O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta

rasm. Byudjet tashkilotlarining harjatlari smetasi turlari¹³

Bunda yuridik maqomga ega tashkilotlar o‘z moliyaviy rejalarini mustaqil ravishda xarajatlar smetasi ko‘rinishida ishlab chiqadilar va amaldagi qonunchilikda belgilangan tartibda tasdiqlaydilar. Moliyalashtirish formulasi har





¹³O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Byudjet tashkilotlarini moliyalashtirish tartibini takomillashtirish to‘g‘risida»gi 414-son qarori
bir tashkilotda ajratilayotgan resurslar miqdorini aniqlashda hisobga olinishi lozim bo‘lgan omillarni aniqlash imkonini yaratadi.
Oxirgi o‘n yilliklarda formula asosida moliyalashtirishga bo‘lgan e‘tibor tobora ortib bormoqda. Hozirgi vaqtda ushbu usul ko‘pgina mamlakatlarda resurslarni adolatli taqsimlash maqsadida ta‘lim muassasalari uchun u yoki bu darajada qo‘llaniladi. Moliyalashtirish formulasini davlat va ta‘lim tashkiloti o‘rtasidagi o‘ziga xos kelishuv sifatida ko‘rish mumkinki, unga ko‘ra, ta‘lim tashkilotlari zarur ta‘lim natijalarini ta‘minlash va ta‘lim xizmatlarini ko‘rsatish evaziga kelishilgan miqdordagi moliyaviy mablag‘lar bilan ta‘minlanadilar. Byudjet mablag‘larini ta‘lim sohasiga taqsimlashda jon boshiga moliyalashtirish formulalarini qo‘llash mablag‘larni bir tekis taqsimlash, ulardan oqilona, samarali, oshkora foydalanish va oldiinan bashorat qilish kabi afzalliklarga ega.
Ta‘lim muassasalarini jon boshiga moliyalashtirish bir o‘quvchi (talaba, tarbiyalanuvchi) uchun o‘rnatilgan xarajatlar me‘yorlari, o‘quvchilar soni va ta‘lim muassasalari xususiyatlarini aks ettiruvchi maxsus koeffitsientlarga asoslangan moliyalashtirish tizimi.
Xususan, Oliy ta‘limi tizimida hozirgi davrda jon boshiga moliyalashtirish turli xil variantlarda umumiy ta‘lim tizimida keng qo‘llanilmoqda (asosan, o‘rta ta‘lim muassasalarida). Ko‘pgina davlatlarda, ayniqsa, MDX mamlakatlarida (Armaniston, Qirg‘iziston, Rossiya, Tojikiston) mablag‘lar bir nafar o‘quvchini o‘qitish xarajatlari me‘yoridan kelib chiqqan holda beriladi. Moliyalashtirish formulasining asosini o‘zgaruvchi ko‘rsatkichlar tashkil etadi va ular yordamida quyidagi mablag‘lar hisoblanadi:

• 
  o‘quvchilarning bazaviy ta‘limi uchun mablag‘lar, bunda moliyalashtirish formulasi o‘z ichiga turli sinflar va turli tipdagi maktablarda ta‘lim qiymatini aks ettiruvchi turli koeffitsientlarni olishi mumkin;
  
• 
  alohida maktablarda ta‘lim olish yoki ayrim fanlar chuqur o‘rgatiladigan maktablar xarajatlarini aniqlash;
  
• 
  rivojlanishda nuqsoni bor, nogironlik, tilni yaxshi bilmaydigan, ijtimoiy- iqtisodiy sharoitlari og‘ir o‘quvchilarning qo‘shimcha extiyojlari uchun mablag‘lar
  

hajmini aniqlash;

• 
  maktabning xajmi yoki joylashuvi (alohida ajralib qolgan maktablar yoki aholi punktlari, maktablarning o‘quvchilar bilan ta‘minlangan, maktab xonalari va xovlilari, ularning jismoniy tavsiflari va xokazo) bog‘liq tavsiflarni moliyalashtirish.
  

Yuqorida sanab o‘tilgan o‘zgaruvchi ko‘rsatkichlarning moliyalashtirish formulasiga kiritilishi resurslarni barcha o‘quvchilar o‘rtasida teng taqsimlash imkonini beradi. Ammo resurslarni jon boshiga moliyalashtirish asosida taqsimlashning samaradorligini ta‘minlash uchun ta‘limning belgilangan darajasini ta‘minlash, resurslar miqdori va narxidan kelib chiqqan holda ularning miqdoriy tahlilini olib borish zarur. Aks holda, sarflanayotgan xarajatlar va ta‘lim sifati o‘rtasidagi bog‘liqlikni aniqlash qiyin kechadi.