O`zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filliali

arxitektura tushunchasi, pog‘onali arxitektura protokollari.  
Tarmoq so’zining ma’nosi 
narsalarning
, qurilmalarning yoki odamlarning o’zaro 
bog’langan tizimi yoki guruhini anglatadi. Kompyuter tarmoqlari esa eng kamida 
o’zaro ulangan ikkita kompyuterlar tizimi tushuniladi. Tarmoq shartini bajarilishi 
faqatgina o’zaro bog’lanish emas, balki o’zaro ma’lumot almashish jarayoni 
amalga oshirilishi shart. Tarmoq arxitektura esa yuqorida ta’kidlanganidek, 
kompyuterlarni bog’lanishi orqali hosil qilingan tarmoqni qanday asosda 
qurilganini, qandayqurilmalardan foydalanilgani, 
qaysi protokollar ishlatilgani
, 
tizimda qanday muhitlardan foydalanib ma’lumotlar uzatilishi yoki har bir 
jarayonni fizik va mantiqiy holatlarni bajarilishini pog’onalarga ajratib bajarilishi 
tushuniladi. Har bir tarmoq arxitekturasi belgilangan standartlar asosida yoki xech 
qanday standartga asoslanmagan holatda ishlab chiqilishi mumkin. Masalan, 
kompyuter tarmoqlarini OSI etalon modeli asosida qurish bilan global miqyosida 
ma’lumot almashishni ta’minlash mumkin. Sababi dunyoda ko’plab 

---

mamlakatlarning kompyuter tarmoqlari ushbu etalon asosida ishlaydi. Agar OSI 
modeliga asoslanmagan qandaydir belgilanmagan standartga asosan kompyuter 
tarmoqlari loyihalansa, o’sha tizim ichidagi qurilmalar o’zaro ma’lumotalmasha 
oladi, OSI asosidagi tarmoq bilan esa ma’lumot 
almasha olmaydi
, sababi uning 
standarti boshqacha. Quyida 1-rasmda kompyuter tarmoqlari OSI modeli asosida 
qurilgan arxitekturasi keltirilgan. 
3 OSI Ochiq tizim" tushunchasi Keng ma'noda ochiq tizim har qanday tizim 
nomlanishi mumkin (kompyuter, kompyuter tarmog'i, operatsion tizim, dasturiy 
ta'minot to'plami, boshqa apparat va dasturiy mahsulotlar) spetsifikatsiyalarni 
ochish uchun qurilgan. Eslatib o'tamiz, "spetsifikatsiya" (hisoblashda) atamasi 
apparat yoki dasturiy ta'minot komponentlarining rasmiylashtirilgan tavsifi, 
ular 
qanday ishlashi
, boshqa komponentlar bilan o'zaro ta'siri, ish sharoitlari, cheklovlar 
va maxsus xususiyatlar sifatida tushuniladi. Har bir spetsifikatsiya standart 
emasligi aniq. O'z navbatida, ochiq spetsifikatsiyalar standartlarga mos keladigan 
va barcha manfaatdor tomonlar tomonidan to'liq muhokama qilinganidan so'ng 
kelishuvga erishish natijasida qabul qilinadigan nashr etilgan, ommaga ochiq 
spetsifikatsiyalar deb tushuniladi. Tizimlarni ishlab chiqishda ochiq 
spetsifikatsiyalardan foydalanish uchinchi tomonlarga ushbu tizimlar uchun turli 
xil apparat yoki dasturiy ta'minot kengaytmalari va modifikatsiyalarini ishlab 
chiqish, shuningdek, turli ishlab chiqaruvchilar mahsulotlaridan dasturiy va apparat 
tizimlarini yaratish imkonini beradi. Haqiqiy tizimlar uchun to'liq ochiqlik erishib 
bo'lmaydigan idealdir. Qoida tariqasida, hatto ochiq deb ataladigan tizimlarda ham, 
faqat tashqi interfeyslarni qo'llab-quvvatlaydigan ba'zi qismlar ushbu ta'rifga javob 
beradi. Masalan, Unix operatsion tizimlari oilasining ochiqligi, boshqa narsalar 
qatori, yadro va ilovalar o'rtasida standartlashtirilgan dasturlash 
interfeysining 
mavjudligidadir
, bu esa ilovalarni Unixning bir versiyasidan ikkinchi versiyasiga 
portlashni osonlashtiradi. Qisman ochiqlikning yana bir misoli, nisbatan yopiq 
Novell NetWare operatsion tizimining tizimga uchinchi tomon tarmoq adapterlari 
drayverlarini kiritish uchun Open Driver Interface (ODI) dan foydalanishidir. 
Tizimni ishlab chiqishda qanchalik ochiq spetsifikatsiyalar qo'llanilsa, u 
shunchalik ochiq bo'ladi. OSI modeli ochiqlikning faqat bitta jihatiga, ya'ni 
kompyuter tarmog'iga ulangan qurilmalar o'rtasidagi o'zaro aloqa vositalarining 
ochiqligiga taalluqlidir. Bu erda ochiq tizim qabul qilingan va yuborilgan 
xabarlarning formati, mazmuni va ma'nosini aniqlaydigan standart qoidalardan 
foydalangan holda boshqa tarmoq qurilmalari bilan o'zaro ishlashga tayyor bo'lgan 
tarmoq qurilmasiga ishora qiladi.Agar ikkita tarmoq ochiqlik tamoyillariga 
muvofiq qurilgan bo'lsa, bu quyidagi afzalliklarni beradi: apparat tarmog'ini qurish 
qobiliyati va dasturiy vositalar bir xil standartga rioya qiluvchi turli ishlab 
chiqaruvchilar;tarmoqning alohida komponentlarini boshqa, yanada ilg'or 
bo'lganlar bilan og'riqsiz almashtirish imkoniyati, bu tarmoqni minimal xarajatlar 
bilan rivojlantirish 
imkonini beradi
;bir tarmoqni boshqasiga osongina ulash 
imkoniyati;tarmoqni rivojlantirish va texnik xizmat ko'rsatish qulayligi.Ochiq 
tizimning yorqin misoli xalqaro Internet tarmog'idir. Ushbu tarmoq ochiq tizimlar 

---

talablariga to'liq mos ravishda rivojlangan. Uning standartlarini ishlab chiqishda 
turli mamlakatlarda faoliyat yurituvchi turli universitetlar, ilmiy tashkilotlar va 
kompyuter texnikasi va dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilarining minglab 
mutaxassis foydalanuvchilari ishtirok etdilar. Internetning ishlashini belgilaydigan 
standartlarning nomining o'zi - "Izohlar so'rovi" deb tarjima qilinishi mumkin 
bo'lgan sharhlar so'rovi (RFC) - qabul qilingan standartlarning ommaviy va 
ochiqligini ko'rsatadi. 
Natijada
, Internet butun dunyo bo'ylab tarqalgan juda ko'p 
sonli tarmoqlarning eng xilma-xil apparat va dasturiy ta'minotini birlashtirishga 
muvaffaq bo'ldi.
OSI modeliXalqaro standartlar tashkiloti (ISO) tizimning o'zaro ta'sirining turli 
darajalarini aniq belgilaydigan, ularga standart nomlar beradigan va har bir daraja 
qanday ishni bajarishi kerakligini aniqlaydigan modelni ishlab chiqdi. Ushbu 
model Open System Interconnection (OSI) modeli yoki ISO/OSI modeli deb 
ataladi. OSI modeli aloqani yetti daraja yoki qatlamga ajratadi (1.1-rasm). Har bir 
daraja o'zaro ta'sirning o'ziga xos jihati bilan shug'ullanadi. Shunday qilib, o'zaro 
ta'sir muammosi 7 ta alohida muammoga bo'linadi, ularning har biri boshqalardan 
mustaqil ravishda hal qilinishi mumkin. Har bir qatlam yuqori va pastki qatlamlar 
bilan interfeyslarni saqlaydi. 1.1. ISO/OSI ochiq tizimlarining o'zaro ishlashi 
modeli OSI modeli oxirgi foydalanuvchi ilovalarini emas, balki faqat tizim bo'ylab 
o'zaro ta'sir qilish vositalarini tavsiflaydi. Ilovalar tizim vositalariga kirish orqali 
o'zlarining aloqa protokollarini amalga oshiradilar. Shuni yodda tutish kerakki, 
dastur OSI modelining ba'zi yuqori qatlamlarining funktsiyalarini o'z zimmasiga 
olishi mumkin, bu holda, agar kerak bo'lsa, u OSI modelining qolgan pastki 
qatlamlari funktsiyalarini bajaradigan tizim vositalariga kirishi mumkin. o'zaro 
ishlash talab etiladi. Yakuniy foydalanuvchi ilovasi tizim o‘zaro ta’sir vositalaridan 
nafaqat boshqa mashinada ishlaydigan boshqa dastur bilan muloqotni tashkil 
qilish, balki ma’lum bir tarmoq xizmati xizmatlarini olish uchun ham foydalanishi 
mumkin, masalan, o'chirilgan fayllar, pochtani qabul qilish yoki umumiy printerda 
chop etish. Shunday qilib, 
ilova dastur qatlamiga
, masalan, fayl xizmatiga so'rov 
yuborsin. Ushbu so'rov asosida amaliy qatlam dasturiy ta'minoti standart 
formatdagi xabarni yaratadi, unda u xizmat ma'lumotlarini (sarlavha) va, ehtimol, 
uzatilgan ma'lumotlarni joylashtiradi. Keyin bu xabar vakili qatlamga yuboriladi. 
Taqdimot sathi xabarga o'zining sarlavhasini qo'shadi va natijani seans qatlamiga 
o'tkazadi, bu esa o'z sarlavhasini qo'shadi va hokazo. Protokollarning ba'zi ilovalari 
xabarda nafaqat sarlavhaning, balki treylerning ham mavjudligini ta'minlaydi. 
Nihoyat, xabar eng past, jismoniy qatlamga etib boradi, u aslida uni aloqa liniyalari 
orqali uzatadi.Xabar tarmoq orqali boshqa mashinaga kelganda, u qatlamdan 
qatlamga ketma-ket yuqoriga siljiydi. Har bir daraja o'z darajasining sarlavhasini 
tahlil qiladi, qayta ishlaydi va o'chiradi, ushbu darajaga mos keladigan 
funktsiyalarni bajaradi va xabarni yuqori darajaga uzatadi. "Xabar" (xabar) 
atamasidan tashqari, tarmoq mutaxassislari tomonidan ma'lumotlar almashinuvi 
birligini belgilash uchun ishlatiladigan boshqa nomlar ham mavjud. ISO 
standartlari har qanday darajadagi protokollar uchun "Protocol Data Unit" (PDU) 
atamasidan foydalanadi. Bundan tashqari, ramka (ramka), paket (paket), datagram 
(datagram) nomlari ko'pincha ishlatiladi. ISO/OSI modelining qatlam funksiyalari 

---

Jismoniy qatlam . Ushbu qatlam koaksiyal kabel kabi jismoniy kanallar orqali 
bitlarni uzatish bilan shug'ullanadi. o'ralgan juftlik yoki optik tolali kabel. Bu 
daraja jismoniy ma'lumotlarni uzatish vositalarining xususiyatlari bilan bog'liq, 
masalan, tarmoqli kengligi, 
shovqin immuniteti
, to'lqin empedansi va boshqalar. 
Xuddi shu darajada, impulslarning old qismlariga qo'yiladigan talablar, 
uzatiladigan signalning kuchlanish yoki oqim darajalari, kodlash turi va signal 
uzatish tezligi kabi elektr signallarining xarakteristikalari aniqlanadi. Bundan 
tashqari, bu erda ulagichlarning turlari va har bir pinning maqsadi 
standartlashtirilgan. Jismoniy qatlam funktsiyalari tarmoqqa ulangan barcha 
qurilmalarda amalga oshiriladi. Kompyuter tomonida jismoniy qatlam funksiyalari 
tarmoq adapteri yoki ketma-ket port orqali amalga oshiriladi. Jismoniy qatlam 
protokolining namunasi 10Base-T Ethernet texnologiyasining spetsifikatsiyasi 
bo'lib, u 100 ohm xarakterli empedans, RJ-45 ulagichi, maksimal jismoniy 
segment uzunligi 100 bo'lgan 3-toifali himoyalanmagan burama juft sifatida 
ishlatiladigan kabelni belgilaydi. metrlar, kabeldagi ma'lumotlarni ifodalash uchun 
Manchester kodi va atrof-muhit va elektr signallarining boshqa xususiyatlari.kanal 
darajasi. Jismoniy qatlamda bitlar oddiygina yuboriladi. Bunda aloqa liniyalari 
oʻzaro taʼsir qiluvchi bir necha juft kompyuterlar tomonidan navbatma-navbat 
qoʻllaniladigan (birgalikda) foydalaniladigan baʼzi tarmoqlarda jismoniy uzatish 
muhiti band boʻlishi mumkinligini hisobga olmaydi. Shuning uchun, aloqa 
qatlamining vazifalaridan biri uzatish muhitining mavjudligini tekshirishdir. 
Bog'lanish qatlamining yana bir vazifasi xatolarni aniqlash va tuzatish 
mexanizmlarini amalga oshirishdir. Buning uchun ma'lumotlar havolasi sathida 
bitlar ramkalar deb ataladigan to'plamlarga guruhlanadi. Bog'lanish qatlami har bir 
kadrni belgilash uchun har bir kadrning boshi va oxiriga bitlarning maxsus ketma-
ketligini qo'yish orqali uning to'g'ri uzatilishini ta'minlaydi, shuningdek, ramkaning 
barcha baytlarini ma'lum bir tarzda yig'ish va nazorat summasini qo'shish orqali 
nazorat summasini hisoblab chiqadi. ramkaga. Kadr kelganda, qabul qiluvchi yana 
olingan ma'lumotlarning nazorat yig'indisini hisoblab chiqadi va natijani 
ramkadagi nazorat summasi bilan taqqoslaydi. 
Agar ular mos kelsa
, ramka haqiqiy 
deb hisoblanadi va qabul qilinadi. Agar nazorat summalari mos kelmasa, xatolik 
yuzaga keladi. Mahalliy tarmoqlarda qo'llaniladigan bog'lanish darajasi 
protokollari kompyuterlar o'rtasidagi ulanishlarning ma'lum bir tuzilishiga va 
ularni hal qilish usullariga ega. Bog'lanish qatlami mahalliy tarmoqning har qanday 
ikkita tugunlari o'rtasida ramkani etkazib berishni ta'minlasa-da, u buni faqat to'liq 
aniqlangan bog'lanish topologiyasiga ega bo'lgan tarmoqda, aynan o'zi ishlab 
chiqilgan topologiyada amalga oshiradi. LAN ulanish sathi protokollari tomonidan 
qo'llab-quvvatlanadigan umumiy shina, halqa va yulduz topologiyalari keng 
tarqalgan. Bog'lanish darajasi protokollariga misollar Ethernet, Token Ring, FDDI, 
100VG-AnyLAN protokollari. LANlarda ulanish sathi protokollari kompyuterlar, 
ko'priklar, kalitlar va marshrutizatorlar tomonidan qo'llaniladi. Kompyuterlarda 
bog'lanish qatlamining funktsiyalari tarmoq adapterlari va ularning drayverlarining 
birgalikdagi sa'y-harakatlari bilan amalga oshiriladi.DA global tarmoqlar, kamdan-
kam hollarda muntazam topologiyaga ega bo'lgan havola qatlami alohida aloqa 
liniyasi orqali ulangan ikkita qo'shni kompyuterlar o'rtasida xabar almashishni 

---

ta'minlaydi. Nuqtadan nuqtaga protokollarga misollar (bunday protokollar 
ko'pincha shunday deb ataladi) keng qo'llaniladigan PPP va LAP-B protokollaridir. 
tarmoq qatlami. Bu daraja so'nggi tugunlar o'rtasida axborot uzatishning turli 
tamoyillari bilan bir nechta tarmoqlarni birlashtirgan yagona transport tizimini 
shakllantirishga xizmat qiladi. Mahalliy tarmoqlar misolida tarmoq qatlamining 
funktsiyalarini ko'rib chiqing. Mahalliy tarmoqlarning ulanish sathi protokoli faqat 
tegishli tarmoqdagi har qanday tugunlar o'rtasida ma'lumotlarni etkazib berishni 
ta'minlaydi tipik topologiya. Bu rivojlangan tuzilishga ega tarmoqlarni, masalan, 
bir nechta korporativ tarmoqlarni bitta tarmoqqa birlashtiruvchi tarmoqlarni yoki 
tugunlar o'rtasida ortiqcha aloqalar mavjud bo'lgan yuqori ishonchli tarmoqlarni 
qurishga imkon bermaydigan juda qattiq cheklovdir. Bir tomondan, tipik 
topologiyalar uchun ma'lumotlarni uzatish protseduralarining soddaligini 
saqlab 
qolish uchun
, ikkinchi tomondan, ixtiyoriy topologiyalardan foydalanishga imkon 
berish uchun qo'shimcha tarmoq qatlami qo'llaniladi. Bu darajada “tarmoq” 
tushunchasi kiritiladi. Bunday holda, tarmoq deganda standart tipik 
topologiyalardan biriga muvofiq o'zaro bog'langan va ma'lumotlarni uzatish uchun 
ushbu topologiya uchun belgilangan havola qatlami protokollaridan birini 
ishlatadigan kompyuterlar to'plami tushuniladi.Shunday qilib, tarmoq ichida 
ma'lumotlarni yetkazib berish havola qatlami tomonidan tartibga solinadi, biroq 
tarmoqlar o'rtasida ma'lumotlarni uzatish tarmoq qatlami tomonidan boshqariladi. 
Tarmoq qatlami xabarlari chaqiriladi paketlar. Tarmoq darajasida paketlarni 
yetkazib berishni tashkil qilishda kontseptsiyadan foydalaniladi "tarmoq raqami". 
Bunday holda, qabul qiluvchining manzili tarmoq raqami va ushbu tarmoqdagi 
kompyuterning raqamidan iborat.Tarmoqlar marshrutizatorlar deb ataladigan 
maxsus qurilmalar bilan o'zaro bog'langan. router oʻzaro bogʻlanishlar topologiyasi 
haqidagi maʼlumotlarni yigʻuvchi va uning asosida tarmoq sathi paketlarini 
maqsadli tarmoqqa yoʻnaltiruvchi qurilma. Bitta tarmoqda joylashgan 
jo‘natuvchidan boshqa tarmoqda joylashgan qabul qiluvchiga xabarni o‘tkazish 
uchun har safar tegishli marshrutni tanlagan holda tarmoqlar o‘rtasida ma’lum 
miqdordagi tranzit uzatishlarni (hops) amalga oshirish kerak bo‘ladi. Shunday 
qilib, marshrut - bu paket o'tadigan marshrutizatorlar ketma-ketligi. Tarmoq OSI 
modeli (https://sushiandbox.ru/uz/lessons-on-windows/teoriya-setevaya-model-osi-
kak-rabotayut-setevye-ustroistva-soglasno.html) (ochiq tizimlarning o'zaro 
bog'lanishining asosiy mos yozuvlar modeli) kompyuterlar, ilovalar va boshqa 
qurilmalarning tarmoqdagi oʻzaro taʼsirining mavhum modelidir. Xulosa qilib 
aytganda, ushbu modelning mohiyati shundan iboratki, ISO tashkiloti ( Xalqaro 
standartlashtirish tashkiloti) hamma unga tayanishi uchun tarmoq ishlashi uchun 
standart ishlab chiqdi va barcha tarmoqlarning mosligi va ular o'rtasidagi o'zaro 
ta'sir mavjud edi. Butun dunyoda qo'llaniladigan eng mashhur tarmoq o'zaro ta'sir 
protokollaridan biri TCP / IP bo'lib, u mos yozuvlar modeli asosida qurilgan.
Keling, to'g'ridan-to'g'ri ushbu modelning darajalariga o'taylik va birinchi navbatda 
ushbu modelning darajalari kontekstidagi umumiy tasviri bilan tanishamiz.
Endi har bir daraja haqida batafsilroq gaplashamiz, mos yozuvlar modelining 
darajalarini yuqoridan pastgacha 
tavsiflash odatiy holdir
, o'zaro ta'sir aynan shu 
yo'lda, yuqoridan pastgacha bitta kompyuterda va ma'lumotlar joylashgan 

---

kompyuterda sodir bo'ladi. pastdan yuqoriga qabul qilinadi, ya'ni. ma'lumotlar har 
bir darajadan ketma-ket o'tadi
Funksiyalari:
ma'lumotlarni uzatish turini aniqlash
ma'lumotlarni uzatish
Tarmoq sathi protokollari:
IEEE 802.15 (Bluetooth)
802.11 WiFi
GSMUm radio interfeysi
ITU va ITU-T
EIARS-232
OSI mos yozuvlar modeli
LAN, MAN va WAN tarmoqlarining dastlabki kunlari ko'p jihatdan xaotik edi. 
1980-yillarning boshlarida tarmoqlar hajmi va ularning soni keskin oshdi. 
Kompaniyalar tarmoq texnologiyalaridan foydalangan holda pulni tejash va 
samaradorligini oshirish mumkinligini anglab etgach, yangi tarmoq texnologiyalari 
va yangi uskunalar paydo bo'lishi bilanoq, ular yangi tarmoqlarni yaratdilar va 
mavjudlarini kengaytirdilar.
Biroq, 1980-yillarning o'rtalariga kelib, xuddi shu kompaniyalar allaqachon o'z 
faoliyatini kengaytirishda qiyinchiliklarga duch kelishdi mavjud tarmoqlar. Turli 
spetsifikatsiyalardan foydalangan va amalga oshirilgan tarmoqlar turli yo'llar bilan 
bir-biri bilan muloqot qilish tobora qiyinlashdi. Bunday vaziyatda kompaniyalar 
birinchi bo'lib foydalanishdan voz kechish kerakligini tushunishdi markali 
(xususiy) tarmoq tizimlari OSI tarmoq modeli qatlamlari (OSI mos yozuvlar 
modeli deb ham ataladi) OSI tarmoq modeli ettita raqamlangan qatlamni o'z ichiga 
oladi, ularning har biri o'ziniki qiladi maxsus funktsiyalar 
(https://sushiandbox.ru/uz/social-network/skachat-kryaknutyi-bandikam-dlya-xp-
bandicam-kryaknutyi-skachat-funkcii-i.html) Tarmoq.
7-daraja- amaliy qatlam.
6-darajali- ma'lumotlarni taqdim etish darajasi.
5-daraja- sessiya darajasi.
4-daraja- transport qatlami.
3-daraja- tarmoq qatlami.
2-daraja- kanal darajasi.
1-daraja- jismoniy daraja.
OSI tarmoq modelining qatlam diagrammasi Tarmoq tomonidan bajariladigan 
funktsiyalarning bunday bo'linishi satrlash deb ataladi. Tarmoqni etti qatlamga 
bo'lish quyidagi afzalliklarni beradi: tarmoq aloqasi jarayoni kichikroq va oddiyroq 
bosqichlarga bo'linadi; tarmoq komponentlari standartlashtirilgan, bu tarmoqdagi 
turli ishlab chiqaruvchilarning uskunalaridan foydalanish va qo'llab-quvvatlash 
imkonini beradi;
ma'lumotlar almashish jarayonining darajalarga bo'linishi o'rtasida aloqa o'rnatish 
imkonini beradi har xil turlari (https://sushiandbox.ru/uz/skype/gt-i9100-galaxy-s-
ii-usilennyi-samsung-galaxy-s2---tehnicheskie-harakteristiki.html) apparat va 
dasturiy ta'minot; bir darajadagi o'zgarishlar boshqa darajalarning ishlashiga ta'sir 

---

qilmaydi, bu sizga yangi dasturiy ta'minot va apparat mahsulotlarini tezda ishlab 
chiqish imkonini beradi; tarmoqdagi aloqa tarkibiy qismlarga bo'linadi kichikroq 
(https://sushiandbox.ru/uz/social-network/kak-szhat-fail-jpg-bez-poteri-kachestva-
kak-preobrazovat-jpg-faily-v-menshii-razmer.html) bu ularni o'rganishni 
osonlashtiradi. P.S. OSI tarmoq modeli bejizga mos yozuvlar modeli deb 
hisoblanmaydi, chunki. turli tarmoq texnologiyalarini standartlashtirishga imkon 
beradi, tarmoq qurilmalari va turli darajadagi ilovalarning o'zaro ta'sirini 
ta'minlaydi. Darajalarga bo'linishning aniq tushunchasi ishni tashkil etishning to'liq 
tasavvurini beradi kompyuter tarmoqlari. Agar hozir biror narsa tushunarsiz bo'lsa, 
unda bu bo'shliqni hozir to'ldirishingiz kerak, chunki. murakkabroq narsalarni 
o'rganish juda qiyin bo'ladi. 
4 TCP/IP protokollari stekining tuzilishi
TCP/IP protokoltar steki turli xil tarmoqlarni yagona ma'lumotlar uzatish tizimiga 
birlashtirilgan transport tizimini yaratish uchun mo'ljallangan ierarxik tartibga ega 
protokollar to'plamidir. Tarmoqlarning xilma-xilligi OSI modelining fizik va kanal 
sathlarida "mahalliy" tarmoqlarni qurish texnologiyasidagi farq sifatida 
tushuniladi. Hozirgi vaqtda TCP/IP protokollari steki Internetdagi asosiy ma'lumotl
ar uzatish protokollaridir. Stekning nomi asosiy protokollarning nomlaridan kelib c
hiqqan: TCP (Transmission Control 
Protocol) uztishlarni boshqarish protokoli va IP (Internet 
protocol) tarmoqlararo protokol. Ko'pincha birlashtiriladigan tarmoqlarga tarmoq o
sti deb ataladi va birlashgan tarmoq intertarmoq yoki Internet deb ataladi. 
Internet protokollarining texnik spetsifikatsiyasi RFC (Request 
for Comments)ning hujjatlari shaklida chiqariladi. RFCning hujjatlari Internetda, 
masalan, http://www.rfc-editor.org saytidada chop etiladi.
7.1-rasm. TCP/IP stekining tuzilishi
TCP/IP protokollari steki modeli 4 ta sathdan iborat (RFC 1122).
