Ishning maqsadi: Doimiy temperaturada havo ustunining hajmini bosimga bog’liqligini o’lchash Boyil-Mariott qonunini tekshirish. Kerakli jihoz va ashyolar

Doimiy temperaturada gaz bosimining hajimga bog’liqligi (Boyl-Mariott qonuni)

Ishning maqsadi:
Doimiy temperaturada havo ustunining hajmini bosimga bog’liqligini o’lchash
Boyil-Mariott qonunini tekshirish.
Kerakli jihoz va ashyolar:

1. 
   Gazli termometr
   
2. 
   Dastaki vakum nasosi
   
3. 
   shakilsimon shtativ asosi
   
4. 
   Shtativ ustuni, 47 sm
   
5. 
   2ta ‘Timsoh’ tipli qistirgich
   
6. 
   Barometr
   

Ishni bajarish tartibi:
- Tashqi bosim ni aniqlaymiz.
- Gazli termometrning shkalasi bo’yicha simob ustunining balandligi ni yozib olamiz
- Dastaki ( qo’l bilan boshqariladigan) Vakum naso’si yordamida ortiqcha bosimni ni yuzaga keltiramizva uni qadamma-qadam oshirib boramiz
- Har safar simob ustunining balandligi va ortiqcha bosim ni yozib boramiz

Nazariy malumotlar
Ideal gaz holatini ifodalovchi kattaliklar bosim, temperatura va hajm orqali to’liq ifodalanadi. Bu uch kattalik orasidagi munosabat asosiy gaz qonuni bilan aniqlanadi
1
Bu yerda gazning bosimi, gazning hajmi, gazning modda miqdori, temperatura va =8.31 universal gaz doimiysi. Birliki . Universal gaz doimiysi deb o’zgarmas bosimda 1 mol gazni temperaturasini 1K ga oshirganda gazni bajargan ishga teng bo’lgan kattalikga aytiladi.
Agar gaz borametrlaridan( ) birortasi o’zgarmay qolsa izojarayon hosil bo’ladi. Masalan shulardan temperature( ) o’zgarmasa izotermik jarayon bo’ladi. Izotermik jarayonni Boyl-Mariott o’rgangan shuning uchun Boyl-Mariot qonuni deb ataladi.
(2)

Mazkur tajribada bu qonun gazli termomrtr yordamida tasdiqlanadi. Gazli termometr shisha kapilyarda tashkil topgan bo’lib,uning bir uchi ochiq. Havoning ma’lum miqdori kapilyar ichida simobning tomchisi bilan zich berkitiladi.Tashqi P₀ bosimda,kapilyar ichidagi havo V₀ hajimga ega. Xona temperaturasida dastaki (qo’l bilan yurgiziladigan) nasos yordamida havoni so’rib olish, havo ustida r₀+dr bosim hosil bo’lishiga olib keladi, bu yerda r₀ -tashqi bosim. Simobning tomchisi ham havo ustiniga bosib beradi:

P_Hg=P_Hg*gh_{Hg ,} (3)
Bu yerda P_Hg=13.6g/sm³ – simobning zichligi, g=9.81 m/c² -erki tushish tezlanishi; h_Hg – simob tomchisining balandligi.
P=P₀+dp+PHg. (4)
Qamalgan havo hajmi V bosim P bilan aniqlanadi. Hajim V havo ustunining balandligi h bilan kapilyar A ko’ndalang kesimining yuzi orqali quydagi formuladan hisoblanishi mumkin:
V=π d²h/4 ,
Bu yerda d=2.7 mm kapilyarning ichki diametri.