Oʻzbekiston respublikasi sportni rivojlantirish vazirligi

1.2. Bug’inlarda xarakatchanlikni rivojlantirish.Kuchni va chidamlilikni ravojlantirish.
Og’irliklar bilan bajariladigan yengil atletika mashqlari yordamida ma`lum muskul gruppalari massasini oshirishgina emas, balki juda katta iroda kuchi namoyish qila bilish qobiliyatini ham tarbiyalash mumkin. Bunday mashqlarni mumkin qadar maksimal tezlikda bajarilishi kerak.
Yengil atletikachilar tayyorgarligida static kuchlanish mashqlarida ham («Izometrik» metod) foydalanadi. Yengil atletikachi masalan, elkasi bilan turnikka tiranib yoki juda ham og’ir shtangani erdan uzish uchun yarim bukik oyoqlarini to’g’rilashga xarakat qilib, mumkin qadar maksimal kuchlanish sarflaydi. Bunday mohiyatga etib turgan statik kuchlanishda, bosh miyaning kuch kelayotgan muskul gruppalariga oid nerv to’qimalariga ayniqsa katta talab qo’yiladi. Tabiiyki, bunday kuchlanishga javoban nerv to’qimalarining funktsional imkoniyatlari ortadi-da, yengil atletikachi yana kam ko’proq kuch bera oladi. Nerv to’qimalarining funktsional imkoniyatlari oshganiga dinamik xarakatlarda ham ko’proq kuchlanish sarflash imkoniyatini beradi. Yangi boshlovchi yengil atletikachilar gavdadagi hamma muskullarini rivojlantirish uchun ko’proq kuch keladigan xilma-xil jismoniy mashqlar qilishlari kerak. Tayyorligi yaxshi sportchilar tanlab olgan turlarida muvoffaqiyatga erishish qaysi muskul gruppalari kuchi bo’lishini talab qilsa, o’sha muskul gruppalarini rivojlantirishlari kerak. Albatta, ular kuchni rivojlantiruvchi mashqlar bilan o’zlarining umumiy jismoniy tayyorlik darajasini sanab borishlari kerak. Kuch ko’paytiradigan mashqlar trenirovkaning tayyorlov davrida ko’proq, musobaqa davrida esa kamroq qo’llanadi. Lekin musobaqa davrida hali kuch talab (ko’pincha maksimal kuchlanish talab qiladigan) maxsus mashqlar etarli darajada qoldiriladi. Bu kuch taraqqiyotida erishilgan darajani saqlab qolish uchungina emas, balki uni yanada oshirish uchun ham kerak bo’ladi. Katta kuchlanish va zo’r kelishi talab kiladigan, kuch rivojlantirishiga mo’ljallangan mashqlarning asosiylari trenirovka mashg’ulotlariga xaftada 3 marta ozroq zo’r keladigan mashqlar esa har mashg’ulotga qo’shiladi. Bundan tashqari kuch o’stiradigan ayrim mashqlarni har ko’ni (uyda) bajarish kerak. Lekin shuni esda tutish kerakki, qaysi mashqda muskul gruppalari oz qatnashsa, shu mashqni shuncha ko’p takrorlash kerak. Kagta va o’rtacha zo’r berish talab qiluvchi denamik mashqlarning ko’p qismini dozalashining umumiy qoidasi mashqni atlet muskullari charchoq sezguncha mashqni davom ettirish qiyinlashib qolguncha bajarishdan iborat. Bunda charchoq hissini engib davom ettiraverish iloji bor bo’lsa ham, mashq qilishni to’xtatish kerak.
Sport amaliyotida egiluvchanlik deb ataladigan bug’inlardagi yuqori xarakatchanlik yengil atletikachilarga xarakatlarni katta ampletuda bilan bajara olish uchun kerak. Yengil atletikachi maxsus mashqlar yordamida, tanlab olingan yengil atletik mashqni bajarish vaqtida kerak bo’lganga insbatan ancha yuqori egiluvchanlikka erishadi. Bo’yi egiluvchanlik «zapasi» hosil qilinadi. Agar «zapas» bo’lmasa maksimal tezlik samaraligi va bemalol xarakat qilishga erishib bo’lmaydi. Masalan, balandlikka sakrovchi oyog’ini sakrash vaqtidagiga nisbatan ancha yuqori silkita olishi kerak, g’ov oshuvchi, garchi to’siq ustida bunday holat bo’lmasa ham shpagat qila olishi kerak. Yengil atletikachining egiluvchanligi bug’imlarning shakliga, umurtqa ustunining xarakatchanligiga, paylar, singirlar va muskullarning elastikligiga, shuningdek, muskullar tonusiga bog’liqdir. Yengil atletikachining egiluvchanligi turli tashqi sharoitga va organizmning ahvoliga qarab o’zgaradi. Masalan, uyqudan va ovqat egandan keyin, muskullar sovib qolganda va sportchi charchaganda va hokazolarga egiluvchanlik kam bo’ladi. Bunday omillar ta`sirini kun davomida egiluvchanlik uzgarishida kuzatish mumkin. har qaysi engil atletikachi o’zi tanlagan yengil atletika turining qaysi xarakatida ayniqsa ko’proq egiluvchanliq kerakligini aniqlab olish kerak. har qaysi engil atletikachi uchun kerak bo’ladgan bunday mashqlar unchalik ko’p emas-odatda 3-5 tadan oshmaydi.
Masalan, g’ov oshar uchun egiluvchanlik, ayniqsa oyoqning yonga uzatish va bir oyokni oldinga, ikkinchisini orqaga cho’zish (shpagat) uchun, shuningdek, tanani oldinga egish uchun kerak. Bu xarakatlarning har qaysi uchun bir guruh egiluvchanlikni o’stiradigan mashqlar tanlanadi. har qaysi guruhdan mashqlar birin-ketin uzluksiz yoki kichkina tanaffus (2-3 minut) bilan bajariladi har qaysi guruhdagi mashqlarni takrorlashning umumiy soni asta-sekin ko’paya borishi kerak: Birinchi mashg’ulotda taxminan 10 marta takrorlansa, mashq qilish bir kun ham kanda kilinmaganda 1,5-2 oy oxirida 50-80 martagacha etishi kerak. Agar egiluvchanlik mashqlari bir kunda 2 marta bajarilsa, xar ikkala galda dozani kamaytirish mumkin. Lekin ikki gal yig’indisi yuqorida ko’rsatilganidek bo’lishi kerak. Egiluvchanlik mashqlarini uyda ham 15-20 daqiqa bajarish mumkin. Ularni ertalabki badan tarbiyaga kiritish qulayroq. egiluvchanlikni ertalab rivojlantirish ham kechki paytdagidek samaralidir. Egiluvchanlikni rivojlantirishga mashg’ulotning tayyorlov davrida ko’proq vaqt ajratish kerak. Bu davrda xarakat ampletudasi asta-sekin orta boradigan maxsus mashqlar ko’p marta takrorlanadi. Agar maxsus mashqlar to’xtatib qo’yilsa, egiluvchanlik asta-sekin pasayib dastlabki holiga qaytadi.
II Bob Chaqqonlik va uni rivojlantirish uslubiyati