Ozbekiston respublikasi

OZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI
SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI

Mavzu:________________________________________

______________________________________________
REFERAT
Bajardi:_________________
Tekshirdi:_______________

SAMARQAND - 2023
1.Axborot tizimlarining tashkilotdagi o’rni
2.Axborot tizimlarining asosiy tarkibiy qismlari
3.Axborot tizimining ishini tushinish

Tizim bir vaqtning o‘zida ham bir butun sifatida, ham oldiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish manfaatlari uchun birlashtirilgan o‘xshash bo‘lmagan elementlar to‘plami sifatida qaraladigan har qanday obyekt sifatida tushuniladi. Tizimlar tarkibida ham, asosiy maqsadlarida ham bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Bu erda turli xil elementlardan tashkil topgan va turli xil maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgan bir nechta tizimlar mavjud. Kompyuter fanida “tizim” tushunchasi keng tarqalgan va ko‘plab semantik ma’nolarga ega. Ko‘pincha u apparat va dasturiy ta’minot to‘plamiga nisbatan ishlatiladi. Kompyuterning texnik vositalarini tizim deb atash mumkin. Tizim, shuningdek, hujjatlarni yuritish va hisob-kitoblarni boshqarish tartib-taomillari bilan to‘ldirilgan muayyan amaliy muammolarni hal qilish uchun turli xil dasturlar deb hisoblanishi mumkin. “Tizim” tushunchasiga “axborot” so‘zini qo‘shish uning yaratilish va ishlash maqsadlarini aks ettiradi. Axborot tizimlari har qanday sohadagi muammolar bo‘yicha qaror qabul qilish jarayonida zarur bo‘lgan ma’lumotlarni to‘plash, saqlash, qayta ishlash, qidirish va etkazib berishni ta’minlaydi. Ular muammolarni tahlil qilishda va yangi mahsulotlar yaratishda yordam beradi. Axborot tizimi - bu belgilangan maqsadga erishish uchun ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va berish uchun ishlatiladigan vositalar, usullar va xodimlarning o‘zaro bog‘liqligi. Kompyuterlar va axborot tizimlari o‘rtasidagi farqni tushunish kerak. Maxsus dasturiy ta’minot bilan jihozlangan kompyuterlar axborot tizimlari uchun texnik baza va vosita hisoblanadi. Axborot tizimini xodimlar kompyuterlar va telekommunikatsiyalar bilan o‘zaro aloqasiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Tizim bir vaqtning o‘zida ham bir butun sifatida, ham oldiga qo‘yilgan maqsadlarga erishish manfaatlari uchun birlashtirilgan o‘xshash bo‘lmagan elementlar to‘plami sifatida qaraladigan har qanday obyekt sifatida tushuniladi. Tizimlar tarkibida ham, asosiy maqsadlarida ham bir-biridan sezilarli darajada farq qiladi. Bu erda turli xil elementlardan tashkil topgan va turli xil maqsadlarni amalga oshirishga qaratilgan bir nechta tizimlar mavjud. Kompyuter fanida “tizim” tushunchasi keng tarqalgan va ko‘plab semantik ma’nolarga ega. Ko‘pincha u apparat va dasturiy ta’minot to‘plamiga nisbatan ishlatiladi. Kompyuterning texnik vositalarini tizim deb atash mumkin. Tizim, shuningdek, hujjatlarni yuritish va hisob-kitoblarni boshqarish tartib-taomillari bilan to‘ldirilgan muayyan amaliy muammolarni hal qilish uchun turli xil dasturlar deb hisoblanishi mumkin. “Tizim” tushunchasiga “axborot” so‘zini qo‘shish uning yaratilish va ishlash maqsadlarini aks ettiradi. Axborot tizimlari har qanday sohadagi muammolar bo‘yicha qaror qabul qilish jarayonida zarur bo‘lgan ma’lumotlarni to‘plash, saqlash, qayta ishlash, qidirish va etkazib berishni ta’minlaydi. Ular muammolarni tahlil qilishda va yangi mahsulotlar yaratishda yordam beradi. Axborot tizimi - bu belgilangan maqsadga erishish uchun ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va berish uchun ishlatiladigan vositalar, usullar va xodimlarning o‘zaro bog‘liqligi. Kompyuterlar va axborot tizimlari o‘rtasidagi farqni tushunish kerak. Maxsus dasturiy ta’minot bilan jihozlangan kompyuterlar axborot tizimlari uchun texnik baza va vosita hisoblanadi. Axborot tizimini xodimlar kompyuterlar va telekommunikatsiyalar bilan o‘zaro aloqasiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
Birinchi axborot tizimlari 50-yillarda paydo bo‘lgan. Ushbu yillarda ular hisob-fakturalarni qayta ishlash va ish haqini hisoblash uchun mo‘ljallangan va buxgalteriya hisobi mashinalarida qo‘llanilgan. Bu qog‘oz hujjatlarni tayyorlash uchun xarajatlar va vaqtni biroz qisqartirishga olib keldi. Axborot tizimlari nazariy va amaliy rivojlanishni 70-yillardan boshladi. Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari (ACS) XX asrda turli xil faoliyat sohalari uchun va birinchi navbatda ishlab chiqarish sektori uchun ishlab chiqilib hayotga tatbiq etila boshlagan. Ularning yordami bilan olingan ma’lumotlar davriy hisobot uchun ishlatila boshlandi. Texnik baza sifatida ushbu tizimlarda ko‘plab funktsiyalarni bajarishga qodir bo‘lgan katta va kichik kompyuterlar ishlatilgan.80-yillardan boshlab qaror qabul qilish jarayonini qo‘llabquvvatlaydigan va tezlashtiradigan boshqaruvni amalga oshirish vositasi sifatida axborot tizimlari keng qo‘llanila boshlandi. 2000-yil boshiga kelib. axborot tizimlaridan foydalanish tushunchasi yana o‘zgarmoqda. Ular strategik ma’lumot manbai bo‘lib, har qanday profil tashkilotining barcha darajalarida qo‘llaniladi. Ushbu davrdagi axborot tizimlari kerakli ma’lumotlarni o‘z vaqtida taqdim etib, tashkilotga o‘z faoliyatida muvaffaqiyatga erishishda, yangi tovar va xizmatlarni yaratishda, yangi savdo bozorlarini topishda, o‘zi uchun munosib sheriklar bilan ta’minlashda, arzon narxda mahsulot chiqarishni tashkil etishda va boshqa faoliyatda ko‘maklashadi.Har qanday maqsaddagi axborot tizimining ishlashini ta’minlaydigan jarayonlar shartli ravishda bloklardan tashkil topgan diagramma shaklida shakllanishi mumkin tashqi yoki ichki manbalardan ma’lumotlarni kiritish; kirish ma’lumotlarini qayta ishlash va qulay shaklda taqdim etish;
iste’molchilarga taqdim etish yoki boshqa tizimga o‘tkazish uchun ma’lumotni chiqarish;
geribildirim - bu kirish ma’lumotlarini to‘g‘rilash uchun ma’lum bir tashkilot odamlari tomonidan qayta ishlangan ma’lumot.
Axborot tizimi quyidagi xususiyatlar bilan belgilanadi: har qanday axborot tizimini qurilish tizimlarining umumiy tamoyillari asosida tahlil qilish, qurish va boshqarish mumkin;
axborot tizimi dinamik va rivojlanib bormoqda;
axborot tizimini qurishda sistematik yondashuvdan foydalanish zarur;
axborot tizimining chiqishi - bu qarorlar qabul qilinadigan ma’lumotlar;
axborot tizimi inson tomonidan kompyuterga ishlov berish tizimi sifatida qabul qilinishi kerak.Axborot tizimining ishini tushunish uchun u hal qiladigan muammolarning mohiyatini, shuningdek, unga kiritilgan tashkiliy jarayonlarni tushunish kerak. Masalan, kompyuter axborot tizimining qaror qabul qilishni qo‘llab-quvvatlash qobiliyatini aniqlashda quyidagilarni hisobga olish kerak:
hal qilinadigan boshqaruvning tuzilgan vazifalari;
qaror qabul qilinishi kerak bo‘lgan firma boshqaruv ierarxiyasi darajasi;
hal qilinayotgan muammoning biznesning ma’lum funktsional sohasiga tegishliligi;
ishlatiladigan axborot texnologiyalari turi.
Kompyuter axborot tizimida ishlash texnologiyasi kompyuter bo‘lmagan sohadagi mutaxassis tomonidan tushunilishi mumkin va kasbiy faoliyat jarayonlarini boshqarish va boshqarish uchun muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Axborot tizimlari yangi operatsiyalarni ishlab chiqarish, mijozlar, etkazib beruvchilar va sheriklar bilan aloqa qilish orqali biznes operatsiyalarini, qarorlarni qabul qilishni, innovatsiyalarni qo‘llabquvvatlash uchun ishlatiladi; raqobatbardosh ustunlikka erishish va ba’zi hollarda biznes modelining o‘zi uchun. Ko‘pgina yirik kompaniyalar to‘liq axborot tizimlari atrofida qurilgan. Bularga, masalan, eBay onlayn-kim oshdi savdosi; eng yirik onlayn bozor va bulutli hisoblash xizmati ko‘rsatuvchi Amazon; Xitoyning Alibaba internetkompaniyasi; va Google qidiruv kompaniyasi bo‘lib, daromadlarining katta qismini onlayn kalit so‘zlarni reklama qilishdan oladi. Kompaniyaning axborot tizimining maqsadi - kerakli ma’lumotlarni to‘plash va zarur o‘zgarishlarni amalga oshirgandan so‘ng, qaror qabul qilish, strategik nazorat qilish yoki kompaniya tomonidan qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish uchun ma’lumotni so‘ragan kompaniya xodimiga berilishini ta’minlash. Shunday qilib, menejerning faoliyati uning ijobiy natija olish uchun axborot tizimining imkoniyatlaridan foydalanish qobiliyatiga bog‘liq.Axborot tizimlarini joriy etish quyidagilarga hissa qo‘shishi mumkin.
matematik usullar va intellektual tizimlarni joriy etish orqali boshqaruv muammolarini hal qilishning yanada oqilona variantlarini olish va hk.;
avtomatlashtirish tufayli ishchilarni odatdagi ishlardan ozod qilish;
axborotning ishonchliligini ta’minlash;
ma’lumotni qog‘ozga tashiydiganlarni magnit disklar yoki lentalar bilan almashtirish, bu esa kompyuterda ma’lumotlarni qayta ishlashni yanada oqilona tashkil etilishiga va qog‘ozdagi hujjatlar hajmining pasayishiga olib keladi;
kompaniyadagi axborot oqimlari va ish oqimlari tizimini tuzilishini takomillashtirish;
mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish tannarxini pasaytirish;
iste’molchilarga noyob xizmatlar ko‘rsatish;
bozorning yangi joylarini topish;