O’zbekiston Respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi Toshkent tibbiyot akademiyasi

 
Hammom va kirxona, chumilish havzalari qabristonlarga qo’yiladigan gigienik 
talablar 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Tibbiy  profilaktika  fakulteti  talabalariga  aholi  turar  joylaridagi 
maishiy xizmat ko‘rsatish muassasalari: hammomlar, suzish basseynlari, plyajlar, kirxonalar va 
qabristonlarga qo‘yiladigan gigienik talablar va ushbu muassasalarga bog‘liq bo‘lgan masalalarni 
yechishga o‘rgatish. 
Tarbiyaviy  maqsadi:  Kommunal  gigiena  sohasi  bo‘yicha  shifokorlar  yuqori  kasb 
mahoratiga  va  nazariy  tayyorgarlikka,  hamda  jamiyat  siyosiy  ta'limiga  ega  bo‘lishi  kerak. 
Mutaxassis  yuqori  madaniyatga  va  fuqarolik  sifatlariga  ega    bo‘lib,  berilgan  majburiyatlarga 
mas'uliyat bilan qarashi kerak.  
Ma'ruzaning  vazifasi:  Talabalarga  aholi  turar  joylarida  joylashgan  maishiy  xizmat 
ko‘rsatish muassasalariga qo‘yiladigan gigienik talablarni baholashga o‘rgatish. Maishiy xizmat 
ko‘rsatish muassasalarning atrofmuhit omillariga, aholi salomatligiga zararli ta'sirini oldini olish 
va kamaytirishga qartilgan usullar bilan tushuntirish. 
Ma'ruzaning qisqacha mazmuni: 
Hammomlar,  kirxonalar,  cho‘milish  basseynlari,  plyajlar  va  qabristonlar  gigienik  va 
epidemiologik  jihatdan  katta  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  maishiy  xizmat  ko‘rsatish  muassasalar 
xisoblanadi.  Shu  bilan  birga,  keyingi  yillarda  ushbu  muassasalar  qatoriga  sartaroshxonalar, 
kiyimkechak va uyro‘zg‘or buyumlarini kimyoviy vositalar bilan tozalash korxonalari, go‘zallik 
salonlari, fotostudiya, atele mod, poyabzal tuzatish ustaxonalari ham qo‘shiladi.  

 
173 
Bu muassasalar bir tomondan aholining salomatligini  taminlashga yordam bersa, ikkinchi 
tomondan ob'ektlardan hosil bo‘lgan qattiq maishiy chiqindilar va chiqindi suvlar tashqi muhit 
ob'ektlarining, xususan atmosfera havosi, tuproq, suv havzalaridagi suvlarning sanitariya holatini 
buzadi.  
Demak,  bunday  ob'ektlarni  loyihalashda  ulardan  foydalanishda  gigienik  talablarga  rioya 
qilish va ularni nazorat qilishni to‘g‘ri tashkillashtirish lozim. 
 
Davolash profilaktika muassasalarini rejalashtirilishi, qurilishi va jixozlanishiga 
qo’yiladigan gigienik talablar 
Ma'ruzaning maqsadi: Tibbiy profilaktika fakultetining talabalarini DPM gigienasi bilan 
tanishtirish. 
Tarbiyaviy  maqsadi.  Kommunal  gigiena  bo‘yicha  shifokor  keng  fundamental  va  amaliy 
tayyorgarlikka  ega  bo‘lishi  kerak,  ayniqsa  DPM  larining  to‘g‘ri  gigienik  me'yor  va  qoidalarga 
rioya  qilgan  holda  loyihalashtirish,  qurish  va  shifoxonaga  ichki  qaratilgan  chora  tadbirlarni 
to‘g‘ri  ishlab  chiqishi  infeksiyasiga  qarshi  lozim,  ya'ni  mutaxassis  berilgan  majburiyatlarga 
ma'suliyat bilan qarash kerak. 
Ma'ruzaning  vazifasi:  Tibbiy  –  profilaktika  fakultetining  talabalarini  DPM  ning  aholi 
salomatligini saqlashdagi roli va ahamiyati bilan tanishtirish. DPM ga qo‘yidagi gigienik talablar 
to‘g‘risida ma'lumotlar berish va ularni talabalarga o‘rgatish. 
Ma'ruzaning  qisqacha  mohiyati:  Bizga  ma'lumki  inson  organizmiga  ta'sir  ko‘rsatuvchi 
tashqi  muhit  omillaridan  biriga  DPM  kiradi.  Chunki  DPM  nafaqat  kasallarni  davolash 
muassasasi hisoblanadi, balkim yon atrofdagi sog‘lom aholi salomatligiga ham birmuncha ta'sir 
ko‘rsatishi  mumkin,  ayniqsa  bunday  shifoxonalarga  yuqumli  kasalliklar,  teri  –  tanosil  va 
psixonevrologik  shifoxonalari  kiradi.  Shuning  uchun  sanitariya  shifokorining  asosiy 
vazifalaridan  biri  ushbu  omilning  inson  organizmiga  salbiy  ta'sirini  kamaytirish  uchun 
amaliyotda gigienik me'yorlar va sanitariya qoidalarni qo‘llash kiradi. 
 
Davolash profilaktika muassasalarini ishlatilishiga qo’yiladigan gigienik talablar  
Ma'ruzaning  maqsadi:  Talabalarga  davolash  profilaktika  muassasalarini  ishlatilishini 
gigienik asoslarini urgatish va tadbik kila olish Bilan ichki kasalliklarni tarqalish xavfini oldini 
olish. 
Tarbiyaviy  maqsadi:  Kommunal  gigiena  fani  bo’yicha  shifokorning  fundamental  va 
amaliy tayyorgarlikka ega bo‘lishi kerak 
Ma'ruzaning  vazifasi:  Talabalarni  DPM    aholii  salomatligini  saqlashdagi  vazifasini  va 
ahamiyati bilan tanishtirish. 
Ma'ruzaning qisqacha mohiyati: DPM bemorlarni  davolash muassasasi xisoblanadi, shu 
munosabat  Bilan  aholi  salomatligiga  ta'sir  ko‘rsatishi  mumkin.  Shuning  uchun  ishlatilishiga 
qo‘yiladigan gigienik talablarni bilishi kerak. 
 
Davolashprofilaktik muassasalarida chiqindilarni yigish, saqlash va olib ketishga 
qo’yiladigan gigienik talablar 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Tibbiyprofilaktika  fakulteti  talabalarini  davolashprofilaktik 
muassasalarida  ichki  yuqumli  kasalliklarni  tarqalishini  oldini  olish  muammolarini  xal  kilish 
tadbiriy chora tadbirlarini to’g’ri tashkil kilishga urgatish. 
Tarbiyaviy ahamiyati: Kommunal gigiena bo’yicha shifokor DPMning ish sharoiti,holati 
nuksonlarni aniqlab,sharoitni yaratish. 
Ma'ruzaning  vazifasi:  Talabalar  DPM  aholi  salomatligini  saqlashdagi  ruli  va  ahamiyati 
bilan tanishtirish,DPM chiqindilarini zararsizlantirish to’g’risida ma'lumotlar berish. 
Ma'ruzaning qisqacha mohiyati: Inson salomatligini muxofaza kiluvchi omillarda DPM 
va  ular  ichida  yuzaga  keladigan  kasalliklarni  tarqalishi  uziga  xos  holatlari,DPM  ekalogik 
holatiga  uzviy  boglikligi  ,chiqindilarni  uziga  xs  xususiyatlari,saqlash  va  tozalashda  gigienik 
meyorlarlarga e'tibor berilishiga va tadbiriy choralarni to’g’ri tashkil kilishdan iborat. 

 
174 
 
Dorixonalar va dorivositalarini saqlash omborxonalarining kurilishi, jixozlanishi va 
ishlatilishiga ko‘yiladigan gigienik talab 
Ma'ruzanin  maqsadi:  Tibbiy  profilaktika  fakultetining  talabalarini  Dorixonalar  va 
dorilarni ishlovi, saklovchi muassasalar ko‘yiladigan gigisnik talablar bilan tanishtirish. 
Tarbiiviy  maqsad:  Shifokor  dorixonalar  va  ularga  ko‘yiladigan  gigienik  talab  bo‘yicha 
fundomeptal  va  amaliy  tayyorgarlikka  ega  bo‘lishi  kerak.  Dorixonalarni  loyixalari,  qurilishi, 
ishga  tushirish  jarayonlari  OSN  va  KSN  da  to‘g‘ri  chora  tadbirlar  ishlab  chiqarishva  tadbiq 
qilishni bilish.  
Ma'ruzani qisqacha mohiyati: 
Salomatlikni  tiklash  va  sifat  ko‘rsatgichlariga  sabab  bo‘luvchi  maskanlardan  biri 
Dorixonalar  bo‘lib,  rejalashda, ishga  tushirishda  ko‘pgina  kamchiliklar  yuzaga  keladiki  buning 
xayotiy tajribalarii ishlab chiqarilgan qonuniy xujjatlar asosida bartaraf qilish, takomillashtirish 
tibbiy xodimlarning asosiy vazifalaridan biridir. 
 
Nogiron va kam xarakatlanadigan aholi guruxi foydalanadigan turar joy va jamoat 
binolarini loyxalashtirishga qo’yiladigan gigienik talablar 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Inson  salomatligini  muxofaza  kilishda  turar  joy  va  jamoa 
binolarini  joylashtirish,  shu  jumladan  nogiron  va  kam  xarakatlanadigan  aholi  guruxi 
foydalanadigan turar joy binolarini gigienik nuktayi nazardan joylashtirish aloxida urin tutadi   
Tarbiyaviy  maqsadi.  Nogiron  va  kam  xarakatlanadigan  aholi  guruxini  muxofaza  kilish 
borasida turar joy va jamoat binolarda uz ijobiy aksini  topish kerak. 
Ma'ruzaning  vazifasi.    Talabalarga  nogiron  va  kam  xarakatlanadigan  aholi  guruxi 
foydalanadigan  turar  joy  va  jamoat  binolarini  loyixalashga  to’g’ri  yendashish  va  ijobiy  xol 
kilishdir. 
Ma'ruzaning  qisqacha  mohiyati:  Aholi  turar  joy  va  jamoat  binolarining  loyixalashda 
nogiron va kam xarakatlanadigan aholi guruxi  uchun sanitariya konun koidalariga mos kelishini 
kuzda tutib loyixalash, kurilishi va ishga tushirilishida OSN va JSN olib borilishini izoxlanadi. 
 
Kurilish materiallari va konstruksiyalarini gigienik baholash. 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Inson  salomatligini  muxofaza  kilishda  turar  joy  va  jamoa 
binolarining  kurilishi, kurilish materiallarining holati, xususiyati va yashash sharoitda insonlarga 
salbiy  tasir  kilishini  oldini  olish  maqsadida  kurilish  materiallarini  xar  tamonlama  gigienik 
baholash me'yorni ishlab chiqish katta ahamiyatga ega.   
Tarbiyaviy  maqsadi.  Kurilish  materiallarini  gigienik  baholash  uz  navbatida  turar  joy  va 
jamoat binolarni iklimini yaxshilashga olib keladi. 
Ma'ruzaning  vazifasi.  Talabalarga  jamoat  binolari,  turar  uylarni  jixozi    va  kurilishida 
gigienik me'yorlarni to’g’ri tadbik kilishni urgatish. 
Ma'ruzaning  qisqacha  mohiyati:    Kurilish  materiallari  va  uz  joyida  ishlatilishi  xar 
kanday salbiy okibatlarni bartaraf kiladi, bunda OSNva JSN ning uz urni mavjud.          
 
Aholi turar  joylarini rejalashtirish va kurilishining gigienik asoslari 
Maru'zaning asosiy maqsadi: 
Aholi  turar  joylarning    rejalashning  gigienik  asoslari      yuzasidan  inson  salomatligini  
muxofaza kilish, tibbiy omillarni e'zozlashga asoslangan  
Tarbiyaviy  ahamiyati  shundan  iboratki,  xar  bir  inson  uz  xonadonini,  maxallasini, 
tumanini, vatanini kadrlashga fidoyi bo’lishdur.  
Ma'ruzaning  matni:  Aholi  turar  joylarini  rejalashda  KMK  2.07.0197  asosida  amalga 
oshiriladi.  Mazkur  me'yorlarni  ishlab  chiqishda  kuyidagi  ijtimoiyiktisodiy    xollar  xisobga 
olingan:    Shaxar  kurilishi  loyixalashtirishni  markazdan  joylarga  kuchirish,  loyixa  ishlarini 
moliyaviy  jixatdan  ta'minlash  manbalarini  viloyatlar  markazlariga  kuchirish  Bu  O‘zbekiston 
Respublikasining turlituman tabiiyiklim, ijtimoiy  demozofit,  tarixiy madaniy shartsharoitlarida  

 
175 
shaxar kurilishining  keyingi un yillikda  tuplagan barcha tajribasini xisobga olinishi, me'yorlarni 
aniqlashtirishni,  shaxar  kurilishi  loyixa  xujjatlarini    kompleks  tayyorlash    tajribani  xisobga 
olishni  takozo  etadi:  ko’p  ukladli  iktisodiyot  va  bozor    munosabatlarini    rivojlantirish  bu 
funksional  mintakalashtirish  va  mulkchilikning  turli  shakllari    obektlari    bilan  kurilishning 
maydon  rejalashtirish  malakalarini  xal  etishni    kuzda  tutadi  hamda  aholining  ko’p  funksional  
mintakalarida  istikomad  kilishi  uchun    mavjud  shartsharoitlar  yaratib    beruvchi    me'yoriy  
ta'minotni tokozo etadi.  
 
Aholi turar joylarini rejalashtirish  gigienasi 
Maru'zaning asosiy maqsadi: 
Aholi turar joylarini  rejalashda seliteb mintakalar, yashash mavzelari va mikrorayonlarni 
rejalashtirishda gigienik asoslari uziga xos xususiyatlari to’g’risida ma'lumot berish  
Seliteb  mintakalarning  gigienik  asoslari  inson  salomatligiga  ta'sirini  salbiyts  va  ijobiy 
taraflarini tushuntirish 
Ma'ruzaning  vazifasi:  Seliteb  mintakaning  xususiyatlari  OGS  da  va  JSN  faoliyatida 
uzitgsha xos ahamiyatga ega ekanligi aholii turar joylarini rejalashning asosiy omillardan biriligi 
to’g’risida ma'lumot berish  
Ma'ruzaning  qisqacha  mohiyati:  Aholii  turar  joylarini  rejalashtirishda  seliteb 
mintakanimng  gigienik  asoslari  yashash  sharoitini  rivojlantirishda  va  takomillashtirishda  uziga 
xos ahamiyatga ega. 
 
Qishloq aholisi turar joylarini rejalashtirishning gigienik asoslari. 
Ma'ruzaning  maqsadi : Talabalarga aholi  turar joylarini rejalashtirishga bog‘liq bo‘lgan 
va sanitariya shifokori yechishi kerak bo‘lgan masalalarga o‘rgatish. 
Tarbiyaviy  maqsadi:  Kommunal  gigiena  sohasi  bo‘yicha  shifokorlar  yuqori  kasb 
maxoratiga  va  nazariy  tayyorgarlikka,  hamda  jamiyatsiyosiy  ta'limga  ega  bo‘lishi  kerak. 
Mutaxassis  yuqori  madaniyatga  va  fuqorolik  sifatlariga  ega  bo‘lib,  berilgan  majburiyatlarga 
ma'suliyat bilan qarashi kerak. 
Ma'ruzaning  vazifasi:Talabalarga  aholi  turar  joylarining  to‘g‘ri  rejalashtirishga  va 
rejalashtirishning gigienik baholashga o‘rgatish. Aholi turar joylarini rejalashtirishda atrof  muhit 
omillarini aholi salomatligiga zararli ta'sirini oldini olish va kamaytirishga yo‘naltirilgan usullar 
bilan tanishtirish. 
Mavzuning qisqacha mazmuni: 
Aholi salomatligiga aholi  yashash joylari rejali me'moriy qarorlari, shovqin eii, kimyoviy 
va  biologik  omillari  sezilarli  ta'sir  ko‘rsatadi.  Shuning  uchun  sanitariya  shifokorlarining  asosiy 
vazifalaridan  biri  bo‘lib,  Davlat  Sanitariya  Nazorati  amaliyotiga  gigienik  me'yor  va  sanitariya 
qoidalarini  tadbiq  yo‘llari  bilan  bunday  omillarni  ta'sirini  oldini  olish  yoki  kamaytirish 
hisoblanadi. 
 
Shaxarlar rejasida yul tarmoklari ni ahamiyati 
Maruzaning  maqsadi:  Talabalarni  shaxar  rejalashlashda  yul  tarmoklarini  to’g’ri  tashkil 
kilish ekologik ahamiyatga va inson salomatligi uchun kata ahamiyatga egaligini tushuntirish 
Tarbiyaviy  ahamiyati:  yul  tarmoklarini  to’g’ri  tashkil  kilishga  bulgan  etiborni  oshirish, 
ekologik holatni yaxshilash  
Maruzaning vazifasi talabalarning yashil dunyo holatini xis kilishni uygotish 
Maruzaning  qisqacha  mazmuni  yul  tarmoklarini  kurish  va  yashilash,  atmosferani 
tozalashdagi ahamiyatini talabalarga izoxlab berishdur. 
 
Aholi turar joyidagi rejasida yashil usimltiklarning roli va ularni gigienik ahamiyati 
Maruzaning maqsadi: Talabalarning kukalamzorlashtirishning turi, kichiq iklim va inson 
salomatligiga tasirini urgatish va ezozlashdir 
Tarbiyaviy  ahamiyati:  Yashil  nixollarga  bulgan  etiborni  oshirish,  ekologik  holatni 

 
176 
yaxshilash  
Maruzaning vazifasi talabalarning yashil dunyo holatini xis kilishni uygotish 
Maruzaning qisqacha mazmuni kukalomzorlashtirishning kichiq yaxshilash, atmosferani 
tozalashdagi ahamiyatini talabalarga izoxlab berishdur. 
 
Shaxarda shovkin muammolari. Shaxar shovkinlarini aholi salomatligiga ta'siri. 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Talabalarninig  aholi  yashasha  punktlarida  xosil  bulayotgan 
shovkin  uning  aholi  salomatligiiga  ta'sirini  urganish  uslublariga  urgatish.  Aholi  yashash 
punkttida shovkin xosil kiluvchi manbalarini gigienik boaxolashga urgatish. 
Tarbiyaviy  maqsadi:  Kommunal  gigiena  sohasi  bo’yicha  shifokorlar  yukori  kasb 
maxoratiga  nazariy  tayyorgarlikka  va  jamiyat  asosi  ta'limiga  ega  bo’lishi  kerak.  Mutaxassis 
yukori madaniyatiga va insoniylik sifatiga berilgan majburiyatlariga mas'ulit bilan karash kerak.  
Ma'ruzaning vazifasi: talabalarning aholi yashash joydarida shovkin va tashki muhitning 
fizik omillariga masalarini sanitariya holatiga gigienik baho berish uslublariga urgatish. 
Mavzuning qisqacha mohiyati: 
Ma'lumki inson kalim zamondlardanok shovkin dunyosida  yashab kelgan.  Ammo xozirgi 
vaqtida  kishi  salomatligiga  zarar  keltiradigan  shorvkin  bikiyos  darajada  ortib  ketda.shu  tufayli 
shovkin  sabablarni  tola  urganish  uni  kamaytirish  va  butunlay  bartaraf  etish  yullari  ustdida 
olimlar  ko’p  izlanishlar  olib  bormokdalar.  Agarda  ushbk  masalani  respublikamiz  mikiyosida 
ko’rib  chiqadigan  bulsak,  xozirgi  vaqtida  respublikamizda  juda  ko’p  ogir  va  yengil  sanoat 
korxonalar  bor  texnikaning  jadal  rivoljlangishi  shovkining  ko’payishiga  sabab  bulmokda  zero 
shovkin inson salomatligiga salbiy ta'sir etadi. 
 
Aholi turar joylarini elektromagnit maydonlaridan ximoya kilish 
Ma'ruzaning  maqsadi:  Tibbiy  profilaktika  fakulteti  talabalariga  Aholii  yashash 
punktlarining    elektr  magnit  maydonlari  (EMM)  bilan  boglik    bulgan  masalalarni  to’g’ri 
yechishga urgatish.  
Tarbiyaviy  maqsadi:  Kommunal  gigiena  sohasi  bo’yicha  shifokorlar  yukori  kasb 
maxoratiga  va  nazariy  tayyorgarlikka  hamda  jamiyat  siyosiy  ta'limiga  ega  bo’lishi  kerak. 
Mutaxasis  yukori  ma'daniyatga  va  fukorolik  sifatlariga  ega  bulib  berilgan  majburiyatlarni 
ma'suliyat bilan karashi kerak.  
Ma'ruzaning vazifasi: talabalarga aholini yashasha punktdagi fizik omillardan biri bulgan 
EMM  qo’yiladigan  gigienik  talablar,  uning  atrof  muhitga,  aholii  salomatligiga  va  sanitariya 
turmush  tarziga  salbiy  tasirini  oldini  olish  va  kamaytirishga  karatilgan  chora  tadbirlarni  
tushuntirish va ishlab chiqishni urgatish. 
Ma'ruzaning  qisqacha  mazmuni:    Inson    sixat  –  saloatligini  saqlashda    aholii   yashash  
punktlaridagi    fizik    omillarning  roli    juda    katta.  Aholii    yashash    punktlarida    tabiiy  
yoruglikning  kamayishi  shovkin suron, turli xil tebranishlar, EMM kuchlanishi isishi sababani 
buzib, ayniksa kurish kobilyatini pasaytiradi.  
Fizik  omillarining  kishi  organizmiga  kun  buy  iva  yillar  davomida  tinimsiz  tasir  etishi 
natijasida uning normal xayot tarzi buzilib, salomatligi yomonlashmokda.  
Fan  va  texnikaning  jadal  ravishda  rivojlanishi  natijasida    aniqsa  EMM  ning  ham  inson 
organizmia tasiri kundankunga ortib bormokda. Shuning uchun xozirda gigienist shifokorlarning 
oldida  turgan  muxim  vazifalardan  biri  uning  salbiy  tasirini    kamaytirish  chora  tadbirlari  
meyorlarini  ishlab chiqishdir. 
 
O‘simliklarni ximoya  vositalarini qo‘llashda atrof muhitni va aholi salomatligini 
ximoya qilish.  
Ma'ruzaning  maqsadi:  Tibbiy  profilaktika  fakulteti  talabalariga  kishlok  xujaligida 
usimliklarni  ximoya  kilish  vositalaridan  foydalanilganda  tashki  muhit  ob'ektlari,  xususan 
atmosfera  xavosi,  tuprok,  suv  havzalari,  hamda aholii  salomatligini  muxofazalash,  bilan  boglik 
bulgan masalalarni yechishga urgatish. 

 
177 
Ma'ruzaning    vazifasi:      Talabalarga      usimliklarni    ximoya  kilish  vositalaridan 
qo’yiladigan gigienik talablar, atrof muhitga, aholi salomatligiga va sanitariya   turmush tarziga 
salbiy  ta'sirini oldini olish va kamaytirishga karatilgan usullar bilan tushuntirish                    
Ma'ruzaning qisqacha mazmuni: 
 
Kishlok xujaligi maxsulotlarni yetishtirishda usimlik zarakunandalari hamda kasalliklariga 
qarshi  kurashda  foydalaniladigan  kimyoviy  vositalarning  soni  bir  necha  mingga  yetdi.  Kishlok 
xujaligida foydalaniladigan zaharli kimyoviy moddvlvr uzining ta'sir kulami va boshqa xossalari 
bilan bir biridan fark kiladi. Shu bilan birga ular aholii salomatligiga ham xavf keltirib chiqaradi. 
Demak     ushbu     vositalardan     foydalanilganda      gigienik  talablarga     rioya      kili     shva   
ularni   nazorat   kilishni   to’g’ritashkillashtirish lozim. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
178 
MUALLIFLAR TO”G’RISIDA 
 
 
Prof. G.T.Iskandarova 
 TTA Kommunal va mexnat gigiena kafedrasi mudiri, 
professor 
G.F.Sherqo’zieva   
 TTA kommunal va mexnat gigiena kafedrasi  dotsenti 
D.A. Akramov 
 TTA kommunal va mexnat gigiena kafedrasi  katta 
o’qituvchisi, t.f.n. 
 
A.M.Yusupxodjaeva  
TTA kommunal va mexnat gigi ena  kafedrasi katta 
o’qituvchisi 
M. A. Babadjanov 
TTA kommunal va mexnat gigi ena  kafedrasi assistent 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
179 
FOYDALI MASLAHATLAR 
 
Ushbu kommunal gigiena fanidan tuzilgan o’quv – uslubiy majmua asosan talabalar uchun fanni 
o’zlashtirishiga katta yordam beradi. Majmuaning tarkibiga fanni o’zlashtirish uchun o’quv materiallari, 
amaliy mashg’ulot mavzulari, ma’ruzalar mavzulari o’zini sinab ko’rishi uchun test sinov savollari va 
boshqa kerakli materiallar kiritilgan/ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
180 
ME’YORIY HUJJATLAR 
 
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASINING QONUNI 29.08.1997 y. N 464-I  
I. Umumiy qoidalar (1  8 moddalar) 
II. Ta’lim tizimi va turlari (9  19 moddalar) 
III. Ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy ximoya qilish (20  24 moddalar) 
IV. Ta’lim tizimini boshqarish (25  29 moddalar) 
V. YAkunlovchi xulosalar (30  34 moddalar) 
  
I. UMUMIY QOIDALAR 
1 - modda. Ushbu Qonunning maqsadi 
2 - modda. Ta’lim to’grisidagi qonun xujjatlari 
3 - modda. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy printsiplari 
4 - modda. Bilim olish xuquqi 
5 - modda. Pedagogik faoliyat bilan shugullanish xuquqi 
6 - modda. Ta’lim muassasasining xuquqiy maqomi 
7 - modda. Davlat ta’lim standartlari 
8 - modda. Ta’lim berish tili 
1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi 
Ushbu  Qonun  fuqarolarga  ta’lim,  tarbiya  berish,  kasb-hunar  o’rgatishning  huquqiy 
asoslarini  belgilaydi  hamda  har  kimning  bilim  olishdan  iborat  konstitutsiyaviy  huquqini 
ta’minlashga qaratilgan. 
2-modda. Ta’lim to’grisidagi qonun hujjatlari 
Ta’lim  to’grisidagi  qonun  hujjatlari  ushbu  Qonundan  hamda  boshqa  qonun  hujjatlaridan 
iborat. 
Qoraqalpogiston  Respublikasida  ta’lim  sohasidagi  munosabatlar  Qoraqalpogiston 
Respublikasining qonun hujjatlari bilan ham tartibga solinadi. 
Agar  O’zbekiston  Respublikasining  xalqaro  shartnomasida  ta’lim  to’grisidagi  qonun 
hujjatlaridagidan o’zgacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. 
3-modda. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy printsiplari 
Ta’lim O’zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustuvor deb e’lon qilinadi. 
Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy printsiplari quyidagilardan iborat: 
ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi; 
ta’limning uzluksizligi va izchilligi; 
umumiy o’rta, shuningdek o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limining majburiyligi; 
o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo’nalishini: akademik litseyda yoki kasb-hunar kollejida 
o’qishni tanlashning ixtiyoriyligi; 
ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi; 
davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma uchun ochiqligi; 
ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv; 
bilimli bo’lishni va iste’dodni ragbatlantirish; 
ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uygunlashtirish. 
4-modda. Bilim olish huquqi 
Jinsi,  tili,  yoshi,  irqiy,  milliy  mansubligi,  e’tiqodi,  dinga  munosabati,  ijtimoiy  kelib 
chiqishi, xizmat turi, ijtimoiy mavqei, turar joyi, O’zbekiston Respublikasi hududida qancha vaqt 
yashayotganligidan qat’i nazar, har kimga bilim olishda teng huquqlar kafolatlanadi. 

 
181 
Bilim olish huquqi: 
davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini rivojlantirish; 
ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim olishni tashkil etish; 
ta’lim  va  kadrlar  tayyorlash  davlat  dasturlari  asosida  bepul  o’qitish,  shuningdek  ta’lim 
muassasalarida shartnoma asosida to’lov evaziga kasb-hunar o’rgatish; 
barcha turdagi ta’lim muassasalarining bitiruvchilari keyingi bosqichdagi o’quv yurtlariga 
kirishda teng huquqlarga ega bo’lishi; 
oilada yoki o’zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqarolarga akkreditatsiyadan o’tgan ta’lim 
muassasalarida eksternat tartibida attestatsiyadan o’tish huquqini berish orqali ta’minlanadi. 
Boshqa  davlatlarning  fuqarolari  O’zbekiston  Respublikasida  xalqaro  shartnomalarga 
muvofiq bilim olish huquqiga ega. 
Respublikada  istiqomat  qilayotgan  fuqaroligi  bo’lmagan  shaxslar  bilim  olishda 
O’zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga ega. 
5-modda. Pedagogik faoliyat bilan shugullanish huquqi 
Tegishli  ma’lumoti,  kasb  tayyorgarligi  bor  va  yuksak  axloqiy  fazilatlarga  ega  bo’lgan 
shaxslar pedagogik faoliyat bilan shugullanish huquqiga ega. 
Pedagog  xodimlarni  oliy  o’quv  yurtlariga  ishga  qabul  qilish  O’zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tasdiqlagan Nizomga muvofiq tanlov asosida amalga oshiriladi. 
Pedagogik faoliyat bilan shugullanish sud hukmiga asosan man etilgan shaxslarning ta’lim 
muassasalarida bu faoliyat bilan shugullanishiga yo’l qo’yilmaydi. 
6-modda. Ta’lim muassasasining huquqiy maqomi 
Ta’lim  muassasasini  akkreditatsiyalash  vakolatli  davlat  organi  tomonidan  attestatsiyaga 
asosan amalga oshiriladi. 
Ta’lim  muassasasi  yuridik  shaxs  bo’lib,  qonun  hujjatlarida  belgilangan  tartibda  barpo 
etiladi.  Nodavlat  ta’lim  muassasasi  O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasi  belgilagan 
tartibda  davlat  akkreditatsiyasidan  o’tgan  paytdan  boshlab  yuridik  shaxs  huquqlari  va  ta’lim 
faoliyati bilan shugullanish huquqiga ega bo’ladi. 
Ta’lim  muassasasi  qonun  hujjatlariga  muvofiq  ishlab  chiqilgan  ustav  asosida  faoliyat 
ko’rsatadi. 
Ta’lim  muassasasi  attestatsiya  natijalariga  binoan  davlat  akkreditatsiyasidan  mahrum 
etilishi mumkin. 
Ta’lim  muassasalari  o’quv-tarbiya  majmuilariga  hamda  o’quv-ilmiy-ishlab  chiqarish 
birlashmalari va uyushmalariga birlashishga haqli. 
Ta’lim  muassasalari  ustavda  belgilangan  vazifalariga  muvofiq  pulli  ta’lim  xizmatlari 
ko’rsatish, shuningdek tadbirkorlik faoliyatining boshqa turlari bilan shugullanishga haqli. 
7-modda. Davlat ta’lim standartlari 
Davlat  ta’lim  standartlari  umumiy  o’rta,  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  va  oliy  ta’lim 
mazmuniga hamda sifatiga qo’yiladigan talablarni belgilaydi. 
Davlat  ta’lim  standartlarini  bajarish  O’zbekiston  Respublikasining  barcha  ta’lim 
muassasalari uchun majburiydir. 
8-modda. Ta’lim berish tili 
Ta’lim  muassasalarida  ta’lim  berish  tilidan  foydalanish  tartibi  Davlat  tili  haqidagi 
O’zbekiston Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinadi. 
  
II. TA’LIM TIZIMI VA TURLARI 
9 - modda. Ta’lim tizimi 

 
182 
10 - modda. Ta’lim turlari 
11 - modda. Maktabgacha ta’lim 
12 - modda. Umumiy o’rta ta’lim 
13 - modda. O’rta maxsus, kasb-xunar ta’limi 
14 - modda. Oliy ta’lim 
15 - modda. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim 
16 - modda. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash 
17 - modda. Maktabdan tashqari ta’lim 
18 - modda. Oiladagi ta’lim va mustaqil ravishda ta’lim olish 
19 - modda. Ta’lim to’grisidagi xujjatlar 
9-modda. Ta’lim tizimi 
O’zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
davlat  standartlariga  muvofiq  ta’lim  dasturlarini  amalga  oshiruvchi  davlat  va  nodavlat 
ta’lim muassasalari; 
ta’lim  tizimining  faoliyat  ko’rsatishi  va  rivojlanishini  ta’minlash  uchun  zarur  bo’lgan 
tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalar; 
ta’lim  sohasidagi  davlat  boshqaruv  organlari,  shuningdek  ularga  qarashli  korxonalar, 
muassasalar va tashkilotlar. 
O’zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi yagona va uzluksizdir. 
10-modda. Ta’lim turlari 
O’zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi: 
maktabgacha  ta’lim;  umumiy  o’rta  ta’lim;  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi;  oliy  ta’lim; 
oliy  o’quv  yurtidan  keyingi  ta’lim;  kadrlar  malakasini  oshirish  va  ularni  qayta  tayyorlash; 
maktabdan tashqari ta’lim. 
11-modda. Maktabgacha ta’lim 
Maktabgacha ta’lim bola shaxsini soglom va etuk, maktabda o’qishga tayyorlangan tarzda 
shakllantirish  maqsadini  ko’zlaydi.  Bu  ta’lim  olti-etti  yoshgacha  oilada,  bolalar  bogchasida  va 
mulk shaklidan qat’i nazar boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi. 
12-modda. Umumiy o’rta ta’lim 
Umumiy o’rta ta’lim bosqichlari quyidagicha: 
boshlangich ta’lim (I-IV sinflar); 
umumiy o’rta ta’lim (I-IX sinflar). 
Boshlangich ta’lim umumiy o’rta ta’lim olish uchun zarur bo’lgan savodxonlik, bilim va 
ko’nikma  asoslarini  shakllantirishga  qaratilgandir.  Maktabning  birinchi  sinfiga  bolalar  olti-etti 
yoshidan qabul qilinadi. 
Umumiy  o’rta  ta’lim  bilimlarning  zarur  hajmini  beradi,  mustaqil  fikrlash,  tashkilotchilik 
qobiliyati va amaliy tajriba ko’nikmalarini rivojlantiradi, dastlabki tarzda kasbga yo’naltirishga 
va ta’limning navbatdagi bosqichini tanlashga yordam beradi. 
Bolalarning qobiliyati, iste’dodini rivojlantirish uchun ixtisoslashtirilgan maktablar tashkil 
etilishi mumkin. 
13-modda. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi 
O’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’lim  olish  maqsadida  har  kim  umumiy  o’rta  ta’lim  asosida 
akademik  litseyda  yoki  kasb-hunar  kollejida  o’qishning  yo’nalishini  ixtiyoriy  ravishda  tanlash 
huquqiga ega. 

 
183 
Akademik  litseylar  va  kasb-hunar  kollejlari  egallangan  kasb-hunar  bo’yicha  ishlash 
huquqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limni navbatdagi bosqichda davom ettirish uchun 
asos bo’ladigan o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. 
Akademik  litsey  o’quvchilarning  intellektual  qobiliyatlarini  jadal  o’stirishni,  ularning 
chuqur,  tabaqalashtirilgan  va  kasb-hunarga  yo’naltirilgan  bilim  olishlarini  ta’minlaydigan  uch 
yillik o’rta maxsus o’quv yurtidir. 
Kasb-hunar kolleji o’quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur 
rivojlantirishni, tanlangan kasblar bo’yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch 
yillik o’rta kasb-hunar o’quv yurtidir. 
14-modda. Oliy ta’lim 
Oliy ta’lim yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni ta’minladi. 
Oliy  ma’lumotli  mutaxassislar  tayyorlash  oliy  o’quv  yurtlarida  (universitetlar, 
akademiyalar,  institutlar  va  oliy  maktabning  boshqa  ta’lim  muassasalarida)  o’rta maxsus  kasb-
hunar ta’limi asosida amalga oshiriladi. 
Oliy  ta’lim  ikki  bosqichga:  davlat  tomonidan  tasdiqlangan  namunadagi  oliy  ma’lumot 
to’grisidagi hujjatlar bilan dalillanuvchi bakalavriat va magistraturaga ega. 
Bakalavriat  oliy  ta’lim  yo’nalishlaridan  biri  bo’yicha  puxta  bilim  beradigan,  o’qish 
muddati kamida to’rt yil bo’lgan tayanch oliy ta’limdir. 
Magistratura  aniq  mutaxassislik  bo’yicha  bakalavriat  negizida  kamida  ikki  yil  davom 
etadigan oliy ta’limdir. 
Fuqarolar  ikkinchi  va  undan  keyingi  oliy  ma’lumotni  shartnoma  asosida  olishga 
haqlidirlar. 
15-modda. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim 
Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarga bo’lgan 
ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgandir. Oliy o’quv yurtidan keyingi ta’lim oliy o’quv yurtlari va 
ilmiy-tadqiqot  muassasalarida  (aspirantura,  ad’yunktura,  doktorantura,  mustaqil  tadqiqotchilik) 
olinishi mumkin. 
Ilmiy  va  ilmiy-pedagogik  kadrlarni  tayyorlash,  ilmiy  darajalar  va  unvonlar  berish  tartibi 
qonun hujjatlarida belgilanadi. 
16-modda. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash 
Kadrlar  malakasini  oshirish  va  ularni  qayta  tayyorlash  kasb  bilimlari  va  ko’nikmalarini 
chuqurlashtirish hamda yangilashni ta’minlaydi. 
Kadrlar  malakasini  oshirish  va  ularni  qayta  tayyorlash  tartibi  O’zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 
17-modda. Maktabdan tashqari ta’lim 
Bolalar  va  o’smirlarning  yakka  tartibdagi  ehtiyojlarini  qondirish,  ularning  bo’sh  vaqti  va 
dam  olishini  tashkil  etish  uchun  davlat  organlari,  jamoat  birlashmalari,  shuningdek  boshqa 
yuridik  va jismoniy  shaxslar madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy,  sport  va boshqa  yo’nalishlarda 
maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. 
Maktabdan  tashqari  ta’lim  muassasalariga  bolalar,  o’smirlar  ijodiyoti  saroylari,  uylari, 
klublari va markazlari, bolalar-o’smirlar sport maktablari, san’at maktablari, musiqa maktablari, 
studiyalar, kutubxonalar, soglomlashtirish muassasalari va boshqa muassasalar kiradi. 
Maktabdan  tashqari  ta’lim  muassasalarining  faoliyat  ko’rsatish  tartibi  qonun  hujjatlarida 
belgilab qo’yiladi. 
18-modda. Oiladagi ta’lim va mustaqil ravishda ta’lim olish 

 
184 
Davlat oilada ta’lim olishga va mustaqil ravishda ta’lim olishga ko’maklashadi. Bolalarni 
oilada  o’qitish  va  mustaqil  ravishda  ta’lim  olish  tegishli  ta’lim  muassasalarining  dasturlari 
bo’yicha amalga oshiriladi. Ta’lim oluvchilarga vakolatli davlat muassasalari tomonidan uslubiy, 
maslahat va boshqa yo’sinda yordam ko’rsatiladi. 
19-modda. Ta’lim to’grisidagi hujjatlar 
Akkreditatsiya  qilingan  ta’lim  muassasalarining  bitiruvchilariga  davlat  tomonidan 
tasdiqlangan  namunadagi  ma’lumot  to’grisidagi  hujjat  (shahodatnoma,  diplom,  sertifikat, 
guvohnoma)  beriladi.  Davlat  tomonidan tasdiqlangan  namunadagi  ma’lumot  to’grisidagi  hujjat 
oilada  ta’lim  olgan  yoki  mustaqil  ravishda  bilim  olgan  va  akkreditatsiya  qilingan  ta’lim 
muassasalarining  tegishli  ta’lim  dasturlari  bo’yicha  ekstern  tartibida  imtihonlar  topshirgan 
shaxslarga  ham  beriladi,  davlat  ta’lim  muassasalarida  o’qitilishi  shart  bo’lgan  va  ro’yxati 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilab qo’yiladigan mutaxassisliklar 
bundan mustasno. 
Oliy  ma’lumot  to’grisidagi  diplomga  o’zlashtirilgan  fanlar  ro’yxati,  ularning  hajmlari  va 
fanlarga qo’yilgan baholar yozilgan varaqa ilova qilinadi. 
Dissertatsiya himoya qilgan shaxslarga belgilangan tartibda fan nomzodi yoki fan doktori 
ilmiy darajasi beriladi va davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplom topshiriladi. 
Davlat  ta’lim  standartlariga  mos  kelgan  taqdirda  O’zbekiston  Respublikasi  bilan  xorijiy 
davlatlarning  hukumatlari  o’rtasidagi  ikki  tomonlama  bitimlar  asosida  har  ikki  tomonning 
ma’lumot to’grisidagi hujjatlari belgilangan tartibda o’zaro tan olinishi mumkin. 
Tegishli  bosqichdagi  ta’limni  tugallamagan  shaxslarga  belgilangan  namunadagi 
ma’lumotnoma beriladi. 
Davlat  tasdiqlagan  namunadagi  ma’lumot  to’grisidagi  hujjat  navbatdagi  bosqich  ta’lim 
muassasalarida  ta’lim  olishni  davom  ettirish  yoki  tegishli  ixtisoslik  bo’yicha  ishlash  huquqini 
beradi. 
III. TA’LIM JARAYONI QATNASHCHILARINI IJTIMOIY HIMOYA QILISH 
20 - modda. Ta’lim oluvchilarni ijtimoiy ximoya qilish 
21 - modda. Ta’lim muassasalari xodimlarini ijtimoiy ximoya qilish 
22  -  modda.  Etim  bolalarni  va  ota-onalarining  yoki  boshqa  qonuniy  vakillarining  vasiyligisiz 
qolgan bolalarni o’qitish 
23 - modda. Jismoniy yoki ruxiy rivojlanishida nuqsoni bo’lgan bolalar va o’smirlarni o’qitish 
24  -  modda.  Ijtimoiy  yordamga  va  tiklanishga  muxtoj  bo’lgan  shaxslar  uchun  o’quv-tarbiya 
muassasalari 
20-modda. Ta’lim oluvchilarni ijtimoiy himoya qilish 
Ta’lim muassasasida ta’lim oluvchilar qonun hujjatlariga va normativ hujjatlarga muvofiq 
imtiyozlar, stipendiya va yotoqxonada joy bilan ta’minlanadi. 
21-modda. Ta’lim muassasalari xodimlarini ijtimoiy himoya qilish 
Ta’lim  muassasalari  xodimlariga  ish  vaqtining  qisqartirilgan  muddati  belgilanadi,  haqi 
to’lanadigan  yillik  uzaytirilgan  ta’tillar  hamda  qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan  imtiyozlar 
beriladi. 
Ta’lim  muassasalari  ish  haqiga  mo’ljallangan  mavjud  mablaglar  doirasida  mustaqil 
ravishda  stavkalar,  mansab  okladlariga  tabaqalashtirilgan  ustama  belgilashga  hamda  mehnatga 
haq to’lash va uni ragbatlantirishning turli shakllarini qo’llashga haqli. 
  
22-modda. Etim bolalarni va ota-onalarining yoki boshqa qonuniy 
vakillarining vasiyligisiz qolgan bolalarni o’qitish 

 
185 
Etim  bolalarni  va  ota-onalarining  yoki  boshqa  qonuniy  vakillarining  vasiyligisiz  qolgan 
bolalarni  o’qitish  va  ularni  boqish  davlatning  to’la  ta’minoti  asosida  qonun  hujjatlarida 
belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 
23-modda. Jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni bo’lgan 
bolalar va o’smirlarni o’qitish 
Jismoniy  yoki  ruhiy  rivojlanishida  nuqsoni  bo’lgan,  shuningdek  uzoq  vaqt  davolanishga 
muhtoj  bo’lgan  bolalar  va  o’smirlarni  o’qitish,  ularni  tarbiyalash  hamda  davolash  uchun 
ixtisoslashtirilgan  ta’lim  muassasalari  tashkil  etiladi.  Bolalar  va  o’smirlarni  ushbu  ta’lim 
muassasalariga yuborish va ulardan chiqarish ota-onalarining yoki boshqa qonuniy vakillarining 
roziligi bilan psixologik-tibbiy-pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan amalga oshiriladi. 
Ixtisoslashtirilgan  ta’lim  muassasalarining  o’quvchilari  qisman  yoki  to’la  davlat 
ta’minotida bo’ladi. 
24-modda. Ijtimoiy yordamga va tiklanishga muhtoj bo’lgan shaxslar uchun o’quv-tarbiya 
muassasalari 
Alohida sharoitlarda tarbiyalanish va o’qishga muhtoj bo’lgan bolalar va o’spirinlar uchun 
ularning bilim olishi, kasb tayyorgarligi va ijtimoiy tiklanishini ta’minlaydigan ixtisoslashtirilgan 
o’quv-tarbiya muassasalari tashkil etiladi. 
Ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazoni  o’tash  muassasalarida  saqlanayotgan 
shaxslarning ta’lim olishi va mustaqil bilim olishi uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda 
sharoitlar yaratiladi. 
IV. TA’LIM TIZIMINI BOSHQARISH 
25 - modda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining ta’lim sohasidaga vakolatlari 
26  -  modda.  Ta’limni  boshqarish  bo’yicha  maxsus  vakolat  berilgan  davlat  organlarining  xuquq 
doirasi 
27 - modda. Maxalliy davlat xokimiyati organlarining ta’lim sohasidagi vakolatlari 
28 - modda. Ta’lim muassasasini boshqarish 
29  -  modda.  Ta’lim  sohasidagi  davlat  boshqaruvi  organlari  bilan  nodavlat  ta’lim  muassasalari 
o’rtasidagi o’zaro munosabatlar 
25-modda. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ta’lim sohasidagi vakolatlari 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  ta’lim  sohasidagi  vakolatlariga 
quyidagilar kiradi: 
ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish; 
ta’lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlariga rahbarlik qilish; 
ta’limni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; 
ta’lim muassasalarini tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish tartibini belgilash; 
ta’lim muassasalarini akkreditatsiyadan, pedagog, ilmiy kadrlarni attestatsiyadan o’tkazish 
tartibini belgilash; 
boshqa davlatlarning ta’lim muassasalariga O’zbekiston Respublikasining hududida ta’lim 
faoliyati bilan shugullanish huquqini beruvchi ruxsatnomalar berish; 
qonun hujjatlariga muvofiq xorijiy davlatlarning ta’lim to’grisidagi hujjatlarini tan olish va 
hujjatlarning ekvivalent ekanligini qayd etish tartibini belgilash; 
davlat ta’lim standartlari tasdiqlash; 
davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to’grisidagi hujjatlarni tasdiqlash va 
ularni berish tartibini belgilash; 
davlat grantlari miqdori va ta’lim muassasalariga qabul qilish tartibini belgilash; 
davlat oliy ta’lim muassasasining rektorlarini tayinlash; 

 
186 
ta’lim  oluvchilarni  akkreditatsiya  qilingan  bir  ta’lim  muassasasidan  boshqasiga  o’tkazish 
tartibini belgilash; 
qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlar. 
26-modda. Ta’limni boshqarish bo’yicha maxsus vakolat berilgan davlat organlarining huquq 
doirasi 
Ta’limni  boshqarish  bo’yicha  maxsus  vakolat  berilgan  davlat  organlarining  huquq 
doirasiga quyidagilar kiradi: 
ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ro’yobga chiqarish; 
ta’lim  muassasalari  faoliyatini  muvofiqlashtirish  va  uslub  masalalarida  ularga  rahbarlik 
qilish; 
davlat ta’lim standartlari, mutaxassislarning bilim saviyasi va kasb tayyorgarligiga bo’lgan 
talablar bajarilishini ta’minlash; 
o’qitishning  ilgor  shakllari  va  yangi  pedagogik  texnologiyalarni,  ta’limning  texnik  va 
axborot vositalarini o’quv jarayoniga joriy etish; 
o’quv va o’quv-uslibiyat adabiyotlarini nashr etishni tashkil qilish; 
ta’lim  oluvchilarning  yakuniy  davlat  attestatsiyasi  va  davlat  ta’lim  muassasalarida 
eksternat to’grisidagi nizomlarni tasdiqlash; 
davlat  oliy  ta’lim  muassasasining  rektorini  tayinlash  to’grisida  Vazirlar  Mahkamasiga 
takliflar kiritish; 
pedagog  xodimlarni  tayyorlashni,  ularning  malakasini  oshirishni  va  qayta  tayyorlashni 
tashkil etish; 
qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlar. 
27-modda. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining ta’lim sohasidagi vakolatlari 
Mahalliy davlat hokimiyati organlari: 
ta’lim muassasalari faoliyatining mintaqalarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish ehtiyojlariga 
muvofiqligini ta’minlaydilar; 
ta’lim  muassasalarini  tashkil  etadilar,  qayta  tashkil  etadilar  va  tugatadilar,  (respublika 
tasarrufida bo’lgan muassasalar bundan mustasno), ularning ustavlarini ro’yxatga oladilar; 
o’z  hududlaridagi  ta’lim  muassasalarini  vakolat  doirasida  moliyalash  miqdorlarini  va 
imtiyozlarni belgilaydilar; 
ta’lim  sifati  va  darajasiga,  shuningdek  pedagog  xodimlarning  kasb  faoliyatiga  bo’lgan 
davlat talablariga rioya etilishini ta’minlaydilar; 
qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshiradilar. 
28-modda. Ta’lim muassasasini boshqarish 
Ta’lim muassasasini uning rahbari boshqaradi. 
Ta’lim  muassasalarida  qonun  hujjatlariga  muvofiq  faoliyat  ko’rsatadigan  jamoat 
boshqaruvi organlari tashkil etilishi mumkin. 
29-modda. Ta’lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlari bilan nodavlat ta’lim muassasalari 
o’rtasidagi o’zaro munosabatlar 
  
Ta’lim  sohasidagi  davlat  boshqaruvi  organlari  nodavlat  ta’lim  muassasalarida  ta’lim 
to’grisidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini nazorat qiladi. 
Nodavlat  ta’lim  muassasalari  ta’lim  to’grisidagi  qonun  hujjatlarini  buzgan  taqdirda, 
akkreditatsiya qilgan organlar ularning faoliyatini qonun hujjatlariga muvofiq to’xtatib qo’yishga 
haqli. 

 
187 
Nodavlat ta’lim muassasalariga qabul davlat o’quv  yurtlari uchun belgilangan tartibda va 
muddatlarda amalga oshiriladi. 
  
  
V. YAKUNLOVCHI XULOSALAR 
30 - modda. Ota-onalar yoki qonuniy vakillarning vazifalari 
31 - modda. Ta’limni moliyalash 
32 - modda. Ta’limni rivojlantirish fondlari 
33 - modda. Xalqaro hamkorlik 
34 - modda. Ta’lim to’grisidagi qonun xujjatlarini buzganlik uchun javobgarlik 
30-modda. Ota-onalar yoki qonuniy vakillarning vazifalari 
Voyaga  etmagan  bolalarning  ota-onalari  yoki  qonuniy  vakillari  bolaning  qonuniy 
huquqlari  va  manfaatlarini  himoya  qilishlari  shart  hamda  ularning  tarbiyasi,  maktabgacha, 
umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olishlari uchun javobgardirlar. 
31-modda. Ta’limni moliyalash 
Davlat  ta’lim  muassasalarini  moliyalash  respublika  va  mahalliy  byudjetlar  mablaglari, 
shuningdek byudjetdan tashqari mablaglar hisobidan amalga oshiriladi. 
32-modda. Ta’limni rivojlantirish fondlari 
Ta’limni rivojlantirish fondlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda yuridik va jismoniy 
shaxslarning  shu  jumladan  chet  ellik  yuridik  va  jismoniy  shaxslarning  ixtiyoriy  badallari 
hisobidan tashkil etilishi mumkin. 
33-modda. Xalqaro hamkorlik 
Ta’lim  muassasalari  ta’lim  muammolari yuzasidan  xalqaro  hamkorlikda  ishtirok  etadilar, 
chet  davlatlarning  tegishli  o’quv  yurtlari  bilan  bevosita  aloqalar  o’rnatish,  qonun  hujjatlarida 
belgilangan tartibda ular bilan qo’shma o’quv yurtlari tashkil etish huquqiga ega. 
34-modda. Ta’lim to’grisidagi qonun hujjatlarini buzganlik 
uchun javobgarlik 
  
Ta’lim  to’grisidagi  qonun  hujjatlarini  buzishda  aybdor  bo’lgan  shaxslar  belgilangan 
tartibda javobgar bo’ladilar. 
  
  
O’zbekiston Respublikasining Prezidenti                                            I.Karimov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
188