O`zbekiston respublikasi oliy va

2. Natyurmort qonuniyatlari va tarbiyaviy ahamiyati 

 

 Tabiiyki  narsalarning  o`ziga  qarab  rasmini  chizish  darsi  deganda 

chizilayotgan  narsalarni  har  bir  o`quvchiga  kuzata  oladigan  holatda  shartli 

joylashtirish kerakligi tushuniladi.  

Hozirgi mavjud sinflardagi o`quvchilar o`tiradigan partalar asosan uch qator 

qilib  qo`yilgan  holatda,  agar  bitta  natryumort  sinfda  o`rnatilsa  va  buning  ustiga 

asosiy  metodik  talablarga  rioya  qilingan  holda  o`sha  natryumort  rasm  chizuvchi 

o`quvchining  ko`z  ufq  chizig’idan  balandlikdan  pastroqqa  o`rnatilgan  bo`lsa 

sinfdagi  barcha  o`quvchilar  bu  natryumortni  kuzatish  imkoniyatiga  ega 

bo`lmaydilar.    SHuning  uchun,  xozirgi  sinf  xolatidan  kelib  chiqadigan  bo`lsak, 

bunday  darslarni  tashkil  qilishda  natryumort  eng  kamida  ikki  joyga,  agar  iloji 

bo`lsa uch yoki to`rt joyga qo`shish zarur bo`ladi.  

Parta qatorlari orasiga talab qilingan balandlikka o`rnatilgan natryumortlarni  

sinfdagi o`quvchilarning kuzatishlariga ozigna bo`lsa ham qulay sharoit yaratilgan 

deb hisoblanishi mumkin. Bu usulni qo`llashdagi qo`shimcha talablar: 

Natryumort tuzish uchun kerakli bo`ladigan narsalarni  va tagliklarning etarli 

miqdorda  bo`lishini  ta`minlash  zarur  bo`lib  qoladi.  Bunda  bitta  tema  yuzasidan 

natryumort  tuzishda  har  turli  narsalardan  ham  foydalanish  mumkinmi  yo`qmi 

degan  savol  kelib  chiqadi.  Bunga  javoban  tanlangan  narsalar  eng  avvalo  shakli 

jihatidan o`tiladigan darsning asosiy temasiga mos keladigan bo`lishi shart. 

Rasm  chizmachilik  uchun  chiqarilgan  tagliklar  uch  tekislikda  bo`lib,  bu 

asosan  chizmachilik  uchun  yaratilgan.  Hozirgi  kunda  rasm  darslarida  qo`lda 

tayyorlangan  tagliklardan  foydalaniladi.  Chunki,  bunday  tagliklarni  biron 

korxonalarda chiqarish yo`lga qo`yilgan emas. 

SHuning  uchun  bunday  tagliklarni  balandlatish  va  pastlatish  mumkin 

bo`ladigan qilib maktab ustaxonasida yasatib olinsa maqsadga muvofiq bo`ladi.  

Sinfda narsnaing o`ziga qarab rasmini chizish darsining tuzilishi. 

Darsning maqsadi: O`quvchilarda tematik natryumortning umumiy ko`rinishi 

kompozitsion tuzilishi va qurilish texnikasi bilan tanishtirish. 

---

 

21 

O`quvchilarda  sportga  bo`lgan  qiziqish  va  sport  buyumlari  shakllarini 

qalamda asosan belgilab chizish va uni rangda bo`yash  texnikasini hosil qilish. 

Darsning  jihozlanishi:  O`qituvchi  uchun  uchta  bir  hildagi  tematik  ishlangan 

etapli jadvallar osib qo`yiladi.  

Doskaning  chap  tomoni  ustki  qismida  esa  ishlab  tugallagan  shakli  ilib 

qo`yiladi. 

Doskaning pastki qismi ochiq qoldiriladi. 

Darsning borishi: 

1.  Tashkiliy qism  

2.  O`tilgan darsni mustaxkamlash 

3.  YAngi temani tushuntirish  

4.  O`quvchilarning mustaqil ishlari  

5.  Darsni yakunlash 

O`qituvchi sinfga kirib o`quvchilar bilan salomlashadi, davomatni aniqlaydi, 

o`tilgan  mavzuni  sshraydi,  o`quvchilarning  mustaqil  ishlarini  ko`radi  va  yangi 

mavzuni tushuntiradi.     

Bolalar siz bu kunga qadar murakkab bo`lmagan natryumortlarni chizdingiz. 

Bugungi  darsimizda    ilgargi  darslardagi  chelak,  olma,  nok  emas,  balki  bir  necha 

shakllarni  o`zida  mujassamlashtirgan,  murakkabroq  kubok,  futbol  to`pi  va  gantel 

kabilarni  rasmini  ishlaymiz.  Quyidagi  natryumort  rasmni  ishlashda  siz  ko`p 

narsalarning tasvirini ishlashni bilib olasiz. 

-Kubokka e`tibor bering, uning shakli qanday ko`rinishga ega? 

- Gantel’ qanday turibdi? 

Savollarga javoblar olingach bolalar diqqati doskaga jalb qilinadi. Jadvaldan 

natryumortni  chizish  yo`llari  hamda  uni  al’bom  varag’iga  qanday  joylashtirish 

zarurligi  tushuntiriladi.  Natryumortni  al’bom  varag’iga  vertikal  yoki  gorizantal 

joylashtirish  kerakligi  va  nima  uchunligi  isbotlab  beriladi.  CHizishda 

qo`llaniladigan asosiy va yordamchi chiziqlar o`quvchilarga o`rgatiladi. 

Bolalar  chizishga  kirishgach,  o`qituvchi  partalar  oralab  o`quvchilar  ishini 

kuzatib boradi. Tushunmagan o`quvchilarga yordam beradi.  

---

 

22 

Natryumortga  tushayotgan  yorug’  va  soya  farqlari  chegarasi  hamda  uning 

rangini engil qilib qalamda belgilab qo`yishlarini eslatiladi. Bolalarga bugungi dars 

qalam tasvirdan iborat ekanligi, kelgusi darsda ranglar bilan ishlash kerak ekanligi 

aytib  o`tiladi.  Ish  tugallanishi  oldidan  bolalarning  eng  yaxshi,  o`rtacha  ishlangan 

ishlari ajratib olinib xato va yutuqlari ko`rsatiladi. Dars oxirida naturani qiynalmay 

chizish  uchun  uyga  vazifa  qilib  narsalardan  tashkil  topgan  tematik  natryumort 

qalamda chizib kelish topshiriladi.