O`zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI
KOMPYUTER TIZIMLARI KAFEDRASI

"Malumotlar tuzilmasi”fanidan

Mavzu: Modulli testlash (oq quti, qora quti va kulrang quti).
Ma’lumotlarlar modeli va ularni ishlatish. UML modellashtirish tili.

Guruh: 714-21
Bajardi: Xolmatova.G
Tekshirdi: Ismolilov.M.M
Farg’ona – 2023 yil


Mavzu: Modulli testlash (oq quti, qora quti va kulrang quti). Ma’lumotlarlar modeli va ularni ishlatish. UML modellashtirish tili.


Reja:

1. 
   Modulli testlash.
   
2. 
   Oq quti, qora quti va kulrang quti..
   
3. 
   Ma’lumotlarlar modeli va ularni ishlatish.
   
4. 
   UML modellashtirish tili.
   

Modulli testlash matematikada bir sonning absolut qiymatini olish uchun amalga oshiriladi. Modulli testlash sonning musbat qiymatini qaytaradi va negativ qiymatlarni ham musbat qilib hisoblaydi.
Matematikada bir sonning modulini olish uchun quyidagi shartlar mavjud:

1. 
   Agar son musbat bo'lsa, masalan, x > 0, u holda |x| = x.
   Misol: |3| = 3
   
2. 
   Agar son manfiy bo'lsa, masalan, x < 0, u holda |x| = -x.
   Misol: |-5| = 5
   

Modulli testlashning asosiy maqsadi sonning musbat qiymatini olishdir. Shuning uchun, modulli testlash sonning negativ va musbat qiymatlari o'rtasidagi farqni olib tashlaydi va faqat musbat qiymatni qaytaradi.
Modulli testlash amaliyotlarda ham keng qo'llaniladi. Masalan, iste'molchi kiritilgan sonni negativ bo'lsa, u modulli testlash orqali musbat qilinadi. Bunday holatda sonning moduli foydalanuvchining talablari bilan mos keladi va negativ qiymatlarni ishlashda kamaytiradi.
Modulli testlash misollarida sonning absolut qiymati olinadi va buni ko'rsatish uchun matematikada ||x|| belgisi ham ishlatiladi. Bu belgi orqali sonning musbat qiymatining kvadratini yoki kvadrat ildizini olishimiz mumkin.

"Oq quti", "qora quti" va "kulrang quti" ifodalarini ma'lumotlarlar modellashtirish tilidan (UML) ajratish mumkin. UML'da obyektlarni tasvirlash uchun obyekt diagrammalari (Object Diagrams) ishlatiladi.

Oq quti, qora quti va kulrang quti odatda grafik tadbirlarda, masalan, ma'lumotlarlar bazasida ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladigan obyektlardir. Ularning ranglari obyektlarni vizual ravishda ajratish uchun foydalaniladi. Oq quti odatda boshqa obyektlarning ma'lumotlarini ko'rsatadi, qora quti esa o'z ichiga o'zining ma'lumotlarini saqlaydi, va kulrang quti esa ma'lumotlarni saqlash uchun alohida ma'lumotlar bazasini ko'rsatadi.
UML obyekt diagrammalari orqali oq quti, qora quti va kulrang qutini tasvirlash uchun quyidagi usullarni amalga oshirish mumkin:

1. 
   Obyekt simvollari: Oq quti, qora quti va kulrang qutini obyekt simvollari bilan tasvirlash mumkin. Obyekt simvollari odatda klassning nomi yoki identifikatori bilan birga ishlatiladi va ranglarni obyektning simvollari orqali ajratish mumkin.
   
2. 
   Attributlar: Oq quti, qora quti va kulrang qutiga tegishli ma'lumotlarni tasvirlash uchun attributlar foydalanish mumkin. Misol uchun, "Oq quti" obyekti uchun "ma'lumot1", "ma'lumot2" attributlari, "Qora quti" obyekti uchun "ma'lumot3", "ma'lumot4" attributlari va "Kulrang quti" obyekti uchun "ma'lumot5", "ma'lumot6" attributlari qo'llanilishi mumkin.
   
3. 
   Aloqalar: Obyekt diagrammalari orqali oq quti, qora quti va kulrang quti o'rtasidagi aloqalar ham tasvirlanishi mumkin. Misol uchun, aloqalar chizmasi yoki boshqa aloqa belgilari orqali obyektlar o'rtasidagi aloqalar ko'rsatilishi mumkin.
   

Shunday qilib, UML obyekt diagrammalari yordamida oq quti, qora quti va kulrang quti o'rtasidagi aloqalar va ma'lumotlarni tasvirlash mumkin. Bu obyektlar ma'lumotlarlar modellashtirishida foydalaniladigan umumiy tavsiflar bo'lib, ularning belgilangan ranglari obyektlarni vizual ravishda ajratish uchun ishlatiladi.

Ma'lumotlarlar modeli, bir sistemning ma'lumotlarini va ularning o'zaro aloqalarini tavsif etish uchun ishlatiladigan bir tuzilma hisoblanadi. Bu model, sistemning ma'lumotlarini tushuntirish, tahlil qilish va o'rganishda yordam beradi. Ular ma'lumotlar bazasi, obyekt turlari, atributlar, aloqalar, ma'lumotlar o'lchami, ma'lumotlar ombori va boshqalar kabi elementlardan iborat bo'lishi mumkin.

Ma'lumotlarlar modellashtirishida, quyidagi asosiy elementlar ishlatiladi:

1. 
   Ma'lumotlar bazasi (Data Schema): Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni saqlash uchun tuzilgan struktura hisoblanadi. Uning yordamida ma'lumotlar turlari, ularning atributlari va ma'lumotlar o'lchami belgilanishi mumkin.
   
2. 
   Obyekt turlari (Object Types): Obyekt turlari, ma'lumotlarni tarkibiy elementlar va ularning xususiyatlari bilan tasvirlaydi. Misol uchun, "Foydalanuvchi" obyekti "ism", "familiya", "yosh" kabi xususiyatlarni o'z ichiga oladi.
   
3. 
   Atributlar (Attributes): Atributlar, obyekt turlariga tegishli xususiyatlardir. Ular obyektning ma'lumotlari va qiymatlari bilan bog'liq bo'ladi. Misol uchun, "Foydalanuvchi" obyektida "ism" atributi va uning qiymati "John" bo'lishi mumkin.
   
4. 
   Aloqalar (Relationships): Aloqalar, obyekt turlari o'rtasidagi bog'lanishlarni tasvirlayadi. Misol uchun, "Foydalanuvchi" obyekti "Hisob" obyekti bilan "bog'liq" aloqasi orqali bog'lanishi mumkin.
   

Ma'lumotlarlar modelini ishlatishda, ma'lumotlar bazasini yaratish, obyekt turlarini tushuntirish, atributlarni belgilash, aloqalar o'rnatish, ma'lumotlarni saqlash, o'qish, yozish va tahlil qilish jarayonlari amalga oshiriladi. Bu model, tizimning ma'lumotlarini tushuntirish, ma'lumotlar omborini tuzish, ma'lumotlar o'zgarishlarini boshqarish va ma'lumotlardan maqsadga muvofiq foydalanishni osonlashtiradi.
Juda ko'p sohalarda ma'lumotlarlar modelini tashkil etishda UML (Unified Modeling Language) ishlatiladi. UML diagrammalari, ma'lumotlarlar modelini vizual ravishda tasvirlash uchun foydalaniladi. Obyekt diagrammalari, klass diagrammalari, aloqa diagrammalari va boshqa UML diagrammalari ma'lumotlarlar modelini tavsiflashda qo'llaniladigan usullardan ba'zilaridir.

UML (Unified Modeling Language) modellashtirish tilini tushunishiz uchun sizga yordam berishim mumkin.

UML, tarkibiy modellarni tuzish, ma'lumotlar va obyektlar o'rtasidagi aloqalarni tavsiflash, tizimning davolash jarayonlarini tasvirlash, vaqtlar bo'yicha tizimning harakatlarini tushuntirish va boshqalar kabi tizimning turli xususiyatlarini tasvirlash uchun ishlatiladigan standart modellashtirish tili hisoblanadi.
UML, ma'lumotlarlar modellashtirish, tahlil qilish, tasarim, implementatsiya va tizimning boshqarilishi kabi muammolarini yechishda keng qo'llaniladi. UML tili, tizimning birinchi tavsiflarini tuzishda va uning rivojlanishi davomida ma'lumotlar va obyektlarning o'zaro munosabatlari haqida tushuntirishda juda qo'llaniladi.
UML, turli turlarda diagrammalardan iborat bo'lgan qisqacha tasavvur modellari yaratishda foydalaniladi. UML diagrammalari, obyekt diagrammalari, klass diagrammalari, aloqa diagrammalari, davolash diagrammalari, faoliyat diagrammalari va boshqalar kabi turli modellarni tasvirlash uchun foydalaniladi.
UML, kompaniyalarning tizim analizida, dasturlashda, tizimlar arasida aloqalarni boshqarishda va tizimning o'zgarishlari va rivojlanishini tushuntirishda foydalaniladi.
Asosiy UML diagrammalari quyidagilardir:

1. 
   Obyekt (Object) diagrammalari: Obyektlarning o'zaro aloqalarini va ularning tashqi halqalarini tasvirlaydi.
   
2. 
   Klass (Class) diagrammalari: Klasslar, ularning xususiyatlari, metodlari va klasslar o'rtasidagi aloqalar haqida ma'lumotlarni tasvirlaydi.
   
3. 
   Aloqa (Communication) diagrammalari: Uchragan aloqalar, obyektlar va ularga yuboriladigan xabarlar orqali obyektlarning o'zaro aloqalarini tasvirlaydi.
   
4. 
   Davolash (State) diagrammalari: Obyektning holatlarini va holat o'zgarishlarini tasvirlaydi.
   
5. 
   Faoliyat (Activity) diagrammalari: Tizimning harakatlarini, jarayonlarini va faoliyatlarini tasvirlaydi.
   

Bu faqat ba'zi UML diagrammalari misollaridir. UML boshqalarini ham o'z ichiga oladi.
UML, tizimni tushuntirish va tavsiflashda juda qulay bo'lib, komanda a'zolari o'rtasidagi kommunikatsiyani osonlashtiradi va tizimni yaxshi tushunishga yordam beradi. Shuningdek, UML diagrammalari o'qish va tahrir qilishga imkon beradi, tizimni o'rnatish va implementatsiya qilishda yo'l qo'yadi.
UML modellashtirish tilini o'rganish uchun UML diagrammalari va ularning mavzulari haqida ko'proq ma'lumotlarga ega bo'lishingiz, UML asosiy qoidalari va tushunchalarni o'rganishingiz tavsiya etiladi. Shuningdek, amaliy mashg'ulotlar bilan UML-ni amalga oshirish ham juda foydali bo'ladi.

Xulosa

Qisqacha tarzda zamonaviy kompyuterlarning tarixi, konfiguratsiyasi , qo’llanilishi haqida tanishib chiqdik.Shu bilan birgalikda o’zimizga kerakli ma’lumotlar oldik deb o’ylayman.

Fodalanilgan adabiyotlar
1.XALIKOV ABDULXAQ ABDULXAIROVICH MUXAMEDOVA DILFUZA BATIROVNA "AVTOMATIKA ASOSLARI VA IMPULS TEXNIKASI"