	O'zbekistonda maktabgacha talimning rivojlanishi va taraqqiyot bosqichlari nazariyasi	10
1.1	Maktabgacha ta`lim tushunchasi	10
1.2	Rivojlangan davlatlar maktabgacha ta’lim tajribasi	16
II bob	O'zbekistonda maktabgacha talimning rivojlanishi Va taraqqiyot bosqichlarini amaliy yoritish	21
2.1	O’zbekistonda maktabgacha talim yuzaga kelishi tarixi va uing taroqqiyoti bosqichi	21
2.2	O'zbekistonda maktabgacha talimning rivojlanishi va taraqqiyot bosqichining 2017-2020-yilgi xolati	36
	Xulosa	47
	Adabiyotlar	48

O'zbekistonda maktabgacha talimning rivojlanishi va taraqqiyot bosqichlari

Kirish

MAVZUNING DOLZARBLIGI: Bugungi kunda yurtimizda maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy texnik holatini yaxshilashga alohida e’tibor berilmoqda. Shu o‘rinda aytish joizki, Xalq ta’limi vazirligining 2016 yil yakuniy ma’lumotlariga ko‘ra, respublikada 4916 ta maktabgacha ta’lim muassasalari mavjud bo‘lib, ularda 689 ming nafardan ortiq bolalar tarbiyalanmoqda. Shundan 194 ta sino davlat maktabgacha ta’lim muassasalari bo‘lib, ularda 5715 nafar bolalar tarbiyalanoqda.

MAVZUNING MAQSADI VA PREDMETI: Shu bilan bir qatorda, bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish ko‘rsatkichi hamon pastligicha qolmoqda. Respublikada maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’limmuassasalariga qamrab olish ko‘rsatkichi 27 foizni tashkil etadi. Qamrov ko‘rsatkichi, asosan, viloyat va shahar markazlardagi maktabgacha ta’lim muassasalari hisobiga to‘g‘ri kelmoqda. 2016 yil ko‘ra respublikada jami bog‘cha yoshidagi (2-7 yosh) bolalar soni 2,5 mln.dan ortiq bo‘lib, 689 ming nafarini (shulardan 40 foiziqishloq, 60 foizishahar) maktabgacha ta’lim muassasalari qamrab olgan. Qariyb 73 foiz bolalar esa maktabgacha ta’lim tizimidan chetda qolmoqda.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning kelgusida maktab bilimini yaxshi o‘zlashtirishi, maktabga moslashuvning yengil o‘tishi,bola shaxsida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarning oldini olish, qiyinchiliklarni bartaraf etishni amalga oshirishda bolalarning maktabgacha ta’lim muassasasiga jalb etilganligi, ta’limga qamralganligi alohida ahamiyatga egadir.

MAVZUNING OBEKTI: Shuni aytish joizki, shahar va qishloq muassasalari o‘rtasida tafovut mavjud bo‘lib, uning asosiy sabablari sirasiga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  olistumanvaqishloqlaridaijtimoiyinfrastrukturaning talab darajasidaemasligi;
  
• 
  qishloqhududlaridagimaktabgachata’limmuassasalaribinolarningeskirganligi;
  
• 
  maktabgachata’limmuassasalarigaoylikto‘lovlarniamalgaoshirishdagiqiyinchiliklar;
  
• 
  joylardagimaktabgachata’limmuassasalaridamoddiy-texnikbazaningnochorligi;
  
• 
  malakalikadrlaryetishmasligi;
  
• 
  sifatlioziq-ovqatta’minotiningpastligi;
  
• 
  malakalikadrlarningyetishmasligioqibatidamaktabgachata’limmuassasalaridanisbatanota-onalarishonchiningyo‘qolishi.
  

UshbuholatlarnibartarafetishvabolalarqamrovinioshirishmaqsadidaO‘zbekistonRespublikasiPrezidenti 2016 yil 29 dekabrkuni “2017-2021 yillardamaktabgachata’limtiziminiyanadatakomillashtirishchora-tadbirlarito‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli qarortasdiqlandi.

“2017-2021 yillardamaktabgachata’limtiziminiyanadatakomillashtirishchora-tadbirlarito‘g‘risida”gi PQ-2707-sonli Qarormazmun-mohiyati.

MAVZUNING PREDMETI:Ilmiykuzatishvatadqiqotlardainsono‘zhayotidavomidaoladiganbarchama’lumotningyetmishfoizinibeshyoshgachabo‘lgandavrdaolibulgurishikeltirilgan. Darhaqiqat, budavrdainsonbolasidunyonianglaydi, o‘zonatilinio‘zlashtiradi, ota-ona, oila, mahalla, Vatangamehriuyg‘onadi, umrdavomidaoladiganbilimlargazaminhozirlaydi. Bundaengavvalooilaasosiyrolo‘ynasa, maktabgachata’limmuassasasininghissasi ham buboradamuhimahamiyatkasbetadi. Shu boismamlakatimizdaaynanmaktabgachata’limuzluksizta’limtiziminingajralmasbo‘lagiga, ta’birjoizbo‘lsa, uningdebochasigaaylangan.

Shu ma’nodaO‘zbekistonRespublikasiPrezidentining 2016 yil 30 dekabrkunimatbuotdae’lonqilingan“2017-2021yillardamaktabgachata’limtiziminiyanadatakomillashtirishchora-tadbirlarito‘g‘risida”giqaroriushbutizimfaoliyatiniyangibosqichgako‘tarish, sohanibugungikuntalablaridarajasidamodernizatsiyaqilishgaxizmatqilishishubhasiz.

Albatta, mazkurmasalagae’tiborkechayokibugunpaydobo‘libqolganiyo‘q. Ortganazartashlaydiganbo‘lsak, o‘tgan 25 yillikmustaqillikdavridaBirinchi

PrezidentimizIslomKarimovrahnamoligidamamlakatimizdata’limnitubdanislohqilishningmuhimbosqichlariamalgaoshirilib, mohiyatanhechqaysibirdavlatdamavjudbo‘lmaganuzluksizta’limtizimishakllantirildi. Ya’ni, yoshavlodningmaktabgachata’limmuassasalaridan to oliyta’limgachabo‘lganuzluksizbilimolishlari, kasbo‘rganishiuchunshartsharoitlaryaratishdavlatsiyosatiningustuvoryo‘nalishigaaylandi.

Bu borada, ayniqsa, maktabgachata’limmuassasalaritiziminirivojlantirish, bolalarnimaktabgachata’limmuassasalarigajalbetish, maktabgatayyorlashmasalalarita’limsohasidagidavlatsiyosatiningustuvorvazifalaridanbiri deb qaraldi. Mamlakatimizdabarkamolavlodnitarbiyalashuchun, engavvalo, qulaytashkiliy-huquqiysharoitlaryaratildi.

PrezidentimizSh.Mirziyoyevtomonidanmazkursohadagiislohotlarizchildavomettirilib, maktabgachata’limmuassasalaritarmog‘inihozirgizamontalablarivastandartlariasosidarivojlantirish, ularnirekonstruksiyavamodernizatsiyaqilishgaqaratilayotgane’tiborzamirida ham kelajagimizegalarininghechkimdankambo‘lmayulg‘ayishlarihamdabuyukajdodlargamunosibvorisbo‘libvoyagayetishlarinita’minlashdekezgumaqsadmujassam.

Jumladan, davlatimizrahbariningqaroribilantasdiqlanganMaktabgachata’limtiziminiyanadatakomillashtirishbo‘yicha 2017-2021 yillargamo‘ljallangandasturdakengko‘lamlistrategikmaqsadlar, muhimvazifalarbelgilanganibilanahamiyatlidir.

Xususan, hujjatdabugungikundagihayotiy talab vaehtiyojlar, sohadayechiminikutayotganmasalalarhamdahaliishgasolinmaganimkoniyatlarhisobgaolinganligibarchamizniquvontiradi.

Ayniqsa, kelgusibeshyillikda 2200 ta maktabgachata’limmuassasasiningmoddiy-texnikabazasinimustahkamlash, jumladan, qishloqaholipunktlaridayangimaktabgachata’limmuassasalariniqurish, ularnizamonaviytalablargajavobberadiganinventar, uskunalar, o‘quv-metodikqo‘llanmalar, multimedia resurslaribilanta’minlashhamdaushbumaqsadlaruchunjami 2,2 trillion so‘mmablag‘ ajratilishiko‘zdatutilayotganiushbuqaroro‘zichiganechog‘likkengko‘lamlivazifalarniqamraganliginiko‘rsatadi.

Haqiqatdan ham, bugungikundaqishloqjoylaridamaktabgachata’limmuassasalarisoninikeskinoshirishzaruratiko‘rinmoqda. Ayrimqishloqsharoitidayashaydiganyoshonalaruchunbolalarbog‘chasimasalasihayotiyehtiyojgaaylangan.

Albatta, buehtiyojbejizemas. Maktabgachata’limmuassasalari, birinchidan, maktabyoshigaqadarbo‘lganbolalarningumumiysavodinichiqarish, bolalardaVatannisevish, u bilang‘ururlanishhissiniuyg‘otish, Konstitutsiyanio‘rgatish, dunyoqarashinikengaytirishimkoniniberayotganbo‘lsa, ikkinchidan, yoshbolalionalarningmehnatqilishgaoidkonstitutsiyaviyhuquqiniro‘yobgachiqarishga ham xizmatqiladi.

Qolaversa, hududlardanamunaviyloyihalarasosidabarpoetilayotganyangiuy-joy massivlaridayoshoilalarfarzandlariuchunbolalarbog‘chalarisoniniko‘paytirishzaruratipaydobo‘lmoqda. Qarorgamuvofiq, aynishumaqsaddajoylardaxorijiytajribadanvamamlakatimizningiqlimsharoitlaridankelibchiqqanholda, namunaviyloyihaasosida 70 va 120 o‘rinli 50 ta zamonaviymaktabgachata’limmuassasalariningbunyodetishhamdamavjudmuassasalarning 1167 tasinirekonstruksiyaqilish, 983 tasinimukammalta’mirlashorqalikengaytirishnazardatutilmoqda. Bu orqalibolalarningmaktabgachata’limgaqamrovini 1,5 barobaroshirishgaerishiladi.

Shu bilanbirga, qarorgako‘raqishloqjoylardagimaktabgachata’limmuassasalaridaota-onalarbadalto‘lovini 30 foizgachakamaytirishnazardatutilayotganikamta’minlanganvako‘pbolalioilalaruchunyengillikyaratadi.

Albatta, buboradagiislohotlarsamarasinisohatalablarigato‘liqjavobberaoladigankadrlarsiztasavvuretishqiyin. Shu sabablitizimdagipedagogxodimlarmahoratiniilg‘orusullarorqalimuntazamoshiribborishmexanizminiyaratish, axborot-kommunikatsiyatexnologiyalarinita’lim-tarbiyajarayonigakengtatbiqetganholda, uzluksizmetodikxizmatko‘rsatishishlarinitakomillashtirishmasalasi ham dolzarbsanaladi.

Aynishuomillarniinobatgaolganholdaqarordamaktabgachata’limmuassasalariuchunpedagogkadrlarnitayyorlashvamalakasinioshirisho‘quvrejavadasturlarinizamonaviypedagogiktexnologiyavametodlarniinobatgaolganholdatakomillashtirishvazifasibelgilanganiaynimuddaodir. Chunki, biz o‘zoldimizgafarzandlarimizning har tomonlamaintellektual, axloqiy, estetikvajismoniyrivojlanishiuchunzarurshart-sharoitlaryaratishmaqsadiniqo‘yganekanmiz, shubhasiz, pedagog-tarbiyachilarningmalakasinioshirishborasidagimavjudtajribalarnizamonaviytalablardarajasidatakomilashtirishimizzarur. Shu bilanbirga, maktabgachata’limmuassasalarinipsixolog, defektologkabimutaxassislarbilanta’minlash ham bugungikuntalabidir.

Shuningbarobaridamaktabgachata’limmuassasalarigaqamrabolinmaganbolalarnimaktabgatayyorlashdaqisqamuddatlitayyorlovguruhlariningrolimuhimsanaladi. Aynishusabablikelgusidabolalarnimaktabgatayyorlashningmuqobilshaklibo‘lgan 6100 ta qisqamuddatliguruhnitashkiletishko‘zdatutilmoqda.

Qolaversa, maktabgachata’limmuassasalarigajalbqilinmaganbolalarnimaktabta’limigatayyorlashdaota-onalarningpedagogik-psixologikbilimlarinioshirish ham maqsadgamuvofiqsanaladi. Davlatimizrahbariningmazkurqarorida 3-6 yoshdagimaktabgachata’limmuassasalarigaqamrabolinmaganbolalarniularningota-onalarinimetodikqo‘llanmalarbilanta’minlashorqalimaktabta’limigatayyorlashnitashkiletishgaalohidae’tiborqaratilganibolalarnita’limningkeyingibosqichigatayyorlashdarajasiniyuksaltiradi.

Shu o‘rindamaktabgachata’limmuassasalaridatarbiyalanuvchilarniintellektual, jismoniy, axloqiyjihatdantarbiyalash, umuminsoniyqadriyatlarbilantanishtirish, bolalarnimaktabgasifatlitayyorlashmaqsadidaturlito‘garaklar, ma’naviyatvaekologiyaxonalari, kichikmuzey, kutubxonalartashkiletishborasidagian’analarniizchildavomettirishmaqsadgamuvofiq. Chunkikitobga, san’atga, ilmga, umuman, kelajakdamuayyankasbniegallashgabo‘lganqiziqishbolalardaaynishudavrdashakllanadi.

MAVZUNING ILMIY FARAZI: Muxtasaraytganda, maktabgachata’limuzluksizta’limningboshlang‘ichqismihisoblanadi. U bolaningsog‘lomvarivojlanganshaxsbo‘libshakllanishinita’minlab, o‘qishgabo‘lganishtiyoqiniuyg‘otadi, tizimlio‘qitishgatayyorlabboradi. Shundayekan, butizimfaoliyatiniyanadakuchaytirish, maktabgachata’limmuassasalarida har tomonlamaqulayshartsharoitlaryaratish, ulargamaktabgachayoshdagibolalarnikengjalbetishfarzandlarimizningbarkamolvayetukshaxsbo‘libshakllanishidamuhimo‘rintutadi.