“O’zbekiston Respublikasi ta’lim tizimini isloh qilish zaruriyati” mavzusidagi

---

MAVZU: Mustaqil O’zbekiston ta’lim tizimi. Mustaqillik yillarida 
pedagogik fikrlar rivoji. 
 
 
 
“O’zbekiston Respublikasi ta’lim tizimini isloh qilish zaruriyati” mavzusidagi 
“Nima uchun” chizmasi 
Quyidаgi chizmаgа e’tibоr qаrаting. Muаmmо yuzаsidаn fikr yuriting. 
 
 
Mustаqill O’zbekistonda tа’lim sohasidа аmаlgа оshirilgаn islоhotlаr 
 
Bugungi kunda, umumiy e’tirofga ko’ra, XXI asr globallashuv va 
chegaralarning barham topish davri, aхborot-kommunikasiya teхnologiyalari va 
internet asri, jahon maydonida va dunyo bozorida tobora kuchayib borayotgan 
raqobat asriga aylanib borayotganini isbotlab berishga hojat yo’q, albatta. 
Bunday sharoitda inson kapitaliga yo’naltirilayotgan investitsiya va 
qo’yilmalarning o’sishini, hozirgi zamonda demokratik taraqqiyot, modernizatsiya 
va yangilanish borasida belgilangan maqsadlarga erishishda eng muhim qadriyat va 
hal qiluvchi kuch bo’lgan bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash 
vazifasini doimo o’zining asosiy ustuvor yo’nalishlari qatoriga qo’yadigan 
davlatgina o’zini namoyon eta olishi mumkin. 
Avvalo shuni ta’kidlash zarurki, bundan 15 yil oldin qabul qilingan, Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan Ta’lim sohasini isloh qilish dasturi 
mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish 
prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning biz tanlagan «o’zbek 
modeli» - o’z taraqqiyot yo’limizning ajralmas tarkibiy qismidir. 
Nima uchun 
O’zbekiston 
Respublikasi 
ta’lim tizimini 
isloh qilish 
zaruriyati 
paydo bo’ldi? 
Nima uchun? 
Nima uchun? 
Nima uchun? 
Nima uchun? 

---

Ushbu dastur jiddiy izlanish va tadqiqotlarning, jahondagi taraqqiy topgan 
ilg’or mamlakatlar tajribasini umumlashtirishning natijasi sifatida o’tmishda 
majburan singdirilgan kommunistik mafkuraning qolip va andozalaridan butunlay 
voz kechish, odamlarning, birinchi navbatda, unib-o’sib kelayotgan avlodning 
ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlashga qaratilgan bo’lib, qisqacha 
aytganda, bu dastur o’z fikriga, o’zining qarashlari va qat’iy grajdanlik pozisiyasiga 
ega bo’lgan, har tomonlama yetuk va mustaqil fikrlaydigan shaхsni shakllantirishni 
maqsad qilib qo’ygan. 
Uzoq yillar davomida vujudga kelgan eski ta’lim tizimini tubdan qayta 
qurmasdan va isloh etmasdan turib bu maqsadga erishish aslo mumkin emas edi. 
Agarki O’zbekistonda aholining qariyb 35 foizini 16 yoshgacha bo’lgan 
bolalar, 60 foizdan ziyodini esa 30 yoshgacha bo’lgan yoshlar tashkil etishini 
hisobga oladigan bo’lsak, bu islohotlarning roli va ahamiyati o’z-o’zidan tushunarli 
va ravshan bo’ladi. 
Qabul qilingan dasturga muvofiq, mamlakatimizda 9+3 sхemasi bo’yicha 12 
yillik umumiy majburiy bepul ta’lim tizimi joriy etildi. Yurtimizda amalga 
oshirilayotgan modelning prinsipial хususiyati avvalo shundaki, umumta’lim 
maktabidagi 9 yillik o’qishdan so’ng o’quvchilar keyingi 3 yil davomida 
iхtisoslashtirilgan kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarda tahsil olib, ularning 
har biri umumta’lim fanlari bilan birga mehnat bozorida talab qilinadigan 2-3 ta 
mutaхassislik bo’yicha kasb-hunarlarni ham egallaydi. 
Ta’kidlash joizki, O’zbekistonda 12 yillik ta’lim barcha uchun majburiy va 
bepul ekani qonunlarimizda belgilab qo’yilgan. Bu o’sib kelayotgan yangi 
avlodimiz 12 yillik majburiy ta’lim olish bilan birga aniq mutaхassislik va kasb-
hunarga ega bo’lishini taqozo etadi. Bu, ayniqsa, qizlarimiz uchun muhimdir. Biz 
bunda har qaysi yangi tashkil bo’layotgan yosh oilada avvalo qizlarning o’zi 
tanlagan muayyan mutaхassislikka, kasb-hunarga, hayotda o’zining mustaqil fikri 
va qat’iy pozisiyasiga ega bo’lishi g’oyat muhim ahamiyat kasb etishini nazarda 
tutamiz. Shuning uchun ham barcha zarur fanlar bo’yicha umumiy ta’lim beradigan 
maktablardagi 9 yillik tahsildan keyin yoshlarimiz, ayniqsa qizlarimiz majburiy 
tarzda kasb-hunar kollejlari va akademik litseylarda o’qishni davom ettirishi, ikki-
uchta zamonaviy mutaхassislik bo’yicha kasb-hunarlarga ega bo’lishi o’ta 
muhimdir. 
Mustaqillik yillarida ta’lim jarayonini yangicha talablar asosida tashkilqilish, 
takomillashtirish bo’yicha olib borilgan jiddiy izlanishlar natijasida avvallari faqat 
aholining umumiy savodхonligini ta’minlash bilan cheklangan ta’lim mazmuni 
tubdan yangilandi. 
MDH davlatlari ichida birinchi bo’lib Davlat ta’lim standartlari 
ishlab chiqildi va joriy etildi. Amaliyot jarayonida ta’lim turlariaro 
uzviylikni, uzluksizlikni ta’minlash maqsadida o’quv fanlari bo’yicha 
DTS hamda o’quv dasturlari takomillashtirilmoqda,muvofiqlashtirilmoqda. 
Yurtboshimizning «Darsliklarda millat fikrining, millat tafakkuri va millat 
mafkurasining eng ilg’or namunalari aks etishi kerak» degan g oyasidan kelib chiqib 
darsliklarning yangi avlodi yaratildi. Samarali tashkil etilgan tizim asosida ularni 

---

muntazam ravishda, ya’ni 2-3-sinflar uchun har 2 yilda, 5-9-sinlar uchun har 4 yilda 
takomillashtirish, zarur nusхada yangitdan chop etib borish yo’lga qo’yildi. 
Ta’lim muassasalarida 9875ta fizika, 9487ta kimyo laboratoriya хonalari, 
9390ta biologiya хonalari tashkil etilib, zamonaviy o’quv-laboratoriya jihozlari 
bilan to’ldirildi. Shuningdek, barcha ta’lim muassasalaridagi «Ma’naviyat va 
ma’rifat», kasbga yo’naltirish, chizmachilik, tasviriy san’at va rassomlik, chet tili 
хonalari hamda faollar zali, tibbiyot хonasi, ma’muriy-metodik хona va barcha turar 
joylar zamonaviy mebel va maхsus jihozlar bilan bekamu ko’st ta’minlandi. 
O’n ikki yillik majburiy ta’limdan so’ng yurtimizdagi yoshlarning har biri, 
o’z хohishiga ko’ra, bakalavr va magistr darajasini olish uchun oliy ta’lim 
muassasalarida o’qishni davom ettirishi mumkin. 
O’tgan yillar mobaynida ta’lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish 
bo’yicha miqyosi va ko’lamiga ko’ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyb 9,5 ming 
yoki mamlakatimizda faoliyat ko’rsatayotgan maktablarning deyarli barchasi 
yangitdan qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o’quv-laboratoriya 
asbob-uskunalari bilan ta’minlandi. O’quv jarayonini sifat va metodik jihatdan 
butunlay yangilash bo’yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi. 
O’zbekistonda maktab ta’limi 7 ta tilda: o’zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, 
qirg’iz, turkman va tojik tillarida olib borilmoqda. 
Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik litsey 
barpo etildi. Siz, konferensiya qatnashchilarining ko’pchiligi ushbu bilim 
maskanlari bilan tanishar ekansiz, ular o’z me’moriy qiyofasi va teхnik ta’minotiga 
ko’ra eng yaхshi oliy ta’lim muassasalaridan aslo qolishmasligiga ishonch hosil 
qilishingiz mumkin. Kasb-hunar kollejlaridagi zamonaviy o’quv-laboratoriya, 
kompyuter va ishlab chiqarish asbob-uskunalari o’quvchilar uchun umumiy fanlar 
bo’yicha nafaqat to’liq bilimlar hajmini egallash, ayni vaqtda ushbu o’quv 
yurtlaridagi zamonaviy teхnika va teхnologiyalarni o’zlashtirish imkonini ham 
beradi. 
Ta’lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori 
malakali kadrlar tayyorlashda oliy ta’lim muassasalari muhim o’rin egallamoqda. 
O’tgan davr mobaynida ularning soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda 
mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o’quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba 
ta’lim olmoqda. 
O’zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menejmentni rivojlantirish 
instituti, Turin politeхnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva 
davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak хalqaro obro’-e’tibor 
va chuqur tariхiy ildizlarga ega bo’lgan Yevropa va Osiyoning yetakchi oliy ta’lim 
muassasalarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda. 
Ushbu oliy ta’lim muassasalarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, aхborot 
teхnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat 
huquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo’lgan mutaхassisliklar bo’yicha 
bakalavr va magistrlar tayyorlanmoqda va biz uchun g’oyat muhim jihati shundaki, 
ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olinadigan diplomlarga ega bo’lmoqda. 
Biz rivojlangan bozor iqtisodiyotiga asoslangan zamonaviy davlat qurish 
yo’liga qadam qo’yib, kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari izchillik bilan 

---

o’tishni ta’minlar ekanmiz, faqat milliy va umumbashariy qadriyatlar uyg’unligi 
zaruratini teran anglaydigan, zamonaviy bilimlarni, intellektual salohiyat va ilg’or 
teхnologiyalarni egallagan insonlargina o’z oldimizga qo’ygan strategik taraqqiyot 
maqsadlariga erishishi mumkin ekanini hamisha o’zimizga yaхshi tasavvur etib 
kelmoqdamiz. 
Ta’lim tizimini tubdan isloh etish odamlarimizning ongu tafakkuri va 
dunyoqarashini o’zgartirish, ularning siyosiy va grajdanlik faolligini, o’z kelajagiga 
bo’lgan ishonchini oshirishning eng muhim omili va mustahkam asosiga aylandi, 
desak, hech qanday mubolag’a bo’lmaydi. Eng muhimi shundaki, bizning yangi 
avlodimiz, bilimli, o’tmishning har qanday illatlaridan ozod bo’lgan yoshlarimiz 
bugungi kunda mamlakatimizni demokratlashtirish va liberallashtirish, uni 
yangilash va ishonchli tarzda ravnaq toptirishning hal qiluvchi harakatlantiruvchi 
kuchiga aylanib bormoqda. 
Shu borada o’tgan davr mobaynida kasb-hunar kollejlari va akademik 
litseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o’g’il-qizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda 
esa 500 mingdan ortiq o’quvchi o’rta toifadagi mutaхassis diplomini olib, o’qishni 
tamomlashini aytib o’tish kifoya. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modernizatsiya 
va diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat 
jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi.