O’zbekisтon respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Emulsiyalar va supenziyalarni tayyorlashda ishlatiladigan yordamchi moddalar (emulgatorlar va stabilizatorlar)

Efir moyi deb o‘simliklardan suv bug‘i yordamida haydab olinadigan, o‘ziga xos xid va mazaga ega bo‘lgan, uchuvchan organik moddalar aralashmasiga aytiladi.

Efir moylari rangsiz, ba’zan turli rangda (yashil, och sariq, to‘q-ko‘k, qizil, qo‘ng‘ir) bo‘lib, zichligi suvdan engil, ba’zan og‘ir bo‘lishi mumkin (0,8-1,182). Efir moylari neytral yoki kuchsiz kislotali muhitga ega. Ular sovutilganda kristall qismi (stearopten) ajralib chiqadi, qolgan qismi suyuq qismi hisoblanadi (eleopten). Qaynash harorati 160-240⁰C.

Efir moylari tarkibida 500 ga yaqin komponentlarni saqlagan holda 200 ga yaqin organik moddalar aralashmasidan iborat bo‘lib (bu umumiy massaning 80% ni tashkil qiladi), ular o‘z tarkibida to‘yingan va to‘yinmagan birikmalar, alifatik, siklik va aromatik uglevodorodlar, terpenlar, spirtlar, yog‘ kislotalari, fenollar, murakkab efirlar, aldegidlar, ketonlar, laktonlar, tarkibida azot va oltingugurt saqlagan boshqa organik moddalarni saqlaydi. Masalan, yalpiz moyi 100 ga yaqin komonentlardan (mentol, menton, mentilatseton va sineol), lavanda moyi esa 160 ga yaqin komponentlardan (linalol spirtining murakkab efirlari, sirka, moy, valerian va kapron kabi organik kislotalar) tashkil topgan. Tarkibida kislorod bo‘lgan birikmalar efir moylariga xushbo‘y hid beradi, seskviterpenlar esa efir moylarini yuqori haroratda qaynaydigan fraksiyalarni tashkil qiladi.

Efir moyining miqdori o‘simliklardan 0,001-20% gacha bo‘lishi mumkin. Bu moyning miqdori va tarkibiy qismi o‘simlikning o‘sish joyiga, rivojlanish davriga, yoshiga va naviga qarab o‘zgarib turadi. Masalan, fialka gullari 0,004% gacha, atirgul gullari 0,07-0,1% gacha, tmin urug‘i 3-7% gacha, chinnigul butoni 20-22% gacha efir moylari saqlaydi.