O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta
Download 0.6 Mb. Pdf ko'rish
|
jahon xojaligi va milliy iqtisodiyotda xalqaro moliyaviy iqtisodiy tashkilotlarning ahamiyati
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Toshkent davlat sharqshunoslik instituti “Osiyo – Tinch okeani mintaqasi va Janubiy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyoti va mamlakatshunosligi” kafedrasi
Mavzu: Jahon xo’jaligi va milliy iqtisodiyotda xalqaro moliyaviy iqtisodiy tashkilotlarning ahamiyati (Islom taraqqiyot banki misolida) 5231000 – Xorijiy mamlakatlar iqtisodiyoti va mamlaktshunosligi yo’nalishi
2 MUNDARIJA:
I.BOB. MILLIY IQTISODIYOT RIVOJLANISHIDA XALQARO TASHKILOTLARNING ROLI……………………………………….5-11 1.1. Xalqaro tashkilotlarning turlari va vazifalari………………….5-7 1.2. Xalqaro moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlarning jahon xo’jaligida tutgan o’rni………………………………………………………………............8-11 II.BOB. ISLOM TARAQQIYOT BANKI VA UNING MAMLAKATLAR IQTISODIYOTIDAGI AHAMIYATI…………..12-23 2.1. Islom taraqqiyot banki va uning faoliyat mehanizmi…………...12-17 2.2.Islom taraqqiyot banki va a’zo mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari…………….....18-23 XULOSA……………………………………………………………..24-25 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI………………26-27
3 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi kunda davlatlararo har tomonlama hamkorlikning bir ko’rinishi sifatida xalqaro tashkilotlar va fondlarning ahamiyati ortib bormoqda. Ular siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy sohalarda umumiy tusdagi maqsadlarga erishish uchun davlatlar, milliy institutlar, nodavlat assotsiatsiyalarini birlashtiradi. Xalqaro tashkilotlar o’z faoliyatini har tomonlama muvofiqlashtirish uchun o’z fondlarini tashkil etadilar. Bu fondlar orqali ma’lum bir davlat iqtisodiyoti yoki uning tarmoqlari moliyalashtiriladi. Mamlakatimiz ham qator xalqaro tashkilotlarning a’zo hisoblanib, har yili yurtimizda xalqaro nufuzli tadbirlar uyushtiriladi. Prezidentimiz Islom Karimov O’zbekistonning jahon xo’jaligidagi o’rni haqida shunday deganlar: “ Uzoq muddatli istiqbolga mo’ljallangan, mamlakatimizning salohiyati, qudrati va iqtisodiyotimizning raqobatdoshligini oshirishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadigan navbatdagi muhim ustuvor yo’nalish-bu asosiy yetakchi sohalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilash, transport va infratuzilma kommunikatsiyalarini rivojlantirishga qaratilgan strategik ahamiyatga molik loyihalarni amalga oshirish uchun faol investitsiya siyosatini olib borishdan iborat. Dunyodagi mashhur va nufuzli kompaniyalar, Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, Janubiy Koreya, Yaponiya taraqqiyot banklari singari moliya institutlari, qator arab davlatlarining investitsiya fondlari va boshqa xorijiy tashkilotlar yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan, yuksak texnologiyalarga asoslangan mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha investitsiya loyihalarini amalga oshirishda bizning yirik hamkorlarimiz bo’lmoqda” 1
Kurs ishining maqsadi: Xalqaro moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlar faoliyatini o’rganish, ularning jahon xo’jaligida tutgan o’rnini aniqlash va
1 “Asosiy vazifamiz – vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir”. Prezident Islom Karimovning 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 yilda O‘zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. 2010-yil, 29- yanvar
4 kelgusida rivojlanish istiqbollarini ko’rib chiqish, Islom taraqqiyot banki faoliyati bilan tanishishdan iborat. Kurs ishining vazifalari: - Milliy iqtisodiyot rivojlanishida moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlarning rolini aniqlash; - Moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlarning jahon xo’jaligida tutgan o’rnini aniqlash; - Jahon taraqqiyot banki faoliyati bilan tanishish; - Moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlar, xususan, Islom taraqqiyot bankining kelgusida rivojlanish istiqbollarini tahlil qilish. Kurs ishining obyekti: xalqaro tashkilotlar va Islom taraqqiyot banki kurs ishining obekti bo’lib hisoblanadi. Kurs ishining predmeti: xalqaro tashkilotlar, ular tarkibiga kiruvchi moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlar, alohida Islom taraqqiyot banki, ularning faoliyat yo’nalishlari va jahon xo’jaligidagi tutgan o’rni mazkur kurs ishining predmetidir. Kurs ishining tuzilish tarkibi: Mazkur kurs ishi kirish,ikkita bob va uning tarkibiga kiruvchi to’rtta bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tarkib topgan.
5 I.BOB. MILLIY IQTISODIYOT RIVOJLANISHIDA XALQARO TASHKILOTLARNING ROLI 1.1. Xalqaro tashkilotlarning turlari va vazifalari Xalqaro tashkilotlar - davlatlarning yoki hukumat qaramogʻida boʻlmagan milliy jamiyat (assotsiatsiya)larning siyosiy, iqisodiy, ijtimoiy, fan-texnika, madaniyat va shu kabi sohalarda umumiy maqsadlarga erishish uchun tuzilgan uyushmasi, davlatlar oʻrtasidagi koʻp tomonlama hamkorlikning eng muhim shakllaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda xalqaro tashkilotlarning soni 4 mingdan ortiq boʻlib, 300 tasi hukumatlararo tashkilotdir. Xalqaro tashkilotlar oʻziga xos bir qancha xususiyatlari bilan ajralib turadi. Jumladan, xalqaro tashkilotlarning tuzilmasi, asosiy maqsad
va tashkilot faoliyatining yoʻnalishlarini belgilab beruvchi taʼsis hujjati (ustavi) boʻladi. Bunday tashkilotlar doimiy yoki vaqti-vaqti bilan faoliyat yuritadi, koʻp tomonlama muzokaralar va muammolarni muhokama qilish ular faoliyatining asosiy usuli hisoblanadi. Qarorlar ovoz berish yoki konsensus yoʻli bilan qabul qilinadi va ular odatda, tavsiyaviy kuchga ega boʻladi. Hukumatlararo xalqaro tashkilotlar va nohukumat xalqaro tashkilotlar, shuningdek, umumjahon va mintaqaviy tashkilotlar farqlanadi. 2
va boshqa nomlar bilan ataladi. Davlatlararo kelishuvlar asosida ishtirokchi davlatlarning yagona moliya va kredit siyosatlarini amalga oshirish uchun pul mablag’larining davlatlararo maqsadli fondlari tuziladi. Davlatlararo fondlar (tashkilotlar) daromadlarini shakllantirish usullari va moliyalashtirish tusiga ko’ra bir qancha turlarga bo’linadi. Birinchi turga moliya-kredit tashkilotlarining davlatlararo va xalqaro fondlari kiradi. Ular nizom kapitalida ishtirok etuvchilarga maqsadli kreditlar
2 M.Mirsaidov “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar”, Toshkent, “Iqtisod-Moliya”, 2006y
6 ajratadilar va maqsadli fondlarni tashkil etadilar. Bu tashkilotlar faoliyati davomida olgan daromadlaridan ulushiga ko’ra dividend tulaydilar hamda turli maqsadlar uchun zaxira fondlarini shakllantiradilar. Mazkur tashkilotlar jumlasiga Xalqaro Investitsiya bankini (XIB), Iqtisodiy Xamkorlik Xalqaro bankini (IXXB), YTTB, XVFni kiritish mumkin. Xalqaro banklar va fondlarning nizom kapitali shakllanishida, olingan daromadlarni taqsimlab, turli fondlarni tashkil etish kabilarda moliyaning rolini ko’rish mumkin. Milliy va xalqaro moliya-kredit institutlarining mablag’lari, xalqaro ishtirokchi-tashkilotlar fondi, manfaatdor mamlakatlarning valyuta fondlari va byudjet mablag’lari to’lanadigan badallarning manbasi xisoblanadi. YeI da ham qator davlatlararo fondlar tashkil etilgan, jumladan, YeI ning byudjeti, Yevropa Taraqqiyot fondi, Yevropa Valyuta Hamkorlik fondi va boshqalar. Ikkinchi tur tashkilotlar ishtirokchilarning har yillik badallari evaziga byudjetlari tashkil etiladi. Bunday tashkilotlarga ma’lum sohalardagi milliy tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirib turuvchi xalqaro va umumjahon institutlari kiradi. Ularga: BMT, Xalqaro vaqt byurosi, Atom energetikasi bo’yicha xalqaro Agentlik, Dengiz yo’ldosh aloqasi bo’yicha xalqaro tashkilot, Ilmiy xizmatchilarning umumjahon federatsiyasi va boshqalarni kiritish mumkin.
dasturlar va kongresslarni kiritish mumkin. Ularni moliyalashtirish qatnashuvchi ishtirokchilar tomonidan amalga oshiriladi. Masalan, Xalqaro biologiya dasturi (1964-1974 yy.), Xalqaro geodinamik loyiha (1971-1980 yy.), Xalqaro osoyishta quyosh yili (1964-1965 yy.), 1957 yildan boshlab xar ikki-uch yilda
7 chaqiriladigan Xalqaro tog’ kongressi va boshqalar. Ushbu tashkilotlar turli mamlakat olimlari bilan yaxlit ilmiy tadqiqotlar olib boradi. To’rtinchi tur xalqaro tashkilotlar - xalqaro ilmiy laboratoriyalar, institutlar, ittifoqlar, yaxlit va sohalar assotsiatsiyalari, ma’lum ilmiy sohalar bo’yicha byurolar. Ular mamlakatlarni, milliy ilmiy tashkilotlarni, assotsiatsiyalarni, ilmiy tadqiqotlar bilan shug’ullanayotgan alohida olimlarni birlashtiradi va ular faoliyatini muvofiqlashtiradi. Ushbu tashkilotlar yillik ulushli badallar, konferensiyalarda ishtirok etuvchilarni ro’yxatga olish badallari, yuridik va jismoniy shaxslarning xayriya mablag’lari, davriy ilmiy nashrlardan daromadlar xisobidan tashkil etiladigan byudjetlar xisobidan moliyalashtiriladilar. Mazkur tashkilotlarga misol qilib, milliy va qo’shma dasturlar bo’yicha ishlaydigan Kuchli magnit maydonlari va past harorat bo’yicha xalqaro fond, Xalqaro matematik markaz va boshqalarni ko’rsatish mumkin.
Beshinchi tur xalqaro tashkilotlar faoliyatining ma’lum sohalariga ko’maklashish va tadbirlarni moliyalashtirish uchun mablag’larni yig’ish bilan shug’ullanadilar. Masalan, yovvoyi tabiat xalqaro fondi - davlat, jamoat tashkilot-lari va xususiy shaxslardan yovvoyi hayvonlar va tabiatni qo’riqlash uchun mablag’larni yig’uvchi nodavlat tashkilotdir. Ushbu tashkilot boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikda ma’lum tadbirlarni moliyalashtiradi. Fond o’zining nashriga ega bo’lib, uni sotishdan olinadigan daromadlar fond byudjetining daromad manbalaridan biri hisoblanadi. "Olimpiya birdamligi" fondi rivojlanayotgan mamlakatlarning milliy olimpiya qo’mitalariga moliyaviy yordam kursatish uchun to’zilgan. Mazkur fond milliy olimpiya qo’mitalarining badallari, xususiy kompaniya, firmalar va xususiy shaxslarning xayriyalari, Xalqaro olimpiya qo’mitasining investitsion va nashriyotchilik faoliyati natijasida olingan daromadlar xisobidan shakllantiriladi. Fondga olimpiya o’yinlarini televizion yoritishdan olingan daromadlarning 1/3 kelib tushadi (ma’lumki, olimpiya uyinlarini televizion yoritishdan olingan daromadlar mos
8 ravishda Xalqaro olimpiya qo’mitasi, "Olimpiya birdamligi" fondi va olimpiya sport turlari bo’yicha Xalqaro federatsiya o’rtasida taqsimlanadi). Fondning byudjeti xar yili tasdiqlanadi. Asosiy tadbirlarni amalga oshirish bo’yicha xududlarga yunaltiriladigan mablag’lar xarajatlarning 75-85 foizini tashkil etadi. Ushbu tadbirlarga: yiginlar utkazish, xakamlar majlisini utkazish, sport buyumlarini sotib olish, Milliy olimpiya qo’mitalariga moliyaviy yordamlar kursatish va boshqalarni kiritish mumkin. Boshqa mablag’lar nashriyotchilik faoliyatiga va joriy xarajatlarni moliyalashtirishga yo’naltiriladi. 1.2. Xalqaro moliyaviy – iqtisodiy tashkilotlarning jahon xo’jaligida tutgan o’rni Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar bu xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasida hamkorlikdagi qarorlarni ishlab chiqish, tartibga solish, unifikatsiyalash (birxillashtirish) maqsadida xalqaro kelishuvlar asosida tashkil etilgan tashkilotlardir. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyatining asosini a’zo bo’lgan mamlakatlarning fikr-mulohazalarini oshkor qilish, bir-biri bilan kelishtirish, bu asosdagi vaziyatlarni bir maqsadga aylantirish, shuningdek, kelib chiqqan vazifalarni aniqlashtirib, ularni hal etish, chora-tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat. Tashkilotning asosiy faoliyati muhokama, qaror qabul qilish va ularni amalga oshirish, ijrosini nazorat kabilarni o’z ichiga oladi. 3
Хalqaro iqtisodiy munosabatlar murakkab iqtisodiy mехanizm sifatida bir tomondan bozorga хos o’z-o’zini boshqarish qobiliyatiga ega bo’lsa (ХIMning moddiy asosi hali ham jahon bozori hisoblanadi), ikkinchi tomondan, ayniqsa XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab, alohida mamlakatlar va hududlar o’rtasida o’zaro aloqalarni osonlashtiruvchi davlatlararo tuzilmalarni yaratishni talab etadi. Ayni paytda shuni qayd etib o’tish kеrakki, birinchi (1914-1918 yillar) va ikkinchi (1939-1945 yillar) jahon urushlari orasida хalqaro tashkilotlarni gurkirab vujudga kеlish jarayoni (shu davrd xalqaro mеhnat
3 Vaxobov A.V, Tadjibayeva D.A,Xajibaqiyev Sh.X “Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar” Moliya, 626-627 betlar
9 tashkiloti, o’zining «Incotеrms» kabi tijoriy hujjatlari bilan taniqli bo’lgan Хalqaro savdo palatasi, Хalqaro hisob-kitoblar banki tashkil etilgan) va ayniqsa 40-yillarda ikkita to’qnashuvni boshidan kеchirgan davlatlar tariхidagi favqulotda holatlar va 1929-1932 yillardagi chuqur iqtisodiy tanazzul bilan bog’liq. Хalqaro iqtisodiy tashkilotlarning vujudga kеlishining ikkinchi «to’lqini» va harakatdagi faoliyatining faollashuvi ikkinchi jahon urushidan so’ng mustamlakachilik tizimining parchalanishi hamda 60-70 yillardagi iqtisodiy chayqalishlar bilan bog’liqdir. Va nihoyat, 80-yillarning boshlarida хalqaro iqtisodiy tashkilotlar faoliyatida uchinchi bosqichning boshlanganligini ko’rishimiz mumkin. Bunga sabab sifatida totalitar tizimlarning (sobiq SSSRni) inqirozga uchrashi va yangi ming yillik ostonasida insoniyatning global muammolarini kеskin kuchayishi kabilarni ko’rsatish mumkin. Jahonining ko’plab mamlakatlarining hukumat organlari zamonaviy хalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muammolarni mustaqil hal eta olmadilar va natijada ular qayd etib o’tilgan muammolarni hal etishda birgalashib harakat qilish usullarini ishlab chiqara boshladilar. Hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida iqtisodiy gullab- yashnash va jahon хalqlari farovonligini ta’minlash masalasi bilan shug’ullanvchi minglab хalqaro tashkilotlar hisobga olingan. Ekspеrtlarning fikricha, jahon iqtisodiyotiga sеzilarli ta’sir o’tkaza oladigan хalqaro tashkilotlar soni 100 ta atrofidadir. Хalqaro iqtisodiy tashkilotlarning shakllanishida muhim o’rin tutgan quyidagi omillarni kеltirishimiz mumkin: 1. Insonlar hayotining bir biriga bog’liqligining yanada o’sishi; 2. Sanoat rеvolyutsiyasi va ilmiy yutuqlar insonlarni bir- biridan ajratib turgan masofalarni qisqartirishi va хalqaro munosabat va hamkorlikni kеngaytirishi; 3. Savdo, valyuta- moliya munosabatlari, kapital bozori umuman iqtisodiy o’sish;
4. Davlatlarning barcha sohada bir – birlariga bog’liqligining o’sishi;
10 5. Duyodagi umumiy rеsurslardan oqilona foydalanishning zarurligini chuqurroq anglash. Davlatning хalqaro iqtisodiy tashkilotlarga a’zo bo’lishi uning har tomonlama rivojlanish imkoniyatlarini oshiradi. Chunki хalqaro iqtisodiy tashkilotlarga a’zo bo’lish, uning boshqa a’zo davlatlari bilan ham kеng hamkorlikni yo’lga qo’yishni ta’minlaydi. Хalqaro iqtisodiy tashkilotlar topologiyasi haqida gapirganda, ikkita mеzondan (geografik qamrovi kеngligi va faoliyat хususiyatlari) foydalanish maqsadga muvofiqdir. Birinchisidan kеlib chiqib, ikki tomonlama, hududiy va global tuzilmalar ajratib ko’rsatiladi. Ikkinchi mеzonni qo’llagan holda maхsuslashtirilgan (sohalar bo’yicha) va global tashkilotlarga yuzaga keladi.
Manba: iqtisodiy adaabiyotlardagi ma’lumotlar asosida muallif tomonidan mustaqil tuzildi. 4 M.Mirsaidov “Xalqaro iqtisodiy munosabatlar”, Toshkent, “Iqtisod-Moliya”, 2006y Umumiy
huquq doirasi keng bo’lgan tashkilotlar Ixtisoslash- gan
tashkilotlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti Arab davlatlari ittifoqi Moliya-
kredit sohasida
Iqtisodiy hamkorlik tashkilotlari Savdo va sanoat
sohasida Moliya-
kredit sohasida
Muvofiq-
lashtiruvchi tashkilotlar Yevropa hamjami-
yati Birlashti- ruvchi tashkilotlar Shimoliy Amerika
mamlakatla ri iqtisodiy hamkorlik tashkiloti va boshqalar Umumjahon savdo
tashkiloti Osiyo
taraqqiyot banki
Sanoat rivojlanishi bo’yicha tashkilotlar
Xalqaro
valyuta fondi
Umumjahon banki BMT savdo va taraqqiyot bo’yicha Anjumani
Islom taraqqiyot banki
11 Keying yillarda xalqaro tashkilotlarning soni tez ko’paya boshladi. Bular davlat guruhlarini hududiy belgisi bo’yicha yoki iqtisodiy faoliyatning ma’lum sohalaridan manfaatdorlikning umumiyligi asosida
birlashtiruvchi tashkilotlardir. Bunday tashkilotlar savdo, ishlab chiqarish, transport, valyuta- moliya operatsiyalari va boshqa sohalarda ham yuzaga keldi.
12 II.BOB. ISLOM TARAQQIYOT BANKI VA UNI MAMLAKATLAR IQTISODIYOTIDAGI AHAMIYATI 2.1. Islom taraqqiyot banki va uning faoliyat mehanizmi Islom Tarraqqiyoti Banki (ITB) ba'zi manbalarda Islom Rivojlanish Banki - ko'p tomonli moliya instituti hisoblanib, 1-Islom Konferensiyasi Tashkiloti (hozirda Islom Hamkorlik tashkiloti) tomonidan arab mamlakatlari Moliya vazirlari tomonidan ta'sis etilgan. Islom taraqqiyot banki 1973-yil Jiddada Islom konferensiyasi tashkilotining a’zo-davlatlari deklaratsiyasi imzolanganidan keyin 1974-yilda tashkil qilindi, o’z faoliyatini rasmiy ravishda 1975-yil 20-oktabrdan boshlagan. Tashkilotga 56 ta mamlakat a'zo bo'lib, quyidagi davlatlar bankni asosiy moliyalashtiradigan mamlakatlar hisoblanadi: Saudiya Arabistoni Liviya Eron Nigeriya Qatar Misr Turkiya Birlashgan Arab Amirliklari Quvayt
Bankning moliyaviy resurslari ustav kapitali va qo’shimcha moliyaviy vositalaridan iborat. Moliyaviy faoliyatlarning kengayishi natijasida bank qo’shimcha manbalar bilan ta’minlandi:
1980-yilda sarmoya-depozit rejasi ishga tushgan. Bu reja sarmoyadorlar uchun bankka moliyaviy yordam berishda qatnashish orqali qisqa muddatli sarmoyalarni amalga oshirish uchun islom muqobilini beradi. Ushbu tizim asosida bank nafaqat yakkaholdagi omonatchidan, balki tashkilotlardan ham „Importga moliyaviy yordam berish operatsiyalari“ dasturini amalga oshirish uchun depozitlar qabul qiladi.
13
1987-yilda „Islom banklari portfeli“ tashkil qilingan. Ushbu tashkilot a’zo bo’lgan davlatlararo savdo-sotiq moliyaviy qo’llab quvvatlash uchun sarmoyadan foydalanish, hamda qimmatbaho qog’ozlar va lizing bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalarni amalga oshirish maqsadida ochilgan. Shariat normalariga asosan bunga naqd pul va qarzlar kirmaydi.
amalga oshirila boshladi. Ushbu reja importga moliyaviy yordam berish programmasini to’ldiradi va IKTga a’zo bo’lgan davlatlarning an’anaviy bo’lmagan tovarlari eksportini kengaytirishda ko’mak beradi. Bu esa IRBga a’zo bo’lgan davlatlardan eksport qilish uchun kerakli moliyaviy vositalar bilan 6 oydan 60 oygacha bo’lgan muddatga jalb qilish orqali amalga oshiriladi.
1989-yilda alohida investitsion fond tashkil qilingan. Uning maqsadi qo’shimcha moliya resurslarini jalb qilish va ularni shariatga asoslangan holda sarmoyalashtirish. Tashkilotning asosiy maqsadi a’zo mamlakatlarning, shariatga asoslangan musulmon jamoalarining, iqtisodiy rivojlantirish va ijtimoiy taraqqiyotiga ta’sir o’tkazishdan iborat. Islom taraqqiyot banki quyidagi vazifalarni o’z oldiga qo’yadi: 5
aksionerlik kapitaliga vositalarni sarmoyalashtirish; ishlab chiqarish korxonalari va loyihalariga qarzlar berish; a’zo-davlatlarga iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi maqsadida boshqa shakllarda moliyaviy yordam berish; aniq maqsadlar uchun tuziladigan maxsus fondlarni boshqarish; (nomusulmon davlatlardagi musulmon jamoalariga yordam fondi shular jumlasidan) moliyaviylashtirish uslublari vositasida moliyaviy resurslar yo’naltirish va depozitlarini qabul qilish; a’zo davlatlarga texnik yordam ko’rsatish; 5 www.isdb.org
14 musulmon davlatlarning rivojlanishi bo’yicha tashkilot a’zolarini o’qitishda xizmatlar ko’rsatish; bepul kreditlar berish. Yuqorida ta’kidlangandek, Islom taraqqiyot banki tarkibiga 56 ta mamlakat kiradi va ular ITB guruhini tashkil qiladi. 2.1.1-rasm Islom taraqqqiyot banki guruhi tarkibi 6
Manba: Islamic development bank group in brief (May 2013)
ITB guruhi keng ko'lamli ixtisoslashtirilgan va integratsiya faoliyati bilan shug'ullanib, ularga quyidagilar kiradi: Davlat va xususiy sektor loyihalarini moliyalashtirish; Qashshoqlik kamaytirishga ko’maklashish;
6 “ Islamic development bank group in brief” (“Islom taraqqiyot banki haqida qisqacha”, 2013y)
15 A'zo mamlakatlar o'rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlikni yo’lga qo’yish; Savdoni moliyalashtirish;
Kichik va o’rta biznesni mliyalashtirish; Resurslardan oqilona foydalanish;
qilish; Investitsiya va kredit eksportini muhofaza qilish;
Tashkilotga a’zo mamlakatlar va a’zo bo’lmagan musulmon davlatlariga maxsus yordam ko’rsatish;
Favqulodda yordam ko’rsatish;
A’zo mamalakatlarda xususiy va davlat tashkilotlariga maslahatlar berish.
7
Islom taraqqiyot banki guruhi bosh ofisi Saudiya Arabistonining Jedda shahrida joylashgan bo’lib, uning to’rta davlatda filiallari joylashgan. Ular quyidagilar: 2.1.2-rasm ITB guruhi filiallari
Manba: Internet ma’lumotlari asosida muallif tomonidan mustaqil tayyorlandi. Bundan tashqari a’zo mamlakatlarning 15 tasida bankning vakillari bor. Xususiy sektorni rivojlantirish bo’yicha hamda investitsiyalar va eksportni
7 Islamic Finance Directory. General Council for Islamic Banks and Financial Institution (CIBAFI). Bahrain Monetary Agency. - Manama, 2004
16 sug’urtalash bo’yicha Islom korporatsiyalarining ham Dubay va BAA da filiallali mavjud. Dastlabki ikkita filial 2012 yilda Turkiya va Indoneziyada, keyinchalik 2013 yilda Bangladesh, Nigeriya va Misrda ochilgan. 8
1975 yildan, ya’ni ITB ochilishidan boshlab unga Ahmad Muhammad Ali Al - Madani boshchilik qiladi. Uni faoliyati jamiyat va uning a’zolari hayot farovonligini oshirishga qaratilgan. Ijrochi direktorlar kengashi bankning barcha operatsiyalari va siyosati uchun javobgar hisoblanadi. Hozirgi paytda IDK 18 ta a’zodan tashkil topgan bo’lib, ulardan to’qqiztasi asosiy aksionerlar bo’lgan davlatlardan, qolgani esa boshqa a’zo mamlakatlar ichidan saylanadi va IDK ning vakolat muddati uch yil hisoblanadi. 9
2.1.3-rasm
Manba: www.isdb.org/ IDB Group Data Izoh: ITB guruhi kapitali a’zo mamlakatlarning daromadlarini ortishi bilan proporsional ravishda ortib boradi. Joriy 2015 yilning oxiriga kelib, bu ko’rsatkich 108 mlrd AQSH dollariga yetishi ko’zda tutilmoqda. Tashkilot mablag’I 1975 yildan beri ancha oshgan bo’lib, bu 224 foizga oshgan demakdir.
8 “Islom taraqqiyot banki- statistik ma’ruza” 2014y, mart 9 www.isdb.org “Board of Executive Directors”
17 2013 yil 22 maydan ITB ustav kapitalini 3 marta ga, ya’ni 150 mlrd AQSH dollariga oshirdi. Bundan ko’zlangan maqsad shuki, tashkilotga a’zo bo’lgan va bo’lmagan mamlakatlardagi musulmon xalqini qo’llab –quvvatlashdan iborat. Saudiya Arabistonining bankka qo’ygan mablag’i bank kapitalining to’rtdan bir qismini tashkil etadi.
Manba: www.isdb.org/ IDB Group Data
Izoh: Jadval ma’lumotlari asosida shuni ko’rish mumkinki, bankning asosiy kapitalining 43 foizi energetika sohasiga jalb qilinar ekan. Bunga sabab shuki, tashkilotga a’zo davlatlar asosan energetika mahsulotlariga boy hisoblanadi. ITB ning asosiy ta’minotchi davlatlari bo’lgan Saudiya Arabistoni, Eron, Qatar davlatlari neft xom ashyosiga juda boydir. Keying o’rinda 11,9 foiz bilan moliya sohasi turadi, undan keyin esa sanoat asosiy o’rinlardan birini egallaydi. Eng kam mablag’ ajratiladigan soha ko’chmas mulk hamda informatika va aloqa sohasi hisoblanib,ularning ulushi bir foizdan ham kamroqdir.
18 2.2 Islom taraqqiyot banki va a’zo mamlakatlar o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning hozirgi holati va rivojlanish istiqbollari Islom Taraqqiyot Banki dastlab tashkil etilganida unga 22 ta davlat a’zo bo’lgan bo’lib, bugungi kunda ularning soni 56 taga yetgan. Ularning tarkibi quyidagicha:
Osiyo – 26 ta
Lotin Amerikasi - 1 ta
Yevropa – 2 ta 2.2 1-jadval ITB ga a’zo davlatlar ro’yxati 1
Afg’oniston 29
Misr 2
Albaniya 30
Morokko 3
Aljir 31
Mozambika 4
BAA 32
Niger 5
Bahreyn 33
Nigeriya 6
Bangladesh 34
Ozarbayjon 7
Benin 35
Oman 8
Bruney 36
Pokiston 9
Burkina-Faso 37
Qatar 10
Eron 38
Qozog’iston 11
Falastin 39
Qirg’iziston 12
Gabon 40
Quvayt 13
Gambiya 41
Saudiya Arabistoni 14
Gviniya 42
Senegal 15
Gviniya-Bisau 43
Serra-Leone 16
Indoneziya 44
Somali 17
Iordaniya 45
Sudan 18
Iroq 46
Surinam 19
Jibuti 47
Suriya 20
Kamerun 48
Tojikiston 21
Komorlar 49
Togo 22
Kot d’Ivuar 40
Tunis 23
Livan 51
Turkiya 24
Liviya 52
Turkmaniston 25
Malayziya 53
Uganda 26
Maldiva 54
Yaman 27
Mali 55
O’zbekiston 28
Mavritaniya 56
Chad Manba: http://www.un.org
19 Mamlakatlar bankka aksiyador sifatida a’zo bo’lib kiradi. Bankda davlatlarning ulushi turlicha bo’lib, eng katta ulushga eg a’zolar arab davlatlari hisoblanadi. Ular quyidagi jadvalda ko’rsatib o’tilgan.
Saudiya Arabistoni 368,513 26.57
3,685,129,984 Libiya
147,824 10.66
1,478,240,000 Eron
129,334 9.32
1,293,340,032 Misr
127,867 9.22
1,278,669,952 Turkiya
116,586 8.41
1,165,859,968 BAA
104,596 7.54
1,045,960,000 Qozog’iston 1,929 0.14
19,290,000 O’zbekiston 250 0.02
2,500,000 Manba:www. isdb.org
Yuqoridagi jadvaldan ko’rinib turibdiki, ITB kapitali tarkibiga eng katta ulushni Saudiya Arabistoni kiritgan bo’lib, bu uch yarim trillion dinardan ortiq, ya’ni umumiy kapitalning 26.57 foizini tashkil qiladi. Saudiya Arabistoni donor mamlakatlardan biri hisoblanadi. Bundan tashqari O’zbekiston va qo’shni Qozog’iston, Tojikistonning ham ulushi
mavjud bo’lib, shundan mamlakatimizning umumiy kapitaldagi qiymati 0.02 foizni, ya’ni 2 yarim ming dinarni tashkil etadi. Tashkilotga a’zo mamlakatlar o’zlarining vakillari orqali bank boshqaruvida ishtirok etishadi. Bankning yuqori organi boshqaruv kengashi va quyi organi esa direktorlar kengashi deb yuritiladi. 10
10 К. Латиф. Исламское финансовое дело // Butterworths Journal of International Banking and Financial Law, 2006, No. 1, p. 10-13.
20 Direktorlar kengashi 18 kishidan iborat bo’lib, uning yarmini ITB ustav kapitalida ko’proq ulushga ega bo’lgan davlatlar, qolgan yarmini esa uncha ulushi katta bo’lmagan a’zo davlat vakillari tashkil etadi. 11
Islom Taraqqiyot Banki umumiy hodimlar soni 189 tani tashkil qiladi. Bankning asosiy maqsadi tashkilotga a’zo va a’zo bo’lmagan musulmon davlatlarining iqtisodiy rivojlanishiga ko’maklashish va musulmon xalqining turmush tarzini yaxshilashga qaratilgan. Bu bora ITB guruhi quyidagi sohalarda o’z xizmatlarini ko’rsatadi:
Loyihalarni moliyalashtirish: Davlat, jamoaviy( suveren) Xususiy (suveren bo’lmagan) Davlat – xususiy xamkorlikda (PPP)
Eksport krediti va investitsiyalarni sug’urtalash Fond va aktivlar boshqaruvi
Islom moliyaviy xizmat muhitini rivojlantirish A’zo mamalaktlar o’rtasidagi savdoni moliyalashtirish
Texnik hamkorlik va salohiyatni rivojlantirish Islom iqtisodiyoti va tadqiqot moliyasi Shuningdek, mahsus faoliyat:
Fan va texnoligik dasturlar Ta’limiy dasturlar
Maxsus ko’maklar Ushbu maqsadlardan kelib chiqqan holda bank har yili bir qancha dasturlarni amalga oshiradi. Hozirgi kunda O’zbekistonda ham ushbu loyihalar asosida bir qancha ishlar olib borilmoqda va bu quyidagi jadvalda keltirilgan:
11 http://www.aacc.at
21 2.2.3-jadval O’zbekiston va Islom Taraqqiyot banki aloqalari Maqsadi Miqdori (AQSH dollari) yil
100 mln
2014 yil kichik biznes loyihalarini moliyalashtirish uchun 83 mln
2014 yil Sirdaryo viloyatidagi kanalizatsiya tizimini modernizatsiya qilish uchun 57,5 mln 2015 yil Manba: internet ma’lumotlari asosida muallif tomonidan mustaqil tuzildi.
Izoh: O’zbekiston Respublikasi va ITB aloqalari yaxshi yo’lga qo’yilgan bo’lib, bugungi kunga qadar sog’liqni saqlash, energetika, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport yo’llarini qurish va ta’mirlash va shu kabi boshqa sohalarda 1221 ming AQSH dollari miqdorida 32ta dastur amalga oshirilgan. 12 Arab muvofiqlashtirish guruhi a`zolari – Islom taraqqiyot banki, Saudiya taraqqiyot jamg`armasi, Kuvayt arab iqtisodiy taraqqiyot jamg`armasi, Abu Dabi taraqqiyot jamg`armasi va OPEK ning Xalqaro taraqqiyot jamg`armasi, shuningdek, mamlakatimizning vazirlik va idoralari vakillari ishtirok etdi. Davra suhbati doirasida mamlakatimizning vazirlik va idoralari tomonidan energetika, yo`l infratuzilmasi, kommunal xo`jalik, ta`lim, ekologiya, irrigatsiya, qishloq infratuzilmasini rivojlantirish va boshqa sohalarda umumiy qiymati 1,6 milliard AQSh
dollaridan ziyod
25 ta
loyiha taqdimoti o`tkazildi. Shuningdek, Arab muvofiqlashtirish guruhining ushbu
loyihalarni moliyalashtirish imkoniyatlari muhokama qilindi. Tadbir yakunida O`zbekiston
12 www.mfer.uz “Xalqaro hamkorlik\Xalqaro tashkilotlar”
22 Respublikasi va Islom taraqqiyot banki o`rtasida “Qishloq joylarda uy-joy qurilishini rivojlantirish” loyihasini moliyalashtirish bo`yicha qiymati 100 million dollarlik zayom bitimi imzolandi. ITB rahbarining O'zbekistonga bu galgi tashrifi asnosida qiymati 36 million AQsh dollariga teng “Toshkent shahrining tashqi yoritish tizimlarini modernizatsiya qilish va ularga energiya tejaydigan texnologiyalarni tatbiq etish” loyihasi bo'yicha moliyaviy bitim imzolandi. O'zbekistonning ITB hamkorligiga bu yil 10 yil to'ladi. Bu davr ichida qator amalga oshirilgan loyihalarning natijalari bilan tasdiqlanuvchi uzviy hamkorlikka erishildi. Joriy yilda mamlakatimizda ITB bilan munosabatlarning o'n yilligi nishonlanmoqda. O'tgan davr mobaynida yuksak darajadagi o'zaro anglashuv va mazmunan qator muvaffaqiyatli loyihalar bilan to'ldirilgan yaqin hamkorlik qaror toptirildi. Ushbu nufuzli xalqaro moliya tashkiloti bilan hamkorlik doirasida qiymati 186,4 million AQsh dollariga teng 10 loyiha amalga oshirildi. Hozirgi vaqtda qiymati 640,9 million dollarlik yana 10 loyihaning ijrosi davom etmoqda. 9 loyihani amalga oshirishga tayyorgarlik ko'rilmoqda, ularning moliyaviy qiymati 877,9 million dollarga teng. Shuningdek, texnikaviy hamkorlik doirasida ITB tomonidan O'zbekistonga 12 loyiha uchun 2,7 million dollarlik grantlar ajratilgan. Islom taraqqiyot banki mamlakatimiz sanoatini modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlashga hamda infratuzilmaga oid loyihalarni amalga oshirishda Arab muvofiqlashtirish guruhining moliya institutlari, jumladan, Saudiya taraqqiyot jamg'armasi, Kuvayt arab iqtisodiy taraqqiyot jamg'armasi, OPEK jamg'armasi, Abu Dabi taraqqiyot jamg'armasining investitsiya va kreditlarini jalb qilish borasida asosiy muvofiqlashtiruvchidir. Xususiy sektorni rivojlantirish bo'yicha Islom korporatsiyasi bilan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlashga doir loyihalarni amalga oshirish Islom taraqqiyot banki guruhi bilan hamkorlikning muhim yo'nalishlaridandir. Korporatsiya tomonidan kichik biznes loyihalarini moliyalashtirish uchun ajratilgan mablag'larning umumiy hajmi 83 million dollarni tashkil etadi.
23 Islom taraqqiyot bankining ijrochi direktorlari kengashi 2015 yil 10-mart kuni Sirdaryo viloyatidagi kanalizatsiya tizimini modernizatsiya qilish uchun O‘zbekiston hukumatiga 57,5 million dollar ajratilishini ma’qulladi. Umumiy qiymati 157 million dollar bo‘lgan loyiha Guliston, Shirin va Yangiyer shaharlarining kanalizatsiya tizimlarini kengaytirish va rekonstruksiya qilishni ko‘zda tutadi. Loyihani amalga oshirish muddati – 4 yil. Modernizatsiyani moliyalashtirish, shuningdek,
xalqaro moliyaviy institutlarning kreditlari va O‘zbekiston tomonining mablag‘lari evaziga amalga oshiriladi.
24 XULOSA Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, hozirgi globallashuv sharoitida xalqaro tashkilotlarning, xususan, moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlarning o’rni tobora ortib bormoqda. Ular davlat, turli korxona tashkilotlarga qarzberib ularni moliyalashtiradi. Hozirgi kund dunyoda 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlar mavjud bo’lib, ular turli yo’nalishlarda faoliyat olib boradi. O’zbekiston ham bir nechta xalqaro tashkilotlar a’zosi hisoblanadi. U Islom Taraqqiyot Bankiga 2003 yildan boshlab a’zolikka kirgan. Mamlakatimizning bank ustav kapitaliga qo’shgan xissasi 2,5 mln islom dinari, ya’ni 3,475 mln dollar bo’lib, bu har biri 10 mln dinarlik 250 bank aksiyasi bilan barobar edi. Bugungi kunga qadar mamlakatimiz va ITB o’rtasida bir qancha loyihalar amalga oshirilgan. Bank mamlakatimizda 2013-2014 yillarga bag’ishlangan dasturda qishloq joylarida uy-joy qurish masalasi o’rtaga qo’yilib, ITB tomonidan 100 mln Aqsh dollari shu sohaga ajratilgan. Tashkilotning asosiy maqsadi a’zo mamlakatlarning, sha’riatga asoslangan musulmon jamoalarining, iqtisodiy rivojlantirish va ijtimoiy taraqqiyotiga ta’sir o’tkazishdan iborat bo’lib, uning vazifalari quyidagilardir: aksionerlik kapitaliga vositalarni sarmoyalashtirish; ishlab chiqarish korxonalari va loyihalariga qarzlar berish; a’zo-davlatlarga iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishi maqsadida boshqa shakllarda moliyaviy yordam berish; aniq maqsadlar uchun tuziladigan maxsus fondlarni boshqarish; (nomusulmon davlatlardagi musulmon jamoalariga yordam fondi shular jumlasidan) moliyaviylashtirish uslublari vositasida moliyaviy resurslar yo’naltirish va depozitlarini qabul qilish; a’zo davlatlarga texnik yordam ko’rsatish; musulmon davlatlarning rivojlanishi bo’yicha tashkilot a’zolarini o’qitishda xizmatlar ko’rsatish.
25 Islom Taraqqiyot bankining yana muhim amalga oshiradigan vazifalaridan biri bu foizsiz kreditlar ajratishdir. Bunga sabab shuki, bank faoliyati sha’riyat qonunlari bilan tartibga solinadi. Islom dinida esa sudxo’rlik katta gunoh hisoblanadi. Islom Taraqqiyot Banki a’zo davlatlarga nafaqat moliyaviy tomondan, balki texnik jihatdan ham yordam beradi. Masalan, bank Mavritaniya, Maldiva, Tojikiston, Turkiya va Jibuti larga bunday yordamlarni ko’rsatadi. Bank kelgusidagi faoliyati doirasida o’z qarashlarini ishlab chiqqan bo’lib, u “IDB Vision 1440H” deb nomlanadi. Bunda hijriy 1440 yil, ya’ni 2019 yilga kelib bank jahondagi musulmon xalqlarining turmush tarzini yaxshilanishi, rivojlanishiga butunlay ko’mak beruvchi, islom qonuniyatlari asosida boshqariluvchi dunyodagi eng rivojlangan taraqqiyot banki bo’ladi deb bashorat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Download 0.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|