O’ZBEKISTON RESPUBLIKSASI XALQ _________TA’LIMI VAZIRLIGI________
NAVOIY VILOYATI XATIRCHI TUMANI
5-UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABINING
ONA TILI VA ADABIYOT FANI O’QITUVCHISI
ESHMATOV ELMURODNING
ONA TILI FANIDAN
BIR SOATLIK
DARS ISHLANMASI
Mavzu: “Omonim, antonim, sinonimlar va ularning uslubiy xususiyatlari. - Darsning borishi:
-
- 1.Tashkiliy qism;
- 2.Uy vazifasini so’rash, savol-javob o’tkazish;
-
- a) onomastika haqida so’rash, savol-javob o’tkazish;
-
- b) so’zlarning qo’llanish doirasiga ko’ra turlari haqida so’zlang;
-
- c) so’zlarning qo’llanish doirasiga ko’ra turlari qaysi?
-
- d) til birligi nima?
-
- e) nutq birligi nima?
-
- f) leksema nima?
- II Yangi darsning bayoni: 1.Omonimlar – shakldosh so’zlar haqida ma’lumot; a) leksik amonim: hayvon irit Ot ism so’z turkumi b) omograf: tom-tom; tok-tok ya’ni yozilishi bir xil, talaffuziga farqli bo’lgan so’zlar; c) Grammatik sinonimlar: ishchi – ish-chi? Qatla/ma – qatlama, aqlsiz – sizsiz. 2.Antonim – zid ma’noli so’zlar a)leksik antonim: baland-past, yaxshi-yomon. b)Grammatik antonym: badavlat-bedavlat, sersuv-suvsiz. c)kontekstual antonim: Gohida qon ichdi, gohida sharob
3.Sinonim – ma’nodosh so’zlar. - 3.Sinonim – ma’nodosh so’zlar.
- a)leksik sinonimlar:
-
- oraz
- chehra ijobiy ma’noga ega
- jamol
- ruhsor
- yuz neytral, dominant, betaraf so’z
- bet
- turq
- aft salbiy ma’noga ega
- bashara
- nusxa
-
- b)grammatik sinonim.
- unumli – unumdor – serunum
- badavlat – davlatli – serdavlat – davlatmand
Zid ma’noli so’zlar ishtirokidagi matn o’qiladi, o’quvchilar antonimlarni topadilar. - Zid ma’noli so’zlar ishtirokidagi matn o’qiladi, o’quvchilar antonimlarni topadilar.
- Ma’lumki, butun dunyo qarama – qarshiliklarga tayangan holda yaratilgan. “Oyning 15 kuni yorug’ bo’lsa, 15 kuni qorong’u”,- maqoliga tayangan holda shuni aytish mumkinki, qarama – qarshiliklar ham o’zaro mutanosiblikda yaratilgan.
- Yaxshilik bo’lgan joyda, yomonlik
- odoblilik bo’lgan joyda beodoblilik
- kun bo’lgan joyda albatta tun bo’ladi
- Ularni oshiq – moshiqlar singari aksratib bo’lmaydi. Bir tomondan qaraganda ular juda qarama –qarshi bo’lsalar ham, bir biriga bog’liqdir.
- Keling tushuntiray: “qora” degan so’z bo’lmaganda “oq” degan so’z bo’lmas edi, “yomon” odam bo’lmaganda “yaxshi” odam “yaxshi” deb atalmas edi.
-
- Ma’lumki, bu qarama – qarshi narsalar bir biriga nisbatan olinadi Past balandga nisbatan pastdir tasavvur qilaylik: biz kemadamiz va hammayoq tuman bunda biz yurayotganimizni ham, turayotganimizni ham bilmaymiz. Faqat biror narsaga nisbatan qarab ketayotganimizni bilamiz
- Mening fikrimcha, yomonlik yo’q bo’ ekan deb, umidsizlikka tushmasdan “Intilganga tole yor”,-degan maqolga amal qilgan holda faqat oldinga qadam tashlashimiz kerakdir.
-
- Test ishlash
- 1.Juft holda qo’llanib, yangi ma’no ifodalagan antonimlarni toping.
- A) tunu – kun , og’a – ini, achchiq – chuchuk
- B) yaxshi – yomon, issiq – sovuq, katta – kichik
- C) og’ir – yengil, botir – qo’rqoq, sekin – tez
- D) ol – olma, bor – borma, o’qigan – o’qiganemas
- E) javoblarning barchasida antonimlar juft holda qo’llanib, yangi ma’no ifodalagan. Izoh: A – doim, do’st, salat
- 2.Quyidagi omonim so’zlardan qaysi biri tuslovchi qo’shimcha olmaydi?
- A) tom (uyning tomi)
- B) tom (asarning 1-tomi)
- C) tom (tom ma’noda)
- D) A,B
- E) A,B,C
- Izoh: tom ma’noda aytganda shaxs-son qo’shimchasi faqat fe’lga qo’shiladi.
3.Quyidagi qaysi so’zlar tanho so’zi bilan sinonimik munosabatda bo’lishi mumkin? - 3.Quyidagi qaysi so’zlar tanho so’zi bilan sinonimik munosabatda bo’lishi mumkin?
- 1.yakka 2.alohida 3.yagona
- 4.halos 5yolg’iz 6.faqat
-
- A) 1,2,3,5,6
- B) 1,3,4,5,6
- C) 1,2,3
- D) 1,2,3,4,5,6
- E) 1,3,5,6
E’tiboringiz uchun
rahmat
Do'stlaringiz bilan baham: |
