O'zbekiston Respublikasi transport kommunikatsiyalari

O'zbekiston Respublikasi transport kommunikatsiyalari
Ma'lumki, O'zbekiston qadimdan Buyuk ipak yo'lida joylashgan, G'arb va Sharqni tutashtiruvchi davlat sifatida mashhur edi. Bugungi kunda bu qadimiy yo'l odamlarni bog'laydigan yangi turda mavjud bo'lib kelmoqda. Endilikda xalq xo‘jaligining yangilanishi, sifat jihatidan yangi tuzilmalarning shakllanishi, hududlarning kompleks rivojlanishi transport-kommunikatsiya tizimini takomillashtirish bilan bog‘liq.
O‘zbekiston mustaqillikka erishgan dastlabki yillardanoq totalitar rejimdan qolgan muammolarni hal qilish uchun transport-kommunikatsiya tizimini takomillashtirish zarurati paydo bo‘ldi. Bular Turkmaniston hududi orqali Surxondaryo viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikasiga olib boruvchi temir yo‘l kommunikatsiyalari muammolari, ularni bartaraf etish, jahon andozalari darajasida avtomobil yo‘llarini qurish va yangilash, aviatsiya tuzilmasini takomillashtirishdir. Yuqorida qayd etilgan muammolarni hal qilish uchun transport tizimini isloh qilishning strategik yo'nalishlari belgilab olindi va mamlakatimizda kompleks milliy transport tizimini yaratish bo'yicha ishlar boshlab yuborildi. Tarmoqning barcha yo'nalishlari - temir yo'l kommunikatsiyalari, avtomobil va havo transportini rivojlantirish uchun asos yaratildi. Avtomobil va temir yo‘llarning raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha vazifalar belgilandi.
Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy Osiyodagi rolini oshirish, turli yoʻnalishlarni rivojlantirish, keyingi davlatlar bilan iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish maqsadida 1995-2010 yillarga moʻljallangan milliy dastur ishlab chiqildi. Ushbu dastur doirasida 1996 yildan boshlab “Toshkent-Andijon-O‘sh” yo‘nalishi bo‘yicha 100 kilometrdan ortiq tog‘li hududlarda ta’mirlash ishlari boshlandi, “Qamchiq” va “Rezak” massivlarida tunnellar qurish ishlari boshlandi. Respublikamiz hududidan o‘tuvchi “Termiz-Toshkent-Bishkek-Olmaota” va “Samarqand-Buxoro-Ashxobod-Turkmanboshi” yo‘nalishida turli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Oʻzbekiston Respublikasini Rossiya Federatsiyasi bilan Qozogʻiston orqali tutashtiruvchi “Qoʻngʻrat-Bejnov” avtomobil yoʻlining 340 kilometrlik uchastkasi qurilishi yakunlandi.
Qurilish ishlarini davom ettirish maqsadida 2011-2015-yillarda qabul qilingan transport-kommunikatsion infratuzilmani rivojlantirish dasturi hududlarda va umuman, mamlakatimizda ishlab chiqarish, transport, muhandislik infratuzilmasini rivojlantirish imkonini berdi. Mazkur dasturga muvofiq 2012-yilda 500 kilometrga yaqin to‘rt qismli avtomobil yo‘llarini qurish va ta’mirlash ishlari yakunlandi.
Ma'lumki, Markaziy Osiyo jahon transport-kommunikativ tizimining ajralmas qismi hisoblanadi. Ushbu mintaqada O'zbekistonning yangi xalqaro yo'llarni yangilash va ochishga katta hissasi qo'shilmoqda. Mamlakatda to'liq temir yo'l uzellarini shakllantirishning strategik yo'nalishlari belgilab berildi. Bu yoʻnalishda 1994-2001-yillarda qariyb 700 kilometrlik “Navoiy-Uchquduq-Nukus” temir yoʻl qurilishi nihoyasiga yetkazildi. Buning natijasida temir yo‘l faoliyatining dastlabki yillarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyatiga katta miqdorda xalq iste’moli mollari yetkazib berila boshlandi.
Mamlakatimizdagi temir yo‘l uzellarini yanada yaxshilash maqsadida “G‘uzor-Bajsun-Qumqo‘rg‘on” temir yo‘l kommunikatsiyalari qurildi. 2007-yil 24-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov “Toshguzar-Bajsun-Qumqo‘rg‘on” temir yo‘lining tantanali ochilish marosimida shunday degan edi: “Cho‘l bag‘rida, tunu kun mehnat qilayotgan uzoq tog‘lar orasida. 223 kilometr temir yo'l kommunikatsiyalari ko'tarilib, qisqa muddatlarda, jami 33 oy foydalanishga qabul qilinib, ikki yilga mo'ljallangan. Bu, shubhasiz, mamlakatimiz tarixidagi buyuk voqeadir».
Bu yutuqlarning muhim jihati shundaki, o‘zbek xalqi o‘zining qudrati va qodirligini yana bir bor namoyon etdi. Tog‘li tumanlar o‘rtasida dengiz sathidan 1800 metr balandlikda barpo etilgan 6 ta yangi “Toshqo‘rg‘on”, “Dehqonobod”, “Oqrabot”, “Darband”, “Bajsun” stansiyalari hamda 9 ta bekatlar misolida, yozning jazirama issiqlarida, qishki muzli temir yo‘lning sovuqligini ko‘rish mumkin. kommunikatsiyalar.
Mazkur loyihaning zamon talablari darajasida tashkil etilgani barcha shoxobchalarda yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlovchi ob’ektlar, foydalanishga topshirilayotgan maktablar, tibbiyot muassasalari, suv, gaz tarmog‘i olib borilayotganidan dalolatdir. “Toshguzar-Bajsun-Qumqoʻrgʻon” temir yoʻl qurilishida 43 ta temir yoʻl koʻprigi va yoʻl koʻprigi qurildi, boshqa murakkab muhandislik inshootlari yaratildi. Dengiz sathidan 1500 metr balandlikda O'zbekistonda ilgari amalda kuzatilmagan 9 ta ko'prik qurilgan.
Ushbu liniyaning qurilishi va ishga tushirilishi respublika taraqqiyotida katta rol o'ynadi. Bu yoʻl janubiy Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarini boshqa tumanlar bilan bogʻlaydigan yagona temir yoʻl tizimini yaratish imkoniyatini bergan holda arteriyaga aylandi. Bu yoʻl Transafgʻon yoʻlagi orqali Hind okeaniga, janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyo portlariga chiqish, eksport salohiyatini oshirish va mamlakatimiz orqali tranzitni kengaytirish imkoniyatini oshirdi.
Mazkur temir yo‘lning ishga tushirilishi natijasida yuk va yo‘lovchi tashish, temir yo‘l tashuvlarini nazorat qilish va yo‘llarda xavfsizlikni ta’minlash uchun 2,5 ming yangi ish o‘rni yaratildi. Yaratilgan korxona va xizmat ko‘rsatish shoxobchalarida, ayniqsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarida 4 mingdan ortiq kishi qo‘shimcha ish o‘rinlari bilan ta’minlandi.
Mintaqada yer osti tabiiy boyliklarini o'zlashtirishning yangi imkoniyatlari paydo bo'ldi. Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarida ijtimoiy-iqtisodiy hayot tubdan o‘zgardi, aholi farovonligi yuksaldi. Yuk va yo'lovchi tashish masofasi 170 kilometrga, vaqt esa 7 soatga qisqardi. Natijada mahalliy yuklarni tashish va tranzit hajmi sezilarli darajada oshdi. O'tgan yili tashilgan 5 million tonna yukning 4 million tonnasi tranzit yuklarga to'g'ri keldi.
2013-yilda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti rahnamoligida uzunligi 125 kilometr bo‘lgan “Angren-Pop” elektrlashtirilgan temir yo‘l kommunikatsiyalarining yana bir ulkan loyihasi boshlandi. Uni 2016-yilgacha yakunlash rejalashtirilgan. Kelgusida Farg‘ona vodiysi viloyatini mamlakatimizning boshqa hududlari bilan temir yo‘l kommunikatsiyalari ko‘prigi qiladi, shuningdek, Yevropa va Xitoyni bog‘lovchi mamlakatimizning tranzit salohiyatini oshiradi. Mustaqillik yillarida temir yo'llarni elektrlashtirishga katta e'tibor berilmoqda. O'tgan davrda "Gavas-Bekobod" va "Gavas-Jizzax" elektrlashtirilgan yo'llarini "Maroqand-Qarshi" yo'llarini elektrlashtirishni muddatidan oldin yakunlash rejalashtirilgan. Toshkent-Samarqand-Buxoro tezyurar elektr poyezdlari qatnay boshladi. Iste'molni 20 foizga qisqartirish, yo'lovchi va yuk tashish tezligini 1,3 barobar oshirish imkoniyati yaratildi. Markaziy Osiyoda Toshkent va Samarqand shaharlarini birlashtiruvchi “Afrosiyob” birinchi tezyurar poyezdi qatnovi yo‘lga qo‘yildi.
Mamlakatimizning xalqaro hamjamiyat bilan integratsiyalashuvida, dunyoning ko‘plab davlatlari bilan samarali ikki tomonlama hamkorlikni yo‘lga qo‘yishda fuqaro aviatsiyasi alohida o‘rin tutadi. Mustaqillikning dastlabki yillarida fuqaro aviatsiyasini rivojlantirishning strategik yo‘nalishlari belgilab berildi. Prezidentimiz ta’kidlaganidek: “Biz havo kemalarining jahon bozoriga chiqish uchun ulkan imkoniyatlarini hisobga olib, o‘tish davri qiyinchiliklariga qaramay, ushbu sohani rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berdik”.
Havo kemalari parkini zamon talablari asosida yangilash bilan bir qatorda aeroportlarni tubdan yangilash, havo harakatini boshqarish tizimini isloh qilish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda. O‘zbekistonda qisqa vaqt ichida yuqori malakali uchuvchilar va ekspluatatsion kadrlar tayyorlash bo‘yicha xalqaro standartlar va yuqori texnologiyalar asosidagi baza yaratildi. «O‘zbekiston havo yo‘llari» MAK samolyotlari turli mamlakatlarning 40 dan ortiq aeroportlarida parvozlarni amalga oshira boshladi. Samolyot sohasidagi tub o'zgarishlar iqtisodiyotning mustahkamlanishiga, respublikamizning jahon miqyosidagi obro'-e'tiborining oshishiga ta'sir ko'rsatdi. Havo kemalarini rivojlantirish bo‘yicha chuqur o‘ylangan uzoq muddatli strategiya milliy aviakompaniyaning xalqaro havo tashish va texnik xizmat ko‘rsatish sohasida munosib o‘rin egallashiga omil bo‘ldi. Havo transporti xavfsizligini ta'minlash, ularni sifatli bajarish, aviatexniklar tomonidan eng yangi texnologiyalardan foydalangan holda xizmat ko'rsatish, malakali kadrlar tayyorlash uchun xalqaro havo kemalari tuzilmalari bir necha bor mukofotlangan.
Mustaqillik yillarida aviakompaniya zamonaviy samolyotlar bilan jihozlandi. O‘zbekiston hukumati “Boing 757”, “Boing-764”, “A-310”, “RS-85” kabi zamonaviy samolyotlarni olishga yordam berdi. “O‘zbekiston havo yo‘llari” aviakompaniyasi yiliga 75 ming tranzit qatnovini amalga oshiradi. Shuningdek, Markaziy Osiyoda yagona aviakompaniya tarkibiga kiruvchi soʻnggi avlod aviatsiya texnikasiga texnik xizmat koʻrsatish markazi 320 ta xorijiy samolyotlarga xizmat koʻrsatadi.
11 ta aeroport xalqaro standartlar talablari asosida modernizatsiya qilindi (Toshkent, Nukus, Samarqand, Buxoro, Urganch, Termiz, Qarshi, Namangan, Andijon, Farg‘ona va Navoiy shaharlarida). Toshkent aeroporti Markaziy Osiyodagi aeroport terminali hisoblanadi. Buxoro, Samarqand va Urganch aeroportlari ham xalqaro aeroport maqomiga ega.
Respublikada faoliyat yuritayotgan “Navoiy” xalqaro intermodal logistika markazi va “Angren” logistika markazi katta imkoniyatlarga ega. MDH davlatlari hududida noyob boʻlgan “Navoiy” xalqaro intermodal logistika markazi tovarlarni toʻldirish, tushirish, yetkazib berish va qisqa muddatlarga omborlarga joylashtirish bilan shugʻullanayotganini alohida taʼkidlash lozim. Zamonaviy aviatsiya qurilmalari bilan jihozlangan xalqaro intermodal logistika markazi ob-havo sharoitiga qaramay, har xil turdagi avialaynerlarni qabul qilish imkoniyatiga ega bo'ldi. 2011-yilda mazkur logistika markazi orqali turli mamlakatlarga 50 ming tonnadan ortiq yuk yetkazib berildi.
Xulosa o'rnida shuni aytish kerakki, moliyaviy qiyinchiliklarga qaramay, O'zbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridanoq og'ir iqtisodiy vaziyat transport tizimini isloh qilishga ulkan mablag'lar ajratilgan.
Umuman olganda, mustaqillik yillarida transport-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish bo‘yicha strategik rivojlanish borasida katta ishlar amalga oshirildi. Respublikada transport mustaqilligi ta'minlanib, respublikaning barcha hududlarini o'zaro bog'lovchi milliy tizim yaratildi. Mamlakatimizda yaratilgan samarali transport tizimi tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va boshqa davlatlar bilan integratsiyalashuv omili bo‘lib xizmat qilmoqda.