O‘zbеkiston rеspublikаsi

Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. Milliy iqtisodiyotni tahlil qilish uchun foydalaniladigan ko‘rsatkichlardan 
qaysilari makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar hisoblanadi? 
2. Qo‘shilgan qiymat, yakuniy mahsulot, oraliq mahsulot ko‘rsatkichlarini 
tavsiflab bering. 
3. Nima uchun YaIM ko‘rsatkichini qayta hisoblashdan ehtiyot bo‘lish zarur va 
bunga qanday erishiladi? 
4. YaIMni xarajatlar bo‘yicha hisoblashda qo‘llaniladigan komponentlar tarkibini 
sanab o‘ting. 
5. O‘zbekiston Respublikasida YaIMning ishlab chiqarish strukturasiga tahliliy 
sharh bering. 
6. YaIMni taqsimot usulida aniqlashda MHTning yangi talqinida keltirilgan 
hamda iqtisodiy adabiiyotlarda qo‘llab kelinayotgan uslublardagi farqlarni tushuntirib 
bering. 
7. YaMD ko‘rsatkichi qanday hisoblanadi va YaIM ko‘rsatkichidan nimasi bilan 
farq qiladi? 
8. ShD, ShTD, YaMTD ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi bog‘liqlik va farqlar nimada? 
9. Baholar indekslarini va real YaIM ni hisoblash zaruratini asoslab bering? 

---

286 
21-bob. IQTISODIY TEBRANISHLAR. ISHSIZLIK 
 
21.1. Iqtisodiy davrlar va iqtisodiy tebranishlarning sabablari 
 
Mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish tarixini o‘rganish, ulardan hech biri uzoq 
muddatda bir tekis rivojlanmaganligi, aksincha, barcha malakatlar uchun davriy 
rivojlanish xos ekanligini ko‘rsatadi. 
Ishlab chiqarish, bandlilik va inflatsiya darajasining davriy tebranishga 
iqtisodiy davr (sikl)lar deyiladi. Ayrim iqtisodiy davrlar boshqalaridan o‘tish 
davrining davomiyligi va faolligi bilan farq qiladi. Shunga qaramasdan ularning 
barchasi bir xil bosqichlardan tashkil topadi (3.1-rasm). 
21.1-rasm. Iqtisodiyotning davriy rivojlanishi 
 
Iqtisodiy davrlar to‘rtta bosqichni o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqich iqtisodiy 
rivojlanishning eng yuqori darajasiga erishilgan bosqich bo‘lib, u «cho‘qqi» deb 
yuritiladi. Bu iqtisodiyotda ish bilan to‘liq bandlik, ishlab chiqarish to‘la quvvatda 
ishlayotganligi, shuningdek, mahsulotlarning baho darajasining o‘sish holati 
kuzatiladi. 
Keyingi bosqich pasayish (retsessiya) bosqichidir. Bunda ishlab chiqarish va 
bandlik darajalari kamayadi, ammo bahoning o‘sish darajasi pasaymaydi. Bu bosqich 
faol va uzoq davom etsagina bahoning o‘sish darajasi sustlashishi mumkin.