O‘zbеkiston rеspublikаsi

 
18.2. Iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligidan foydalanish 
Iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi yordamida davlatning iqtisodiy 
siyosatini baholash mumkin. Biz oldingi boblarning birida narxlarni davlat 
tomonidan nazorat qilinishi, ya’ni davlat tomonidan o‘rnatiladigan maksimal va 
minimal narxlar va bu siyosatning iqtisodiy oqibatlari to‘g‘risida gapirgan edik. 
Faraz qilaylik, tovarga davlat tomonidan maksimal narx P
max
o‘rnatildi deylik, 
ya’ni 
e
P
P

max
(
e
P
muozanat narx) (18.4-rasm).
 
 
 
 
18.4-rasm. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste’molchi 
va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri 
 
Maksimal narx o‘rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini 
maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib chiqariladi va ishlab 
chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi 
e
Q
dan 
1
Q
gacha kamayadi. Tovarni 
sotib olishni davom ettirayotgan iste’molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va 
ularning iste`mol ortiqchaligi oshadi. Ushbu oshgan ortiqchalik grafikda 
qo‘shshtrixlangan A to‘rtburchak yuzi bilan ifodalangan. Lekin bir qator 
iste’molchilar tovar hajmi qisqargani uchun uni sotib ololmaydilar. Ularning iste`mol 
ortiqchaligining qisqarganligi shtrixlangan B uchburchak yuziga teng. Demak, 
iste’molchi ortiqchaligining sof o‘zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin:
B
A



ist.
(1), bu yerda, 
ist.

- iste’molchi ortiqchaligining sof o‘zgarishi. 
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, 
B
A

bo‘lgani uchun sof iste’molchi ortiqchaligi 
musbat 
.
0
ist.

