Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta

Zararli gazlar konsentratsiyasini aniqlash usullari va jihozlari

Zararli gazlar konsentratsiyasi ikki xil usulda, ya’ni laboratoriya va

«ekspress» (tezkor) usulida aniqlanadi.
Laboratoriya usulida iflos havodan olingan namuna maxsus laboratoriyalarda tekshirilib, ularning kimyoviy tarkibi toʻliq oʻrganiladi.
«Exspress» usulida esa ishlab chiqarish joylari havosi tarkibidagi zararli gazlar miqdori ish joyining oʻzida indikator naychalardan foydalanilgan holda gaz analizatori yordamida aniqlanadi. Buning uchun esa UG-1, UG- 2 yoki GX-2, GX-4 gaz analizatorlaridan foydalaniladi.

7.1-rasm.

UG-2
universal gaz analizatori 1-korpus; 2-silfon;
3-shtok; 4-rezina quvur;
5-indikator trubka;
6-shkala

UG-2 gaz analizatori korpus (1), silfon (2), shtok (3), fiksator (4), rezina trubka (5), indikator naycha (6), va shkala (7) lardan tashkil topgan shtok yordamida siqiladi. Ushbu gaz analizatori indikator naychalar orqali

havoni soʻrib olish asosida ishlaydi. Buning uchun shtok (3) yordamida silfon (2) siqiladi va ma’lum miqdordagi iflos havo soʻrib olinadi. (2.1- jadval). Ish joyi havosi tarkibidagi zararli gaz bilan indikator naycha ichidagi kimyoviy modda reaksiyaga kirishishi natijasida indikator naychaning rangi oʻzgaradi. Indikator naychasidagi oʻzgargan rang turiga qarab zararli gaz turi, shkala (7) yordamida esa miqdori aniqlaniladi. Olingan natija ruxsat etilgan miqdor bilan taqqoslanib, ish joyi havosi baholanadi.

Ishni bajarish tartibi

1. 
   Maxsus indikator naycha (6) havo soʻrish kamerasining trubasiga rezina trubka (5) orqali birlashtiriladi.
   
2. 
   Rezina trubadagi qisqich echib olinadi.
   
3. 
   Fiksator (4) tortilib shtok (3) pastga bosiladi. Silfon prujina ta’sirida oʻz holiga kelib, xona havosini soʻrib ola boshlaydi. Natijada ish joyi xonasidagi havo indikator naycha orqali silfonga yigʻiladi. Soʻrilishi lozim boʻlgan havo hajmi oldindan belgilanib olinadi (7.1-jadval). Silfonga yigʻiladigan havoning hajmi belgilangan miqdorga yetgach fiksator (4) avtomat ravishda shtok (3) ning harakatini toʻxtatadi.
   
4. 
   Indikator naycha (6) yechib olinadi va uning oʻzgargan rangi asosida 7.2-jadvaldan ish joyi havosi tarkibidagi zararli gaz turi aniqlanadi. Ushbu indikator naychadagi rangning uzunligi orqali esa maxsus shkala (7) yordamida zararli gazning miqdori (mg/m³) aniqlanadi.
   
5. 
   Olingan natijalar asosida ishlab chiqarish xonasi havosi tarkibidagi zararli gaz konsentratsiyasi foiz hisobida quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
   

K
bu yerda, gazning molekulyar massasi;

^Ратм
atmosfera bosimi, Pa;

Т absolyut harorat, T
273,16


таж.
, ⁰C;

^tтаж
tajriba oʻtkazilgan vaqtdagi xona harorati, ⁰C;