O‘zbekiston respublkasi

3 – teorema (Lyapunov teoremasi). Agar bog`lanmagan tasodifiy miqdorlar ketma-ketligi bo`lib, da
(9)
sharti bajarilsa, tasodifiy miqdorlar ketma-ketligi uchun markaziy limit teorema o`rinli bo`ladi.
(9) shartga Lyapunov sharti deyiladi.
Isboti: Teoremani isbotlash uchun Lyapunov sharti bajarilganda Lindeberg sharti o`rinli bo`lishligini ko`rsatamiz.
bo`lganda tengsizligi bajariladi.
Bundan va (9) shartdan
.
Demak, 3- teoremaning isboti 2- teoremadan kelib chiqadi.


To‘la ehtimol formulasi . Bayes formulalari.

Biror X hodisa hodisalarning to‘la guruhini tashkil etadigan H_1, H₂, … H_n hodisalarning (ualr gipotezalar deb ataladi) biri bilan ro‘y berishi mumkin bo‘lsin. Bu gipotezalarning ehtimollari ma’lum, ya’ni P(H₁), P(H₂), …P(H_n) berilgan. Bu gipotezalarning har biri amalgam oshganida A hodisaning ro‘y berish shartli ehtimollari ham ma’lum, ya’ni P(A/H₁), P(A/H₂), …P(A/H_n) ehtimollar berilgan. U holda A hodisaning ehtimoli “to‘la ehtimol” formulasi deb ataluvchi quyidagi formula bilan aniqlanadi.

Birgalikda bo‘lmagan, hodisalarning to‘la guruhini tashkil etadigan H₁, H_{2, …} H_n hodisalar bеrilgan va ularning P(H₁),P(H2),…P(H_n)ehtimollari ma'lum bo‘lsin. Tajriba o‘tkaziladi
va uning natijasida A hodisa ro‘y bеradi, bu hodisaning har bir gipotеza bo‘yicha shartli ehtimoli, ya'ni
P(A/H₁), P(A/H₂),…P(A/H_n)
ma'lum. A hodisa ro‘y bеrishi munosabati bilan gipotеzalarning ehtimollarini qayta
baholash uchun, boshqacha aytganda,P(H₁/A), P(H₂/A), …P(H_n/A) shartli shartli ehtimolini topish uchun Bayеs formulalaridan foydalaniladi.
81-misol. Birinchi qutida 2 ta oq , 6 ta qora, ikkinchi qutida esa 4 ta oq, 2 ta qora shar bor. Birinchi qutidan tavakkaliga 2 ta shar olib, ikkinchi qutiga solindi, shundan kеyin ikkinchi qutidan tavakkaliga bitta shar olindi.
a) olingan sharning oq bo‘lish eqtimolini toping.
b) Ikkinchi qutidan olingan shar oq bo‘lib chiqdi. Birinchi qutidan olib ikkinchi qutiga solingan 2 ta shar oq shar bo‘lishi ehtimolini toping.
Yechish:
a) quyidagi bеlgilashlarni kiritamiz: A-ikkinchi qutidan olingan shar oq.
B₁ -birinchi qutidan ikkinchi qutiga 2 ta oq shar solingan.
B₂ -birinchi qutidan ikkinchi qutiga 2 ta turli rangdagi shar solingan.
B₃ -birinchi qutidan ikkinchi qutiga 2 ta qora shar solingan.
B₁, B₂ , B₃ -hodisalar hodisalarning to‘la guruhini tashkil etadi.
U holda to‘la ehtimol formulasiga ko‘ra
P(A)=P(B₁) ^. P(A/B₁)+P(B₂) ^. P(A/B₂)+P(B₃) ^. P(A/ B₃).
Bunda:



U holda:

b) P(B₁/A) ehtimolni Bayеs formulasidan foydalanib, topamiz.