O'zbekiston respublikasi xalq ta'lim vazirligi ajiniyоz nomidagi

NAZORAT SAVOLLARI: 

1. Badiiy obraz haqida ma’lumot bering. 

2. Badiiy obraz xususiyatlari. 

3. Badiiy obraz turlari. 

4. Obraz va obrazlilik. 

5. To`qima obraz. 

6. Obrazning yaratilishiga ko`ra turlari. 

7. Obraz turlariga misollar keltiring. 

8. Lirik obraz. 

9. Dramatik obraz. 

10. Obraz va obrazlilik. 

TAYANCH IBORALAR: 

1. Badiiy obraz.  2. Obraz xususiyatlari.  3. Obraz turlari. 

4. Obraz va obrazlilik.  5. Obrazlar tasnifi. 

ADABIYOTLAR: 

1. I.Sultonov. Adabiyot nazariyasi. T., 1980. 

2. T.Boboev. Adabiyotshunoslikka kirish. T.. 1980. 

3. N.SHukurov va boshqalar. Adabiyotshunoslikka kirish. T.,1980. 

SHe’RSHUNOSLIK ASOSLARI 

R e J A: 

1. SHe’riy nutqning asosiy xususiyatlari. 

2. SHe’rning asosiy komponentlari. 

3. Qofiya va uning turlari. 

 

 

 

 

 

  

 

Inson  qadimlardan  o`z  fikrini  ta’sirli  qilib  ifodalsh,  nutqdagi  asosiy  maqsadni 

tashuvchi so`zga asosiy zarbni berib, murojaat qilishga ehtiyoj sezgan. Bu bilan inson 

o`zi  aytmoqchi  bo`lgan  fikrinigina  ifodalab  qolmasdan,  o`z  his-tuyg`ulari,  quvonch 

va  iztiroblarini  ham  qo`shib  ifodalamoqchi  bo`lgan.  Ma’lum  ritmga  solib  aytilgan 

nutq  uning  mehnatini  engillashtirgan.  Qadimgi    dehqon  bug`doy  yancha  turib, 

ho`kiziga qarab: 

 

 

Hayda, ho`kizim, hayda, 

    

 

Somoni o`zingga foyda,- 

deb  kuylar  ekan,  bu  bilan  u  qo`shiq  aytib,  ruhini  engillashtirmoq-chigina  bo`lgan 

emas, balki shu qo`shiqni aytmasam ish unumli bo`lmaydi, uning vositasida tabiat va 

jamiyat  hodisalari,  mehnat  jarayonlari  hamda  odamlararo  munosabatlarga  ta’sir 

ko`rsatmoqchi bo`lgan. 

 

Aristofanning «Tinchlik» komediyasida hammollar birgalikda og`r yukni erdan 

siljitar ekanlar, 

 

 

O, eyya, eyya, eyya, vot! 

 

 

O, eyya, eyya, eyya, vsyo! 

deb kuylaydilar. Bu qo`shiq kishilarni jamoa bo`lib mehnat va kurashga birlashtiradi. 

SHe’riy nutq ana shunday zaruriyat natijasida kelib chiqqan. 

 

Lirik poeziya badiiy turlar o`rtasida alohida o`rin tutadi. SHe’r badiiy ijodning 

eng qiyin  va murakkabligi bilan ajralib turuvchi sohasidir. SHe’riy nutq emotsional, 

ta’sirli  nutqdir.  SHe’r  shoirning  atrof  borliqdan  ta’sirlanishi  natijasi  bo`lib,  uning 

o`zgacha  jilo  topib  Shakllangan  fikr-tuyg`ularidir.  SHe’rni  «na  aytib  berish  va  na 

izoh qilish mumkin, lekin uni shoir qalamidan qanday chiqqan bo`lsa xuddi shunday 

o`qib  berish  bilan  ikkinchi  odamda  ta’sir  qoldirish  mumkin»,-  deydi  V.G.Belinskiy. 

SHe’rda fikr, his-tuyg`u siqiq Shaklda, yorqin, musiqiy ifoda etiladi. SHe’riy asarda 

hayotning ob’ektiv manzarasi aks ettirilmaydi, aks ettirilsa ham, u asosiy bo`lmaydi. 

SHe’riy  asar  voqeaning  o`zi  emas,  ung  munosabat,  uning  muallifda,  shoirda 

qo`zg`otgan ta’siri, hayajonidir. 

 

SHe’riy  nutq  vazn  talabi  bilan  ma’lum  tartibga  solingan,  ritmli,  ohangdor 

nutqdir. SHe’r tuzilishi she’riy nutqning ma’lum o`lchovda tuzilishidir. 

 

Nasr she’rdan nutqdagi so`zlarning erkin joylashuvi bilan farq qiladi. SHe’riy 

nutq nasriy nutqdan so`zlarning ritmik uyushtirilganligi bilan farq qiladi. 

 

SHe’riy nutq ritmik o`lchovga solingan bo`adi. Unda umumiy ritmik bo`laklar, 

tovushlar,  uzun-qisqa  hijolar  bor,  urg`uli-urg`usiz  bo`g`inlar  ma’lum  tartibda 

takrorlanadi. 

 

SHe’rda  ohang  muhim  o`rin  egallaydi.  SHe’riy  nutq  siqiq,  ixcham,  g`oyaviy-

hissiy,  ifodali  bo`ladi.  SHe’riy  nutqda  g`oyaviy  mazmun  faqat  yorqin  manzara  va 

obrazlar  vositasidagina  ochilmasdan,  so`zning  tovush  jihatdan  tashkil  etilishi 

(evfoniya),  so`z  va  obrazlarni  o`ziga  xos  ravishda  joylashtirish  (poetik  sintaksis), 

hissiy ifodalilik va mukammallik yordamida ham ochiladi. 

 

BO`G`IN - har qanday she’rning asosini tashkil etadi. Bo`g`in she’riy nutqdagi 

dastlabki  bo`lak  bo`lib,  bir  nafas  bilan  aytiladigan  tuvushlar  guruhidir.  Bir  so`z  bir 

necha  bo`g`ingacha  bo`lishi  mumkin.  Oz  bo`g`inli  so`zlar  she’riyatda  ayniqsa  faol 

bo`ladi.  CHunki  ular  yordami  bilan  rang-barang  turoq  tovlanishlari  yaratish 

imkoniyati tug`iladi. 

 

Bo`g`in  nasrda  ham  bor,  biroq  nasrda  bo`g`inning    aytarli  darajada  ahamiyati 

yo`q. SHe’riy nutqda esa bo`g`in ritm yaratuvchi asosiy unsur sanaladi. Ritm yaratish 

uchun bo`g`inlar ma’lum tartibda guruhlanishi kerak. 

 

Bo`g`inlar  guruhlanishi  jihatidan  yopiq,  ochiq,  qisqartirilgan  va  belgisiz 

bo`ladi.  Masalan,  va-tan,  va-zn,  GES  (va  -  ochiq  bo`g`in,  tan-yopiq  bo`g`in;  GES  -

qisqartirilagn bo`g`in; zn- belgisiz bo`g`in). 

 

Sifat jihatidan bo`g`inlar uzun, qisqa, urg`uli, urg`usiz bo`ladi. Bo`g`inlarning 

ana shu xususiyatlaridan qaysinisiga asoslanishiga qarab bir nechta she’riy sistemalar 

mavjud.  Masalan,  barmoq  tizimi  bo`g`inlarining  soni,  miqdoriga  asoslanadi,  aruz 

sistemasida  bo`g`inlarning  uzun-qisqaligi,  tonik  sistemada  urg`uli  yoki  urg`usizligi 

asosiy o`rin egallaydi va she’rni yaratuvchi asos bo`lib qoladi. Hijolarning tartibi va 

miqdori barmoq sistemasida turoqni, aruzda ruknni keltirib chiqaradi.  

 

SHe’riyatdagi  bo`g`in  har  doim  ham  grammatikadagi  bo`g`inga  teng 

kelavermaydi.  

 

RITM  -  she’rni  tashkil  qiluvchi  muhim  komponetlardan  biridir.  Mehnatda, 

harakatda ritm bo`ladi. Biroq har qanday harakat ritm yaratavermaydi. Ritm yaratish 

uchun harakatda muayan qism yoki o`lchov izchil takrorlanishi kerak. Ritm mehnatni 

engillashtiradi,  insonga  ruhiy  ozuqa  beradi.  Ritmli  nutq  ta’sirli  bo`ladi.  SHuning 

uchun  Aristotelp  ritmli  nutqni  «zinnatli  nutq»  deb  aytdi.  Poeziyaning  ilk 

bosqichlarida  mehnat  qo`shiqlari    bevosita  ana  shu  ritmik  undovlarni  o`zida  aks 

ettirgan.  Keyinchalik  bunday  ritmik  sadolar  mehnat  va  san’atning  boshqa  turlaridan 

airalib chiqib she’riy nutqqa asos bo`ladi.  

 

Ritm  she’riy nutqning muhim xususiyatlaridir. Ritmsiz she’r bo`lmaydi.  

 

Ritm  bu  muayyan  bo`laklarning  monand  ravishda  takrorlanishidan  hosil 

bo`ladigan  zarb,  ohang,  musiqadir.  SHe’rda  turoq,  misra  va  bandlarning  bir  xil 

o`lchov va miqdorda takrorlanishi ritmni hosil qiladi.  

 

Ritm  jumlaga  teng  emas.  SHe’riy  qatorda  bir  emas  bir  nechta  jumla  bo`lishi 

mumkin. Bir jumlaning bir qismi bo`lishi ham mumkin. 

 

Ritm  nutqqa  ko`tarinkilik  bag`ishlaydi,  uni  oddiy  so`zlashuv  nutqidan 

farqlaydi.  Ritmning  o`zi  ma’no  anglatmaydi.  SHe’rda  boshqa  vositalar  bilan 

birgalikda, ritm poetik fikrni ochish vositasi bo`ladi. SHe’rda ritm vositasi bilan ham 

obraz  yaratiladi.  Ritm  mazmunni  ochish  vositasi  bo`ladi.  Lekin  ritmning  o`zi  bilan 

mazmunni  berishga  urinish  to`g`ri  emas.  SHe’rda  narsalarning  ritmini  berishga 

urinish Shaklbozlik (formalizm)ga olib keladi. Masalan,  

 

 

Yo`llarni och, turmushlar soch 

 

 

Tuk-tuk, ship-ship. 

 

 

Tuk-tuk, ship-ship.  

 

 

To`q-to`q, sib-sib.  

 

 

To`q-to`q, sib-sib.  SH.Sulaymon. Turksib ashulasi  

 

 

 

Ritm  she’rning  tomir  urushidir.  U  she’rda  muxim  estetik  ahamiyatga  egadir. 

V.Mayakovskiy  ritmni  she’rning  asosiy  energiyasi,  degan  edi.  Bir  o`lchovdagi 

ohangdosh parchalarning ma’lum tartibda qaytirilishi ritmni keltirib chiqaradi.  

 

 

Vodiylarni yayov kezganda  

 

4-5=9 

 

 

Bir ajib his bor edi menda  

4-5=9 

 

 

CHappar urib gullagan bog`in 4-5=9 

 

 

O`par edim Vatan tuprog`in.  4-5=9  

H.Olimjon 

 

 

 

Osmonda bir tilim xandalak   3-3-3=9 

 

 

Misoli muallaq sariq oy   

3-3-3=9 

 

 

Otadan ajralgan farzandek  

3-3-3=9 

 

 

Taqdirning zarbidan qaddi yoy  

3-3-3=9 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Zulfiya 

 

 

Odam zoti dunyodaki bor  

 

2-2-4=9 

 

 

Uning bilan muhabbatdir yor  2-2-4=9 

 

 

Keltirilgan  she’riy  parchalarnig  har  uchovi  ham  9  bo`g`inli.  Lekin 

bo`g`inlarning  turli  miqdorda  guruhlanishi  natijasida,  har  uch  misol-ning  ritmi  bir-

biridan farq qiladi.  

 

Barmoq  tizimida  misralardagi  bir  xil  hijolar  tizimining  takrorlanishi  ritm 

yaratadi. Bu kabi takrorlanish natijasida turoq xosil bo`ladi. Aruzda esa uzun va qisqa 

hijolarning bir hilda takrorlanishidan hosil bo`ladigan ohang ritm bo`ladi. Masalan, 

 

 

Bu vatan maqtovlarini har qancha yozsang oz ekan,  

 

 

Dilga dil, tilga ko`ngil albatta jo`r ovoz ekan.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G`.G`ulom. 

 

 

- u - -/- u - -/- u - -/- u - 

 

yoki  

 

Bu ishq sirrin kitob etding, kitobing ichra men borman      

 

 

Uqurman deb xitob etding, xitobing ichra men borman    

 

 

 

 

 

 

 

 

A.Oripov  

 

 

u - - -/u - - -/u- - -/u - - -  

 

 

Meni Shaydo qiladurg`on bu ko`ngildir, bu ko`ngil,  

 

 

Xoru rasvo qiladurg`on bu ko`ngildir, bu ko`ngil.  

 

 

Uu - -/uu - -/uu - -/uu -  

 

 

Kuzung ne balo qaro bo`libdur  

 

 

Kim jonga balo qaro bo`lubdur.  

 

 

Navoiy  

 

 

- -u/u - - -/u - -             

 

 

Erkin  she’rda  esa,  misralarning  mazmuniga  muvofiq  oxang  bilan  o`qilishi 

natijasida ritm hosil bo`ladi.  

 

Bu yo`llar   

 

 

 

3  

 

ko`p qadim yo`llardir  

 

 

3-3-=6 

 

 

jahoning  

 

 

 

 

3 

 

fotihi Iskandar 

 

 

3-3-=6 

 

Rum qaysari  

 

 

 

4 

 

 

qotil CHingiz  

 

 

 

4 

 

Botu   

 

 

 

 

2 

 

Jo`ji    

 

 

 

2 

 

 

Temurlang   

   

 

 

3 

 

qoldirib 

 

 

 

 

3 

 

kimsasiz ish  

 

 

4 

 

CHindan mo`g`il o`chi    

 

2-2-2=6 

 

borliqni  

 

 

 

 

3 

 

joniga qilib teng   

 

3-3=6 

 

qon deya  

 

 

 

 

3 

 

 

qon deya  

 

 

 

 

3 

 

bosaroq kechmishdir  

 

 

3-3-=6  

 

G`.G`ulom 

 

 

SHe’rdagi ohang, tinish belgilari (vergul)ga qarab to`xtalish - sukun natijasida 

ritm hosil bo`ladi. Ritm mazmunni chuqurroq ochishga yordam beradi. Ritm ta’sirida 

misralar  emotsionallik  kasb  etadi.  Umuman,  she’r  ritmik  nutqqa  qurilgan  bo`ladi. 

Ritm she’rda qofiya tizimining o`zgarishi bilan ham o`zgaradi. SHoirda ritm tuyg`usi 

rivojlangan bo`ladi. 

 

PAUZA  -  nutq  davomida  zarur  bo`lgan  to`xtalishdir.  Ana  shunday  to`xtalish 

bilan aytilmoqchi bo`lgan fikr ta’kidlanadi. Pauza ohangga ko`ra bayon, undov yoki 

so`roq  ma’nosiga  ega  bo`lishi  mumkin.  Ayniqsa  she’riy  nutqda  uning  ahamiyati 

beqiyosdir.  Pauza  turoqni  belgilaydi,  ayrim  so`zlarning  ahamiyatini  ta’kidlaydi, 

she’rga  hayajon  bag`ishlaydi.  SHe’rdagi  bandlar  ham  pauza  bilan    bir-biridan 

ajraladi.  SHe’rdagi  har  bir  tovush,  so`z  va  misra  muayyan  ohang,  to`xtalish  bilan 

o`qiladigan  mazmunni  to`g`ri  ifodalaydi.  Pauza  har  bir  intonatsion  bo`lak  oxirida 

keladi. Intonatsion pauza ritmik pauzadar farq qiladi.  

 

Ritmik  pauza  misralar  oxiridi  va  turoqlar  oxirida  yuz  beradigan  to`xtalishdir. 

Misra oxiridagi pauza misra orasida, turoqdan keyin keladigan pauzadan ikki barobar 

katta bo`ladi:  

a) katta ritmik pauza; 

b) kichik ritmik pauza.  

 

Katta  ritmik  pauza  bir  turoqdan  keyin  kelib,  misrani  ikkiga  bo`lib  yuborishi 

xam mumkin. Katta ritmik pauza qatorlarning oxirini eslatadi. U shu bilan misralarni 

bir-biridan  ajratadi.  Katta  ritmik  pauza  tsezura  deyiladi.  TSezura  (yorish,  kesish) 

kuchli  ohangdor    to`xta-lishdir.  Msira  qanchalik  uzun  bo`lsa,  tsezura  shunchalik 

zarur. TSezura she’rdagi uzoq to`xtalishdir. Kichik to`xtalish misradagi so`zlarni bir-

biridan  ajratsa,  tsezura  misrani  ikkiga  ajratadi.  V.Mayakovskiy  she’rlarida  har  bir 

misra  undagi  tsezuraga  ko`ra  zinalarga  bo`linadi,  ba’zan  bir  so`zning  o`zi  alohida 

satrda qoladi. 

 

TUROQ  -  bo`g`inlarning  misralararo  ma’lum  tartibda  guruhla-nishidir. 

Turoqlilik  barmoq  tizimining  o`ziga  xos  xususiyatidir.  Turoq  ham  she’rda  ritmni 

uyushtiruvchi  muhim  unsur,  vosita  vazifasini  bajaradi.  Biroq  turoq  bilan  ruknning 

farqi shundaki, turoq faqatgina so`zdan keyin tushsa, rukn so`zni ikkiga bo`lib, uning 

o`rtasiga ham tushishi mumkin. Aruzda rukn 1 hijodan 5 hijogacha bo`lishi mumkin. 

Barmoqdagi turoq esa 1 bo`g`indan 8 bo`g`ingacha bo`ladi. 

 

Misralardagi  turoqlar  soni  turlicha  bo`lib,  1  dan  4  gacha  bo`lishi  mumkin. 

Bo`g`inlar miqdori jihatidan bir xil bo`lgan turkum she’rda  turoqlar turlicha bo`lishi 

mumkin. 

 

 

Na ko`kning fanori o`chmasdan            3-3-3=9 

 

 

Vodiylarni yayov kezganda                  4+5=9 

 

 

Odam zoti dunyodaki bor                   2+2+4+1=9 

 

Turoq  ichida  ham  turoqchalar  bo`lishi  mumkin.  Biroq  bunday  turoqchalar 

butun she’r davomida izchil takrorlanmasdan, she’rning u yoki bu o`rnida vaqtincha 

keladi va o`Sha o`rinda ritmni kuchaytirish vazifasini bajaradi. 

 

 

Meni / qurShar // salqin /  bir havo 

 

 

Suv ustidan // tun / quyuladi 

 

 

SHunda / qancha // qancha // gaplarni 

 

 

Esga solib//oy/ham to`ladi.                           

                                                           H.Olimjon 

 

 

4 /2-2/-5/2-3/ = 9 

 

 

4-5 (1-4) = 9 

 

 

4/ 2-2/ -5/ 2-3/=9 

 

 

4-5/ 1-4/=9 

 

Ichki  turoq  misralararo  turoqlar  tarkibida  paydo  bo`lib,  she’rning  vaznini 

belgilashda betaraf bo`ladi. 

 

MISRA -  she’riy qatordir. Misra ko`pincha tugal jumla bo`ladi. Ayrim hollarda 

misra tugallanmasdan, uning davomi keyingi qatorga o`tib ketishi ham mumkin. 

 

 

SHodlik yo`lga boshladi meni,   

 

 

 

Baxtiyorlik bo`ldi odatim. 

 

 

SHoir bo`lib shodlik va baxtni 

 

 

Kuylamaklik zo`r saodatim.                 H.Olimjon 

 

BAND - tugal mazmun bilan bir-biriga bog`langan poetik tuyg`uning muxtasar 

bir bo`lagini ifoda etadi va bir nafas bilan aytiladi. Band ma’lum qofiya tartibi bilan 

birlashtirilgan bo`ladi. Qofiya banddagi misralarni payvandlab, o`Sha bandni boshqa 

banddan  ajratib  turadi.  Band  ham  musiqiylikni  keltirib  chiqarishda  muhim 

ahamiyatga ega. SHe’rda band takrorlanib, she’r so`nggigacha o`zgarmaydi. Ana shu 

kabi bir xil bandlarning takrorlanishi ham she’rda ohang yaratadi. Epigramma, ruboiy 

hamda tuyuqda bandning o`zi tugal g`oyaviy niyatni ifoda etadi. 

 

Har bir she’rning bandlaridagi misralar miqdori teng bo`lishi kerak. SHe’rning 

bandlarida  qfiyalanish  tartibi  bir  xil  bo`lmaydi.  Ayrim  she’rlar  hamda  ayrim  lirik 

janrlarda esa har bir bandning qofiyalanish trtibi turlicha bo`lishi mumkin. Masalan, 

H.Olimjonning  «Ishqim  bordur  o`Sha  ohuda»  she’ri  abbba  aavva  ggdga  ejeja 

tartibida qofiyalangan. 

 

O`zbek she’riyatida band 1 misradan 14 misragacha bo`ladi. 

 

QOFIYa  poetik  asarning  muhim  bo`lagidir.  U  she’rni  uyushtiradi, 

kompozitsiyani  tashkil  etadi,  she’riy  qatorning  tugallanganligi  haqida  ogohlantirib, 

banddagi  misralarni  bir-biriga  payvandlaydi.  SHe’rdagi  izchil  qofiya  butun  asarni 

Shaklga  solib  turadi.  Ba’zi  hollarda  esa  qofiya  janrni  hosil  qiluvchi  asosiy 

vositalardan biri sifatida ham rolp o`ynaydi. «Qofiya bo`lmasa, she’r sochilib ketadi», 

-  deydi  V.Mayakovskiy.  Qofiyada  she’rning  ritmi,  intonatsiyasi,  sintaktik  qurilishi, 

leksikasi  bilan  bog`liq  bo`lgan  barcha  kuchaytirgich  liniyalar  birlaShadi.  Qofiya 

she’rdagi  ritmni  tartbga  solishda  muhim  rolp  o`ynab,    ritmik  qator  chegaralarini 

belgilaydi.  Qofiya  bilan  tugallangan  qatorlarning  almashinib  turishi  ritmni  keltirib 

chiqaradi. 

 

Qofiya  poeziyaning  ifoda  Shakli  bo`lib,  ma’noni  ta’kidlaydi,  fikrni  muxtasar, 

tugal  va  ifodali  qiladi.  Qofiya  ohangdoshlik  yaratib,  kishi  tuyg`usiga  ta’sir  etadi  va 

shu  yo`l  bilan  ma’noni  kuchaytirib,  alohida  ekspressiv  hamda  emotsional  vazifani 

bajaradi. 

 

Qofiya  misra  oxiridagi  ohangdoshlikdir.  U  qatordagi  undosh  tovushlarning 

tasodifiy  takrori  bo`lgan  alliteratsiyadan  hamda  xalq  og`zaki  she’riyatidagi  keng 

tarqalgan parallelizmdan kelib chiqqan. 

Qofiya so`zi arabcha bo`lib, «kafo» - biror narsa ichidan borish, 

tuzilish  ma’nosini  beradi.  Qofiya  ayrim  tovush  yoki  tovushlar 

kompleksining  takrori  bo`lib,  band  hosil  qiladi.  Qofiya  she’rni  esda  saqlashni 

osonlashtiradi.  Qofiyada  ohangdosh  so`z  misra  oxiriga  chiqariladi.  Bu 

inversiyani  keltirib  chiqaradi.  Qofiyaning  intonatsion-stilistik  funktsiyasi 

shundan kelib chiqadi. CHunki ajratib ta’kidlangan so`zga urg`u  tuShadi, unga 

e’tibor kuchayadi. 

 

Qofiya bir xil pozitsiyada kelgan so`z yoki tovushlarning ohangdosh 

ligiga  asoslanadi.  Mumtoz  adabiyotda  qofiyaning  tovush  jihatdan  bir  xil  bo`lishi 

etarli emas, deb hisoblangan. Qofiya bo`lishi uchun hatto harflar ham bir xil bo`lishi 

talab  etilgan.  Qofiyaning  keyingi  taraqqiyoti  natijasida  bu  talab  o`z  ahamiyatini 

yo`qotdi. SHunga qaramay, qofiyaning ikki turi haqida gapirish mumkin: 

1.Grafik - yozish uchun  qofiya. Qofiyalangan so`zlardagi tovushlarning   

to`la muvofiq bo`lishiga asoslanadi: 

Daraxt   

 

paxta   

 

 

anor   

 

dog` 

Karaxt   

 

taxta   

 

 

kanor  

bog` 

   2.Akustik - eshitish uchun qofiya. Bu  qofiya  yozuvda  harflarning   

   muvofiqligiga emas, talaffuzdagi ohangdoshligiga asoslanadi.    

   Qofiyalashda shoir ataylab talaffuzni ko`zda tutadi. 

   Paxta 

 

 

daraxt  

 

dog`    

 

sistema 

   Vaqtda  

 

 

har vaqt 

 

 

dor    

 

epidemiya 

Asriy tut daraxti, 

Ayniqsa ellar vaqti. 

Akustik  qofiya  poeziyaning  keyingi  taraqqiyoti  natijasida  paydo  bo`lgan 

bo`lib, qofiya taraqqiyotining kelajagi shu bilan bog`liqdir. 

Grafik qofiya: 

Qor. Sovuq. Bo`ronning o`chmagan uni. 

Ayozning zabtidan qaltirar daraxt. 

Ho`mraygan Shamolning muzlagan tuni, 

Sovuqda daryolar, o`rmonlar karaxt. 

 

 

 

Uyg`un.  

Tavtalogik qofiya: 

Men she’r aytdim, ular sizga sehr bo`lib qo`ndilar, 

Javdiragan nigohlarga ajib ma’no indi- ku, 

SHo`x - sho`x qizlar birdaniga o`ychanlikka qo`ndilar, 

Quvnoqqina quv bolaning quvliklari tindi-ku. 

 

 

 

 

 

T.Sodiqova. Men she’r aytdim. 

Sinonim: 

Erur bas chu husnu malohat senga, 

Yasanmoq, bezanmoq na hojat senga  

 

 

 

 

 

 

Navoiy. 

So`zlardagi yolqin, alanga, 

Lablardagi tovush, harorat. 

 

 

 

 

 

 

Pushkin. 

Ohangdosh  tovushlarning  miqdoriga  qarab,  qofiya  och  va  to`q  bo`ladi.  To`q 

qofiya  bir-biriga  to`la  ohangdosh  so`zlardan  tuzilgan  qofiyadir.  Unda  so`zlar  bir- 

biriga  to`la  yoki  muvofiq  bo`ladi.  Biroq  qofiyaning  to`q  yoki  ochligi  undagi 

tovushlarning ko`p yoki oz ohangdoshligi bilangina belgilanmaydi. 

To`q qofiya shunday qofiyadirki, unda qofiyadosh so`zlar ma’no jihatidan bir-

biridan  qanchalik  uzoq  bo`lib,  tovush  tarkibi    jihatidan  yaqin  bo`lsa,  qofiya 

shunchalik to`q sanaladi. Demak, qofiyaning to`q yoki ochligi qofiyalanuvchi so`zda 

mujassamlashgan informatsiyaga ham bog`liqdir. Aks holda omonim qofiya eng to`q 

qofiya sanalgan bo`lardi. 

Shahlo ko`z bir qizni ko`rdi bastakor