O‘zbеkiston rеspublikаsi

P 
S 
B 
P
e
 
E 
C 
A 
P
max
 
D 
Q 
Q
2
 
Q
e
 
Q
1
 

---

249 
Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini qaraymiz. Bozorda qolib ishlab 
chiqarishni davom ettirayotgan ishlab chiqaruvchilar bozor narxidan past narxda 
1
Q
hajmda mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqaruvchilar grafikda ko‘rsatilgan A 
to‘rtburchak yuziga teng bo‘lgan iste’molchi ortiqchaligini yo‘qotadilar. 
Bozordan siqib chiqarilgan ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo‘qotilgan ishlab 
chiqaruvchi ortiqchaligi esa C uchburchak yuzi bilan ifodalangan. Demak, ishlab 
chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o‘zgarishi teng:
C
A




i/ch
(2), bu 
yerda, 

i/ch - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o‘zgarishi. 
Maksimal narx o‘rnatilganda asosiy yo‘qotishlar ishlab chiqaruvchilar 
zimmasiga to‘g‘ri keladi. Rasmdan ko‘rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy 
yalpi ortiqchalikning ma`lum qismini yo‘qotishga olib keladi va ushbu yo‘qotishga 
to‘liq yo‘qotish deyiladi. 
Ortiqchaliklarning umumiy o‘zgarishini aniqlash uchun biz iste`mochi 
ortiqchaligi o‘zgarishi 

ist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o‘zgarishi 

i/ch ni 
qo‘shamiz.
.
)
(
/ch
ist.
C
B
C
A
B
A
C
A
B
A
i

















(3) 
Shunday qilib, biz V va S uchburchaklarning yuziga teng bo‘lgan to‘liq 
yo‘qotishni olamiz. Bu to‘liq yo‘qotish narxlarni nazorat qilish bilan bog‘liq 
davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko‘rsatadi. Bu yerda ishlab 
chiqaruvchilar tomonidan yo‘qotilgan ortiqchalikning iste’molchilar yutib olgan 
ortiqchalikdan katta ekanligini ko‘rish mumkin. 
Agar talab chizig‘i juda ham elastik bo‘lmaganda narxlarni nazorat qilish ham 
juda katta yo‘qotishga olib kelishi mumkin (18.5-rasm).