O’zbеkistоn rеspublikаsi

Platon Yunonistonning, mashhur mumtoz faylasufi. Platon tarbiyani tashkil etish haqidagi fikrlarini «Davlat» va «Qonunlar» asarlaridan bayon etadi. Uning fikricha, kattalarning bolalarga ko’rsatgan ta’siri, bolalarda axloqiy sifatlarning tarkib topishida ko’rinadi. His – tuyg’uga ta’sir etish kichik yoshdagi bolalarni tarbiyalashni asosiy hisoblaydi. Platon o’yin, adabiy asarlardan o’qib berishni, afsonalarni hikoya qilishni tarbiya vositasi hisoblaydi. Uning ta’kidlashicha, kattalar bolalar o’yinini kuzatib turishlari, lekin ularning o’yiniga qandaydir yangilik kiritmasligi kerak. Platon «Davlat» asarida bolalarni yoshligidan ijtimoiy tarbiyalash g’oyasini olg’a suradi va uni tashkil etishning muayyan tuzimini taklif etadi.

Qadimiy Yunon mutafakkiri Aristotel o’zining axloqqa oid «Nikohma etikasi», «Endem etikasi» asarlarida tarbiyaning maqsadi tabiat bilan bog’liq bo’lgan insonni tadrijiy rivojlantirishdan iboratligini, aql va irodani rivojlantirish muxim ekanligini aytadi.    Uning ta’limotiga ko’ra, bolalarning yosh xususiyati xisobga olingan holda  kerak. Aristotel tarbiya muddatini 21 yil bola tug’ilgandan 7 yoshgacha, 7 yoshdan 14 yoshgacha, 14 yoshdan 21 yoshgacha deb belgiladi. U bolaning har bir davridagi o’ziga xos xususiyatni ko’rsatadi, har bir davrda amalga oshiriladigan tarbiyaning maqsadi, mazmuni va usullarini bayon etadi.

1. Qadimgi yunon va Rim mutafakkirlarining oila tarbiyasiga yondashuvlari asosida jadval shakllantiring. Unda Qadimgi yunon va Rim mutafakkirlarining oila tarbiyasiga yondashuvlarini ifodalovchi eng muhim g‘oyalar tezis sifatida aks etsin.

2. Ulug‘ dramaturg Uilyam Shekspirning “Qirol Lir” hamda Onore de Balzakning “Gorio ota” nomli asarlari bilan tanishib, garchi o‘zi mamlakat qiroli bo‘lsa-da, farzandlarining kirdikorlaridan aziyat chekkan qirol Lir va qizlariga haddan ziyod mehr ko‘rsatsa-da, umrining so‘nggi kunlarini ularning diydoriga zor holda muhtojlikda o‘tkazgan Gorio otaning qismatini solishtiring. Qirol Lir va Gorio otalarning fojiasi nimada ekanligi haqida o‘ylab ko‘ring.

3. Buyuk pedagog Ya.A.Komenskiy o‘zining “Buyuk didaktika” asari yoshlarni tarbiyalovchi kishilarning ustoz, tarbiyachi, muallim, professor deb atalishi, bolalar to‘planib birgalikda mashg‘ulot o‘tkazadigan joyning esa maktab, o‘quv yurti, auditoriya, kollegiya, gimnaziya, akademiya va h.k. deb atalishini ta’kidlab o‘tgan edi. Ya.A.Komenskiy yashagan davr (XVII asr) nuqtai nazaridan bolalarning oiladan ko‘ra ta’lim muassasalarida tarbiyalanishi tobora keng yoyilishining asosiy sabablarini yoritishga harakat qiling. Siz qanday fikrdasiz, ushbu hodisa ota-onalar zimmasidan farzand tarbiyasi borasidagi mas’uliyatning soqit etilishi uchun asos bo‘ldimi? Farzand tarbiyasining asta-sekin to‘la ravishda ta’lim muassasalari zimmasiga yuklanishi G‘arb mamlakatlarida kuzatilayotgan oilaning qadrsizlanishi, ajralishlar sonining keskin oshishi, g‘ayriaxloqiy hodisa – bir jinsli nikohning paydo bo‘lishiga olib kelmadimi. Bu haqda qanday fikrdasiz?
 – Eshak, cho'chqa, hayvon! O'ligingga kuyay sening! Necha marotaba aytdim ko'chada ming'irlama, deb. Pulim yo'q. Bo'ldi, o'chir ovozingni!

5 yashar atrofidagi o'g'il bolani qo'lidan etaklab ketayotgan yoshgina kelinchak uni bir siltadi-da, sudraganicha yo'lida davom etdi. Bir lahza ko'chadagi stolchaga yoyib qo'yilgan shirinliklarga termulganicha bolakay orqasiga qaray-qaray, onasining orqasidan ketdi. Silkilashlar va haqoratlarga hatto ko'zidan yosh ham chiqmaganini ko'rib, u bundan-da battariga o'rganganini tushunib etdim.

Xo'sh, muntazam ravishda haqoratlarni eshitgan bola kelajakda kim bo'lib etishadi? Ertaga tom ma'noda eshakdek tayoq esa ham, indamay turadigan, o'z fikrini ayta olmaydigan, hayoti uchun kurashmaydigan bo'lib qolmaydimi, shaxs sifatida o'zini ko'rsata olmay, bor alamini ichiga yutib, ozgina bo'lsa-da, atrofdagilar tazyiqi, haqoratlarini unutish uchun spirtli ichimliklar ichib, cho'chqadek loyga ag'anamaydimi, o'zini inson sifatida emas, hayvondek his qilmaydimi? «Baxtingni ko'ray», deyish o'rniga «O'ligingga kuyay», deya qarg'ash endigina hayotga qadam qo'yayotgan jajji insonning hayot chizig'i davomiyligini chegaralamaydimi? Bejiz dono bobolarimiz: «Yaxshi gapga ham, yomon gapga ham farishtalar «omin» deydi», demagan. Har bir aytgan gapimiz, hattoki o'ylagan o'yimiz ham amalga oshmay qo'ymasligini hayotning o'zi isbotlamoqda.

Afsus, asrlar davomida ildiz otgan, bola tarbiyasi borasida shakllangan qadriyatlar asta-sekinlik bilan yo'qolib bormoqda. Bolaning tarbiyasi juda ham nozik va jiddiy masala bo'lib, kelajakda ularning qanday odam bo'lib etishishi mamlakatning bevosita iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy va ma'naviy rivojini belgilab beradi. Shunday ekan, har bir xalq o'z kelajagini o'ylab farzandlari tarbiyasida o'ziga xos tarbiya usullarini ishlab chiqqan.