O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta Ta`lim Vazirligi Andijon iqtisodiyot va qurilish instituti

2. Innovatsion muhit tushunchasi va uning tuzilishi 
Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining asosiy strategik maqsadi – o‘zining ilmiy 
bilimlarini ishlab chiqarish, iqtisodiyotda tadqiqot hamda tajriba-konstruktorlik 
natijalaridan samarali tijorat maqsadlarida foydalanishga asoslangan bo‘lib, uni 
zamonaviy ilmiy va texnologik kuch sifatida qayta tiklashdir. Biroq mavjud 
vaziyatning o‘ziga xos xususiyati ilmiy-texnik salohiyatning yuqori darajasi ilmiy 
izlanishlar va ishlanmalardan tijorat maqsadlarida foydalanishning juda past 
ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi keskin tafovutda yotganligidir. Yangi O‘zbekistonning 
asosiy muammolaridan biri bugungi kunda milliy iqtisodiyotimizning umuman 
olganda innovatsion iqtisodiyotga o‘tish muammosini tezda hal qilish uchun 
innovatsion fazilat va mexanizmlariga ega emasligidir. Mamlakatda hali ham 
innovatsion g‘oyalarning tug‘ilishi va tijoratlashtirilishi uchun qulay bo‘lgan ushbu 
innovatsion muhit yetishmayapti. Ushbu muammolarning yechimi bizning 
fikrimizcha, bir- biriga bog‘liq bo‘lgan ikkita samolyotda birinchidan, hozirgi 
kunda barcha rivojlangan mamlakatlarda shakllanayotgan milliy innovatsion 
tizimlar tarkibidagi institutlar va tashkilotlar majmuini o‘z ichiga olgan innovatsion 
rivojlanishga yordam beradigan tashqi sharoitlarni yaratish zarurati bilan bog‘liq 
dunyo mamlakatlari. Ikkinchidan, tadbirkorlik sub’ektlari uchun zarur bo‘lgan 
ichki muhit - g‘oyalarni yaratish va ularni butun innovatsion sikl davomida 
tijoratlashtirish jarayonini amalga oshirishga qodir bo‘lgan innovatsion potensial. 
Innovatsion muhit sifatida belgilangan ichki muhit va tashqi sharoitlarning bu 
kombinatsiyasi samarali innovatsiyalarni amalga oshirishning asosiy shartidir 
Innovatsiyalarni yaratish va amalga oshirishni ta'minlaydigan ichki muhitni 
shakllantirish Innovatsion rivojlanishga yordam beradigan tashqi muhitni 
shakllantirishl. Innovatsion muhitni shakllantirish Innovatsion jarayonning barcha 
bo‘g‘inlarida samarali ishlashini ta’minlaydigan zarur innovatsion muhitni yaratish 
uchun innovatsiyalarning ichki va tashqi omillarini ishlab chiqish hamda 
uyg‘unlashtirish zarur. Innovatsiyalarni (biznes g‘oyalari, innovatsion loyihalar) 
yaratish va amalga oshirishning eng muhim sharti - bu innovatsion sub’ektlarning 
(tadbirkor, kompaniyani yaratadigan innovatsion guruh, operatsion kompaniya) 
turli xil resurslari kombinatsiyasi sifatida tavsiflanadigan zarur innovatsion 
salohiyat. 1) intellektual resurslar (texnologik hujjatlar, patentlar, litsenziyalar, 
innovatsiyalarni rivojlantirish bo‘yicha biznes-rejalar, korxonaning innovatsion 
dasturi); 2) material (eksperimental va instrumental baza, zamonaviy texnologik va 
axborot uskunalari, hududlar resursi); 3) moliyaviy (o‘z, qarz, grantlar); 4) kadrlar 
(innovatsion yetakchi, innovatsiyalarga qiziquvchi xodimlar, xodimlarning ilmiy-

---

8 
tadqiqot institutlari hamda universitetlari bilan sheriklik va shaxsiy aloqalari, 
ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini olib borish tajribasi, loyihani 
boshqarish) tajribasi; 5) infratuzilma resurslari (o‘z ilmiy-tadqiqot bo‘linmalari, 
yangi mahsulotlarning marketing bo‘limi, patent-yuridik bo‘lim, axborot bo‘limi) 
shuningdek, innovatsion faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan boshqa 
resurslar. Albatta, innovatsion kompaniya yaratish bosqichida tadbirkorlar 
ro‘yxatda barcha turdagi resurslar bo‘lmasligi mumkin, ammo ularning mavjudligi, 
zarurligini anglash ham innovatsion faoliyatni to‘liq amalga oshirisha olishga 
intilishning o‘ta muhim shartdir. Operatsion kompaniyada innovatsion strategiya 
va loyihalarni samarali amalga oshirish innovatsion salohiyatning asosiy tarkibiy 
qismlarining zaruriy mavjudligini talab qiladi. Bunday holatda ro‘yxatdagi 
manbalar turi kompaniyaning ilmiy- texnik salohiyati, ishlab chiqarish va 
texnologik salohiyati, moliyaviy-iqtisodiy salohiyati hamda inson resurslari 
sifatida tuzilishi mumkin bo‘lgan umumiy resurs salohiyatining bir 
qismidirDemak, innovatsion salohiyat kompaniya umumiy salohiyatining bir 
qismidir. 2-shakl. Innovatsiya salohiyati - kompaniya umumiy salohiyatining bir 
qismi sifatida.Potensial konsepsiyani (shu jumladan, innovatsiya) faqat moddiy 
tarkibiy qismga ya’ni, resurslar to‘plamiga qisqartirish mumkin emas. Potensial har 
doim maqsadli vazifani amalga oshirishning ichki imkoniyatlariga xos 
xususiyatdir. Binobarin, innovatsion salohiyat haqida gapirganda, nafaqat 
innovatsiyalar uchun zarur bo‘lgan resurslarning mavjudligini, balki ulardan 
samarali foydalanish imkoniyatlarini ham yodda tutish kerak. Ushbu imkoniyatlar 
tegishli innovatsion atmosferani shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lib, bu o‘z 
navbatida ko‘p jihatdan tashqi muhitga bog‘liq bo‘ladi. Tashqi muhit ko‘pincha 
innovatsion maqsadga erishishga qarshi turadi. Demak, kompaniyaning (mavjud 
bo‘lgan va yaratilgan) innovatsion rivojlanishi asosan kompaniyaning 
innovatsiyalarni yaratish (tijoratlashtirish) imkoniyatlarini tavsiflovchi innovatsion 
salohiyat va innovatsion iqlim darajasi bilan belgilanadi. Keyingi boblarda 
innovatsion salohiyatning asosiy omillaridan foydalanish mexanizmlariga alohida 
to‘xtalamiz. Innovatsion salohiyatning mavjudligi (innovatsiyalarning ichki muhiti 
sifatida) ilmiy-texnik faoliyat natijalarini samarali tijoratlashtirish va innovatsion 
strategiyalarni amalga oshirish uchun zarur, ammo yetarli bo‘lmagan shartdir. 
Innovatsion jarayonning barcha bo‘g‘inlarining samarali ishlashi va ilmiy 
ishlanmalarni tijoratlashtirishni amalga oshirishi uchun yuqorida ta’kidlab 
o‘tilganidek, innovatsion rivojlanishga mos tashqi sharoitni yaratish zarur. Atrof-
muhit omillarining yangi institutsional tuzilmalarini yaratishi va funksiyalarining 
o‘zgarishi uning ishlash modellari, o‘zaro ta’sir mexanizmlari hamda boshqa 
institutsional tuzilmalari bilan bog‘liq. Har bir mamlakatning innovatsion 

---

9 
iqtisodiyotini rivojlantirishga ko‘maklashadigan institutsional bozor tuzilmalari 
to‘plami Milliy innovatsion tizimni (MIT) tashkil etadi. 80-yillardan boshlab. XX 
asr Innovatsion tizimlarni yaratish dunyoning barcha rivojlangan mamlakatlarida 
davlat siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi bo‘lgan.