O`zbеkiston rеspublikasi

 
Organizmni yuqumli kasalliklardan himoya qilish 
Organizmga kasallik tug'diruvchi mikroorganizmlarning kirish u yoki bu 
kasallikni keltirib chiqaradi. Ba'zi odamlar ko'plab kasalliklarga beriluvchan, ba'zilari 
beriluvchan bo'lmaydi. Masalan , qizilcha (skorlatika) 40-50% bolalardagi-na 
kuzatiladi. Demak, odam organizmida kasalliklarga qarshi himoya omillari, mexanizmi 
mavjud, deb xulosa chiqarish mumkin.
Nospesifik omillarga teri va shilliq qavat kirib, ular yot zarrachalarning organizm 
ichak muhitiga o'tish yo'lidagi to'siq bo'lib xizmat qiladi. Bundan tashqari qon 
tarkibidagi fagosit hujayralar ham kiritiladi, ular qondan tashqari limfa tugunlari, so'lak 
bezlar, suyak iligida bo'ladi. 
Ular umumiy himoya omillari bo'lib, u yoki bu kasallikni tug'diruvchi 
mikroorganizmlarni aynan yo'qotish xususiyatiga ega bo'lmay, barchasigabir xil ta'sir 
ko'rsatadi va mikroorganizmlar kam sonda bo'lganda samarali xizmat qiladi. 
Infeksiyalarda asosiy vazifani spesifik ( maxsus) omillar bajarib, organizmda u 
yoki bu kasallikka qarshi ishlab chiqarilgan tanachalar yordamida biror-bir kasallikni 
to'ldiruvchi mikroorganizmlarga qarshi kurashadi. Bunday xususiyat immunitet deb 
ataladi. Immunitetda organizm yot zarrachalardan himoyalanish uchun kompleks 
reaksiya hosil qiladi. Immunitetda biro-bir kasallikka qarshi himoya hosil qilinib, 

---

110 
ikkinchisiga ta'sir qilmaydi. Masalan, chechakka nisbatan hosil bo'lgan immunitet 
qizilchaga ta'sir qilmaydi. 
Organizmning immun jarayoni organizmga kirgan yot zarracha (bakteriya, 
moddalar)- antigen deyiladi, ular organizmga xos bo'lmay, turli himoya to'siqlarini 
chetlab, yorib o'tib organizm ichki muhitiga kirib oladi. 
Organizm ularga qarshi ko'rsatuvchi tanachalar- antitelalar ishlab chiqaradi.
Ba'zan o'z organizmdagi oqsillar ham antigen xususiyatga ega bo'lib qoldi. Bu 
zararlangan molekulalarning organizmga xos bo'lmagan tizimida qayta transformasiyasi 
natijasida bo'lishi mumkin. Bunday zarrchalar autoantigen, unga qarshi tanachalar 
autoantitela deyiladi. 
Autoantitelalar kuyganda, ba'zi qon kasalliklarda, revmatizmda hosil bo'lishi 
mumkin. 
Barcha oqsil, polisaxaridlar (ayrimlari) antigen xususiyatga ega. Antigenlar soni 
yuz minglab hisoblanadi. Organizm ularga qarshi qonda maxsus tanacha, oqsil 
tuzilishga ega bo'lgan-antitela ishlab chiqaradi, ular antigenlarni zararlantiradi .
Hozir antiyelalarning ximyaviy tuzulishi aniqlangan bo'lib,ular gamma-globulin 
oqsilining shakilari hisoblanadi. Ular limfatik tugunlar,sulak bezlari,suyak ko'migida va 
boshqa joylarda hosil bo'ladi va qonga tushadi, organizmda aylanib yuradi. 
Limfositlar va monositlar ayniqsa faol ravishda antitelarni ko'p ishlab chiqaradi. 
Antitelalar 
yot 
zarrachalarga 
turli 
xilda 
ta'sir 
ko'rsatadi. 
Ba'zilari 
mikroorganizimlarni o'rab oladi, uchinchi xilari ularni buzib,eritib yuboradi. Bunday 
antitelalar presipitin lar deyiladi. Bakteriyalar erituvchilar bakteriolizin, toksin,ya'ni 
zaharni (ilon, hashorat,o'simlik ) neytrallashtiruvchi antitlalar antitoksin deb ataladi. 
Immunitet gumoral va hujayra darajasida bo'ladi.
Hujayraviy immunitetda asosiy vazifani 2ta oq qon tanachalari-monositlar 
(makrofaglar) va T-lifositlar. Ular yot zarrachalarni,yot ho'jayralarni parchalaydi.
Gumoral immunitetda antitela ishlab chiqaradigan V-limfositlar asosiy vazifani 
amalga oshiradi. 
Hozirgi immunolgiya tekshuruvlariga ko'ra «immun javob» mexanizmi ko'p 
bosqichlar bo'lib, asosan limfond to'qimalarda amalga oshiriladi. Organizimga tushgan 
antigen o'zi tushgan joy yaqinidagi limfa tugunchalarida tutilib qoladi va bu 
makrofaglar hosil bo'lishiga signal bo'lib xizmat qiladi. Limfa tugunning ko'rinishidir. 
ikkinchi usul-antitela (ziddi-zahar)hosil bo'lib, yot zarralarni zararsizlantirishda 
birmuncha mukammal usul hisoblanadi.