O’zbekisтon respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Emulgatorlar.

Emulsiyalar tayyorlashda ishlatiladigan emulgatorlarning samaradorligi dispers faza yuzasini ularning eng kam miqdoriga qarab belgilanadi.

Gidrofil-lipofil balans (GLB). Har bitta emulgatorning samaradorligi maxsus GLB ko‘rsatkichi bilan ifodalanadi.

GLB - ikkita bir-biriga qarama-qarshi bo‘lgan guruhga ega bo‘lgan gidrofil va gidrofob molekulalarining o‘zaro nisbatidir. Bugungi kunga kelib moddalar molekulalarning tuzilishi yoki fizik kimyoviy xossalariga qarab ularning GLB qiymatlarini ifodalovchi aniq bir nazariya mavjud emas. Shuning uchun 1949 yilda Griffin (Griffin W.C.) tomonidan taklif qilgan yarimemperik tizim suvni alohida sirt faol moddalar molekulasidan tashkil topgan guruhlar bilan o‘zaro to‘g‘ri kelish darajasidan foydalaniladi.

Ionogen emulgatorlar (elimlar – arab elimi-Gummi arabicum, o‘rik elimi-Gummi armeniaca, tragakant-Gummi Tragacanthae,o‘simlik shilimshiqlari – salep tuganagi-Mucilago Salep, pektin-Pectinum).

Ionogen emulgatorlar anionli yoki kationli sirt faol moddalardir. Ularning birinchisi suvda dissosatsiyalanib manfiy zaryadli, ikkinchisi esa musbat zaryadli ionlar hosil qiladi. Bu guruhlarning tipik vakili sovun (anionli SFM) va ammoniyli asos (kationli SFM). Bu har ikkala guruh emulgatorlari linimentlar va surtmalar tayyorlashda keng ko‘lamda ishlatiladi.

Oddiy emulsiyalar tayyorlashda esa amaliyotda asosan yelimlar, shuningdek pektinli va shilimshiqli moddalar ham ishlatiladi. Bu emulgatorlar tabiati bilan faol anionli emulgatorlar hisoblanadi. Sababi ular tarkibida yarim arabin tuzlari (elim) va boshqa yarim uron kislotalarini saqlaydi.

Noionogen emulgatorlar (kraxmal, sellyuloza va uning hosilalari –metilsellyuloza va karboksimetilsellyuloza, tvinlar va spanlar, T-2 emulgatori).

Amfoter emulgatorlar (jelatoza, kazein, kazein natriy va quruq sut).