O`zbekiston Respulikasi Xalq ta’lim vazirligining Toshkent viloyat Chirchiq davlat pedagogika Instituti mustaqil ish mavzu: Ta’lim tarbiyaning dolzarb muamolari
Download 201.86 Kb.
|
Ta'lim tarbiyaning dolzarb muamolari
|
O`zbekiston Respulikasi Xalq ta’lim vazirligining Toshkent viloyat Chirchiq davlat pedagogika Instituti 
MUSTAQIL ISH Mavzu: Ta’lim tarbiyaning dolzarb muamolari. 5111700 – Boshlng`ich ta’lim va sport tarbiyaviy ish yo`nalishi Bajardi: Raximjonova Dilbar Raximjonovna Tekshirdi: Jumaniyozov Shuhrat Alimboyevich Toshkent–2020-yil Mavzu: Ta’lim tarbiyaning dolzarb muamolari Reja: Kirish. 1. Zamonaviy ta'lim va ta'lim tizimining dolzarb masalalari. 2. Oila va ta’lim tarbiya. 3.Mamlakatimizda ko`p bosqichli ta’lim loyihasi haqida. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar: Kirish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 25 fevraldagi 133-F sonli farmoyishi asosida Jizzax davlat pedagogika institutida 2019 yil 18-19 aprel kunlari “Boshlang‘ich ta’limning dolzarb masalalari: muammo va yechimlar” mavzusidagi Respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy anjumani o‘tkazildi. Anjumanning rasmiy ochilishi va yalpi majlisi 2019 yilning 18 aprel kuni soat 10:00 da JDPI madaniyat saroyida bo‘lib o‘tdi. Anjumanning yalpi majlisida pedagogika fani va boshlang‘ich ta’lim sohasining yetakchi olimlari, jumladan, p.f.d., prof. Safarova R.G. (O‘zPFITI), prof. Djumaev M. (TDPU), prof. Raximov B. (GulDU), f.f.d. Ernazarova M.S. (NDPI), prof. To‘raqulov X.A. (JDPI), prof. Jumanazarov U.A. (JDPI) lar bugungi kun ta’lim tizimida boshlang‘ich ta’limning o‘rni va ahamiyati, ta’lim-tarbiya tizimidagi dolzarb muammolari nimalardan iborat ekanligi, shuningdek, ularning yechimi borasidagi o‘z ma’ruzalari bilan qatnashdilar. Anjumanning amaliy ahamiyati sifatida shuni ta’kidlash lozimki, anjumanda nafaqat oliy ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan mutaxassislar, balki o‘rta maxsus va kasb-hunar ta’limi, xalq ta’limi tizimidan ham ma’ruzachilar qatnashib boshlang‘ich ta’limni sifat va samaradorlik jihatdan yuksaltirish borasidagi fikrlarini bayon etdilar. Ilmiy-amaliy anjumanda Boshlang‘ich ta’lim fakulteti professor –o‘qituvchilarining ilmiy-ijodiy ishlari, “Mohir qo‘llar va dizaynerlik” to‘garagi a’zolarining ijodiy ishlari, shuningdek, Jizzax shahar 19-umumta’lim maktabi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining “O‘zbekiston mening vatanim mening” nomli rasmlar ko‘rgazmalari tashkil etildi. Anjuman ishi 2019 yil 18-aprel tushdan keyin soat 15:00da va 19 aprel kuni soat 9:00 da sho‘ba yig‘ilishlarida: 1-sho‘ba: Boshlang‘ich ta’limga innovatsion texnologiyalarni joriy etish, 2-sho‘ba: Boshlang‘ich sinflarda ona tili va adabiy ta’limning dolzarb muammolari, 3-sho‘ba: Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishni takomillashtirish, 4-sho‘ba: Boshlang‘ich ta’limni integratsiyalash masalalari kabi davom etdi. Anjuman o‘z ishini 2019 yil 19 aprel kuni 16:00 da yakunladi. Respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy anjumani yakunida bugungi kunda boshlang‘ich ta’lim tizimidagi dolzarb muammolarni bartaraf etish yuzasidan bildirilgan xulosa va takliflar asosida yo‘l xaritasi ishlab chiqildi. Yo‘l xaritasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida Jizzax davlat pedagogika instituti boshlang‘ich ta’lim fakultetining TDPU, GulDU NDPI boshlang‘ich ta’lim fakultetlari bilan, shuningdek, viloyat o‘rta maxsus va kasb hunar ta’limi, xalq ta’limi, maktabgacha ta’lim boshqarmalari bilan hamkorlik shartnomalari imzolandi.
U o'zini mustaqil shaxs sifatida bilishdan oldin tarbiyalangan. Ota-onalar ko'p jismoniy va aqliy kuch sarflashlari kerak. Zamonaviy oilada tarbiyalash ota-onamiz foydalangan usullardan farq qiladi. Darhaqiqat, ular uchun muhim narsa shundaki, bola kiyinishi, yaxshi ovqatlanishi va yaxshi o'rganilishi kerak edi. Buning sababi, ular odamlardan ko'p narsani talab qilmadilar, asosiysi hamma narsada kamtarlik va tirishqoqlikdir. Shu sababli, bolalar jimgina o'qishgan va maktabdan keyin ular xohlagancha dam olishgan. Agar bugungi kun haqida gapiradigan bo'lsak, unda zamonaviy ota-onalar tarbiyasi muayyan usullar to'plamidir. Bu bolani to'g'ri yo'nalishga yo'naltirishga yordam beradi, shunda u muvaffaqiyatli, talabchan, kuchli va raqobatdosh bo'ladi. Bundan tashqari, buni allaqachon maktabdan boshlash juda muhim, aks holda katta harfli odam bo'lish mumkin emas. Shuning uchun, birinchi sinfga kelgan bola allaqachon o'qish, raqamlarni bilish, shuningdek, o'z mamlakati va ota-onasi haqida ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Zamonaviy bola xilma-xildir, shuning uchun eng yaxshi variantni tanlash qiyin. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, asosiy narsa ota-onalar va o'qituvchilarning siyosatining birligi. So'nggi chora sifatida, bir-biringizni to'ldiring va qarama-qarshi emas. Agar o'qituvchilar bolalarni tarbiyalashda zamonaviy nuqtai nazarga ega bo'lsa, unda bola juda omadli. Darhaqiqat, u o'ziga mos keladigan formatda bilimlarni to'g'ri taqdim eta oladigan shunday mutaxassis. Ta'limning zamonaviy usullari Zamonaviy oilada tarbiyalash ota-onadan, shuningdek o'qituvchi va o'qituvchidan boshlanishi kerak. Buning sababi shundaki, ular bolaga har qanday fazilatlarni singdirish mas'uliyatini oladi. Va unga bunday fazilatlarsiz mehribon, adolatli, saxiy, muloyim bo'lishga o'rgatish mumkin emas. Axir, bolalar yolg'onni yaxshi his qilishadi, shuning uchun darslar ma'nosiz bo'ladi. Bugungi kunda bolalar tug'ilishdan boshlab o'qitilmoqda. Aqlni rag'batlantiruvchi rasmlar va yozuvlar bilan o'rab oling. Keyin bola erta rivojlanish markaziga yuboriladi, u erda ma'lum bir texnikadan foydalangan holda mutaxassislar kichik shaxsiyatni shakllantirishda davom etadilar. Bundan tashqari, bolalarni tarbiyalashning zamonaviy usullarini to'rt turga bo'lish mumkin.
Bu erda qat'iy ota-onalar o'zlarini hokimiyat sifatida qo'yadilar. Va ko'pincha ortiqcha talablar qo'yadi. Bu erda asosiy muammo - bu chaqaloqning tashabbusi yo'qligi, uning irodasini bostirish, shuningdek mustaqil ravishda qaror qabul qilish qobiliyatini istisno qilish. Bunday g'amxo'rlik hayotdagi to'siqlarni engishga qodir emas. Liberal ota-onalar tarzi Liberal usul bo'yicha zamonaviy bolalarni tarbiyalash despotizmning aksidir. Bu erda naslning istaklarini qondirish printsipi asos qilib olinadi. Ma'lum bo'lishicha, bolalar janjal qilmasa va kattalar bilan ziddiyat qilmasa, juda ko'p erkinliklarga ega bo'ladi. Ushbu parametr eng jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Chunki liberal ota-onalarning vasiyligi xudbin, yomon va mas'uliyatsiz bolalarni tarbiyalashga yordam beradi. Ehtimol, bunday odamlar hayotda juda ko'p narsalarga erishmoqdalar, ammo ularda insoniy fazilatlar juda kam. Ota-onalar uslubi - befarqlik Zamonaviy dunyoda bolani usul bo'yicha tarbiyalash juda xavflidir, ehtimol ota-onalar o'zlarining chaqalog'iga e'tibor bermayotganlarida, bu eng yomon narsa. Loqaydlikning oqibatlari oldindan aytib bo'lmaydi. Shuning uchun bolasining kelajagi haqida tashvishlanayotgan ota-onalar ushbu uslubni unutishlari kerak. Demokratik ota-ona tarzi Ushbu usul yordamida zamonaviy jamiyatda bolalarni tarbiyalash bir vaqtning o'zida bolalarni erkinlik bilan ta'minlashi va shu bilan birga tarbiyalashlari mumkin. Bu erda ota-onalar bolani nazorat qilishadi, lekin ular o'z kuchlaridan juda ehtiyotkorlik bilan foydalanadilar. Moslashuvchan bo'lish va har bir vaziyatni alohida ko'rib chiqish muhimdir. Natijada, bola hayot haqidagi bilimlarga, yanada ob'ektiv tushunishga va yomonlikka ega bo'lishi mumkin. Shu bilan birga, u har doim tanlash huquqiga ega. Ma'lum bo'lishicha, zamonaviy ota-onalar bu fan. To'g'ri bilim bilan siz bolangizga yaxshi kelajakni ta'minlashingiz mumkin. U baxtli, mustaqil va o'ziga ishongan odam bo'ladi. Asosiysi, ota-onalarning huquqlaridan suiiste'mol qilmaslik, hatto bundan ham beparvo bo'lmaslik. Bundan tashqari, oilada dushmanlik bo'lmasligi uchun murosaga kelish kerak. Zamonaviy bolalar o'zlari joylashgan muhit bilan chambarchas bog'liq. Axir, psixika yaxshi va yomon ma'lumotlarni tez bir xil qabul qiladi. Aslida, bola uchun oila u tarbiyalaydigan muhitdir. Bu erda u ko'p narsalarni o'rganadi va ko'plab avlodlar tajribasida shakllanadigan hayotiy qadriyatlar haqida bilimga ega bo'ladi. Bugungi kunda hayot shunday tartibga solinganki, ota-onalar ko'p mehnat qilishlari kerak, aks holda siz munosib hayot haqida unutishingiz mumkin. Shuning uchun qarindoshlar yoki ular butunlay o'z qurilmalariga qoldiriladi. Ma'lum bo'lishicha, bolani tarbiyalashda yuzaga keladigan zamonaviy muammolar - umuman jamiyat.
Bugun oilalar bolasini tarbiyalashda ko'plab muammolarga duch kelishadi. Ular ma'lum vaqt oralig'iga qarab paydo bo'ladi. Chaqaloq Olti yoshgacha bo'lgan bolalar hali etuk xarakterga ega emaslar. Biroq, ular o'zlarining instinktlariga muvofiq harakat qilishadi. Insonning asosiy istagi, hatto kichkina ham. - bu erkinlik. Shuning uchun chaqaloq ota-onasi bilan bahslashadi, unga taqiqlangan hamma narsani qiladi. Bundan tashqari, ko'plab bolalarning qiziqishi oddiy qiziqish fonida paydo bo'ladi. Ushbu bosqichda ota-onalarning asosiy muammosi - homiylikni olish istagi. Bola, aksincha, uning ozodligi uchun kurashmoqda. Bunday qarama-qarshilik ziddiyatni keltirib chiqaradi. Shu sababli, zamonaviy ota-onalar bolaning harakatlariga nisbatan taktika, moslashuvchanlik va xotirjamlik mavjudligini anglatadi. Buni doirada saqlashga harakat qilish kerak, lekin shu bilan birga sizga ba'zi muammolarni mustaqil ravishda hal qilish, muayyan vaziyatlarda tanlov qilish, shuningdek, oilaviy masalalarga tegishli bo'lsa, uning fikrlarini so'rashga imkon berish kerak.
Bu davr eng qiyin. Buning sababi, bola muayyan harakatlar erkinligini oladi. U jamiyatda o'z o'rnini egallashga harakat qilmoqda. Shuning uchun yangi do'stlar paydo bo'ladi, u o'z rolini o'ynaydi. U yuzaga keladigan har qanday muammolarni engishga majbur. Albatta, bu uni qo'rqitadi - shuning uchun paydo bo'lgan barcha bema'ni va norozilik. Ushbu davrda zamonaviy bolani tarbiyalash usullari odatda ehtiyotkorlik bilan tanlanadi. Bundan tashqari, ular ishonch, mehribonlik, g'amxo'rlik va tushunishga asoslangan bo'lishi kerak. Siz bolangizga ko'proq sodiq bo'lishingiz kerak, u boshdan kechirayotgan stressni hisobga oling. O'smirlik yillari Bola o'smirga aylanganda, u erkinlik uchun qattiq intila boshlaydi. Davrni chaqaloqlik davri bilan taqqoslash mumkin, ammo farq bor. Axir, endi u allaqachon o'ziga xos xususiyatga ega, hayotga nisbatan nuqtai nazarga ega va unga ma'lum darajada ta'sir ko'rsatadigan do'stlari bor. Shuning uchun hozirgi davrda bolalarni tarbiyalash eng qiyin. Hali to'liq shakllanmagan odam o'z nuqtai nazarini yanglishishini bilmasdan o'z pozitsiyasini himoya qiladi. Bu erda ota-onalar uchun bolaning e'tiqodlarini buzmaslik juda muhimdir. Erkinlik berish to'g'riroq bo'lardi, lekin shu bilan birga uni sezilmaydigan nazorat ostida saqlang. Barcha maslahatlar va fikrlar muloyimlik bilan aytilishi kerak. Bundan tashqari, tanqid bolalarning behuda narsalariga zarar bermaslik uchun ehtiyot bo'lishlari kerak. Asosiysi, bolangiz bilan ishonchli va iliq munosabatlarni saqlab qolishdir. Voyaga etmagan yosh o'spirin endi ota-onasining axloqiy maslahatlariga muhtoj emas. Endi u o'zi qaror qilmoqchi va ilgari unga taqiqlangan barcha narsalarni o'zi boshidan o'tkazishni xohlaydi. Bu har qanday partiyalar, spirtli ichimliklar va chekish. Ha, ota-onalar buni eshitishdan qo'rqishadi, lekin ko'pchilik buni boshdan kechirishadi. Ko'pincha ota-onalar va bolalar o'rtasida nizolar kelib chiqadi, shundan keyin ular aloqani butunlay to'xtatadilar. Vaziyatni shunday darajaga etkazmaslik, muammolarni murosaga keltirish orqali hal qilishga harakat qilish muhimdir. Albatta, etuk bolalar ota-onalariga juda bog'langan bo'lsa, kamdan-kam holatlar mavjud. Shuning uchun ularda qo'zg'olon hissi kamroq seziladi. Biroq, ota-onalar murosaga kelishlari va bolasini balog'at yoshiga etkazishlari kerak. Asosiysi, iliq munosabatlarni saqlashga harakat qilish. U o'z hayotiga ega bo'lsin, lekin u quvonchlari va muammolarini ota-onalari bilan bo'lishadi. Axir, ular bolasini tushunishga harakat qilganda, u ularga xuddi shunday javob beradi. Ayniqsa, balog'at yoshida, unga yaqin odamlarning yordami va yordamiga muhtoj bo'lganingizda. Har qanday, hatto eng qo'rqinchli yurak ham yaxshilikka, bolalarga - ikki baravar javob beradi Ijtimoiy-madaniy va iqtisodiy hayotning hozirgi sharoitida yosh avlodni tarbiyalash muammolari ayniqsa dolzarb bo'lib qoldi. Ta'lim muammolariga davlat tomonidan, ta'lim idoralari va pedagogik fan tomonidan e'tiborni kuchaytirish. Shunga qaramay, butun jamiyat zamonaviy yoshlarning ta'lim ahvolidan noroziligini bildiradi. Ma'lumki, o'tgan avlodlarning ijtimoiy tajribasi ta'limda muhim rol o'ynaydi. 70 yildan oshiq vaqt mobaynida O`zbekiston yopiq mamlakat bo'lib, uning aholisining faqat bir nechtasi chet tilini yaxshi bilishgan, chet elga sayohat qilish, turli xorijiy adabiyotlarni o'qish va chet elliklar bilan muloqot qilish imkoniga ega bo'lishgan. Endi vaziyat tubdan o'zgardi. O`zbekistonliklar, ayniqsa yoshlar uchun, chunki "yoshlik - bu bizning qiyin paytlarimizning bolasi" ekan, dunyo tobora ochiq bo'lmoqda. Ular nafaqat boshqa davlatlarga tashrif buyurishadi, balki u erda o'qiydilar va ishlaydi. Ular shimgich singari o'zlari uchun yangi qadriyatlarni o'zlashtiradilar, turli xalqlarning urf-odatlari va urf-odatlarini o'rganadilar. Boshqa madaniyatlarning mavjudligi nafaqat boshqa madaniyatlar bilan shaxsni aniqlash uchun sharoit yaratadi, bu unga boshqa madaniyatning qadriyatlarini, urf-odatlarini, urf-odatlarini yaxshiroq tushunishga, o'zlashtirishga va qabul qilishga imkon beradi, balki insonni boshqa madaniyatlardan ajratishiga yordam beradi, uni ular bilan o'zaro bog'liq vaziyatga soladi. va o'z milliy madaniyatini yaxshiroq tushunish. Ammo nafaqat yuqori darajadagi madaniyat, balki past darajadagi namunalarni o'z ichiga olgan ommaviy madaniyat ham paydo bo'ladi. Ba'zan ular zamonaviy bolalar va yoshlar uchun ko'proq talab qilinadigan va o'rganish oson. Shu munosabat bilan savollar tug'iladi. XXI asrda jamiyat taraqqiyotini qaysi yoshlar belgilaydi? Bugungi kunda bolalarni tarbiyalash muammolarini kim va qanday hal qilishi kerak? Bolalar, o'smirlar va yoshlar bilan tarbiyaviy ishlarni tashkillashtirish qanday maqsad va printsiplarni belgilaydi yoki belgilashi kerak? Ushbu va boshqa savollar oila, ta'lim tizimi, jamoat tashkilotlari, boshqa ijtimoiy institutlar, fan va amaliyot uchun. Ular federal va mintaqaviy darajalarda, munitsipalitetlar, aniq o'quv muassasalari va o'qituvchilar tarkibi darajasida muhokama qilinadi va hal qilinadi. Ijtimoiy sohani, xususan, ta'lim tizimini boshqarishga mo'ljallangan kishilar uchun tarbiyaviy ishlarni tashkil etish ustuvor vazifa sifatida. Bolalarning tarbiyasi, so'zning tor ma'nosida, shaxsiyatni, dunyoqarashni, axloqiy fazilatlarni, muayyan belgilar xususiyatlarini maqsadli shakllantirish jarayoni sifatida belgilanadi. Shu bilan birga, odatda oilaviy tarbiya yoki o'qituvchilarning maqsadli faoliyati, ularning ta'lim faoliyati turli xil shakllar, tiplar va bo'limlardagi muassasalar va tashkilotlardagi ijtimoiy munosabatlar bo'lib, ularda ba'zi odamlar bevosita yoki bilvosita, to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita aloqalar mavjud. o'ziga xos shaxsiy fazilatlari va xatti-harakatlarini shakllantirish yoki o'zgartirish uchun boshqalarga ta'sir qilish (cn, Barinov). Ta'lim bolalar, o'spirinlar va yoshlarni ijtimoiylashtirish jarayonining tarkibiy qismlaridan biri sifatida bugungi kunda o'ta ziddiyatli sharoitda kechmoqda. Oilada zaif tarbiya. Hayotning salbiy hodisalari yangi avlodning shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Zamonaviy O`zbekistonda vatanparvarlik tuyg'ularini tarbiyalash muammosi eng jiddiy va murakkab masalalardan biridir. Bugungi kunda ko'p odamlar haqiqiy vatanparvarlar emas. O'tgan asrning 90-yillarida O`zbekistonda katta ijtimoiy-siyosiy o'zgarishlar davrida muqarrar bo'lgan muhim ijobiy o'zgarishlar ham, salbiy hodisalar ham ro'y berdi. SSSRning qulashi, iqtisodiy tanazzul, mamlakatning dunyodagi obro'si pasayishi, ko'plab G'arb mamlakatlarining tanqid va do'stona siyosati, mahalliy qurolli mojarolar ham vatanparvarlik tuyg'ularini shakllantirishga hissa qo'shmaydi. Ushbu hodisalar jamoat ma'naviyatiga, fuqarolik o'ziga xosligiga, odamlarning jamiyat, davlat, qonun va mehnatga munosabati, odamning odamga bo'lgan munosabatiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. O`zbekiston jamiyatida fuqarolarning aksariyati ongli ravishda qabul qilgan hayot printsiplari va qoidalarining etishmasligi his etila boshladi, to'g'ri va konstruktiv ijtimoiy xulq-atvor va hayotiy ko'rsatmalarni tanlash masalalarida kelishuv yo'q edi. Shuning uchun zamonaviy O`zbek ta'limining asosiy vazifasi - O`zbekiston fuqarosining shaxsini ma'naviy-axloqiy rivojlanishini va ta'lim olishini ta'minlash. Yangi O`zbek umumta'lim maktabi O`zbek jamiyatining ijtimoiy-madaniy modernizatsiyasini ta'minlashning eng muhim omiliga aylanmoqda, shuning uchun shaxsning ma'naviy va axloqiy rivojlanishi, vatanparvarlik tarbiyasi zamonaviy ta'limning muhim yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Maktabda o'qish inson hayotidagi eng muhim bosqichlardan biridir. Odatda, maktab bola uchun "ikkinchi uy" bo'ladi. Va bu erda u halollik, vijdonlilik, kollektivizm, katta avlod vakillariga hurmat, jasorat, o'z xalqiga va vataniga muhabbat, mardlik kabi muhim insoniy fazilatlarni o'zida mujassam etgan. O'z oilasini, ota-onasini va oilaviy an'analarini hurmat qilishda ham bir xil ahamiyat beriladi, chunki barkamol mehribon oila yuqori axloqiy, muvaffaqiyatli va gullab-yashnaydigan jamiyatning bir qismidir. Aynan maktabda vatan manfaatlariga xizmat qiladigan ijtimoiy faoliyat uchun poydevor qo'yilgan. Bu erda bolalar halol mehnatning muhimligini tushunadilar, uni hayotda muvaffaqiyatga erishishning asosiy kaliti sifatida qabul qilishni o'rganadilar. Shuningdek, ma'naviy-axloqiy tarbiya doirasida talabalar sog'lom turmush tarziga ijobiy munosabatda bo'lishlari, sog'lig'i bilan bog'liq masalalarda faol pozitsiyani egallashlari kerak. Va, albatta, to'liq ma'lumotga ega bo'ling ... Sinf o'qituvchisi sifatida faoliyatim o'quvchilarni kollektiv ijodiy ishlar tizimiga jalb qilish orqali maktab o'quvchilariga ta'lim berish masalalarini ko'rib chiqishga asoslangan. Kollektiv faoliyat "bolaning markazsizlashtirish jarayonlarini shakllantirishga hissa qo'shadi, ya'ni. boshqa odamning holatida bo'lish, vaziyatni uning ko'zlari bilan ko'rish qobiliyati ”, hamdardlik, hamdardlik qobiliyatini rivojlantiradi. Vatanparvarlik - bu o'z mamlakatiga sodiqlik va uning xalqi bilan birdamlikning shakllangan pozitsiyasidir. O'rta maktab o'quvchilari vatanparvarlik tuyg'ularini, vatanga muhabbatni ushbu yosh bosqichiga xos bo'lgan neoplazmalar bilan bog'liq holda rivojlantiradilar: qahramonlik istagi, hayotda yutuqqa intilish, o'zini o'zi ishontirish zarurati, tengdoshlar jamoasida o'z o'rnini topish, o'rtoqlarni tan olish, jamoaning talablariga yo'naltirish va boshqalar. e'tiborni kuchaytirish va o'ziga nisbatan aniqlik, katta ijtimoiy faollik. Fuqarolik-vatanparvarlik tarbiyasi bo'yicha ishlar o'quv mashg'ulotlarini tashkil etish, maktabdan tashqari va maktabdan tashqari mashg'ulotlarni o'tkazish orqali amalga oshiriladi. Tarbiyaviy ishning asosiy shakli dars bo'lib qoladi, u ta'lim tizimida o'quv ta'siri butun o'quv jarayoniga birlashtirilgan o'quv majmuasiga aylanadi. Shuning uchun o'qitishning ta'limiy xususiyatini oshirish uchun quyidagilar tavsiya etiladi: Barcha akademik fanlarning gumanitar yo'nalishini kuchaytirish: bolalarga o'zlarini, ularning sabablarini, boshqalarga bo'lgan munosabatini va hayotini loyihalashni tushunishga yordam beradigan an'anaviy mavzularga materiallar kiriting. Ta'lim faoliyatining faol shakllari va usullaridan, uning ochiqligi, turli xil o'quv materiallari, o'quv va akademik bo'lmagan ishlarning shakllari va usullaridan foydalaning, shaxsning ijtimoiy va madaniy kompetentsiyasini oshiradigan bilim va ko'nikmalarni rivojlantiring. Ta'lim tizimi butun pedagogik jarayonni, o'quv mashg'ulotlarini, bolalarning darsdan tashqari mashg'ulotlarini, turli tadbirlar va aloqalarni, ijtimoiy va subyektiv-estetik muhitning ta'sirini qamrab oladi. Ommaviy axborot vositalarining jadal rivojlanishi fonida maktab o'quvchilari va yoshlarning axloqiy tarbiyasi doimiy va keskin muammolardan biri bo'lib kelgan. Globallashuv jarayonida ommaviy axborot vositalari alohida rol o'ynaydi. Aytishimiz mumkinki, ular buni ma'lumot bilan ta'minlaydilar. OAV yordamida inson nafaqat dunyo, boshqa davlatlar, xalqlar, ularning madaniyati haqida ma'lumot oladi, balki ma'lum bir mamlakatda bo'lib o'tadigan asosiy tadbirlarning virtual ishtirokchisiga aylanadi. Afsuski, ommaviy axborot vositalari har doim ham odamga dunyo madaniyatining eng yaxshi namunalarini namoyish etavermaydi. Ko'pincha biz ommaviy madaniyat, uning eng yomon namunalari, ayniqsa mahalliy televidenie bilan shug'ullanamiz. Bunday muhitga qarshi axloqiy shaxsni tarbiyalash juda qiyin. Axloqiy tarbiyaning yana bir muhim tarkibiy qismi bu shaxsning dunyoga, odamlarga, o'ziga bo'lgan insoniy qadriyat munosabatlarini rivojlantirishdir. Demak, insonparvarlik ham zamonaviy ta'limning mafkurasi bo'lishi kerak. Axloqiy tarbiya qadriyatlarga asoslanishi mumkin: shaxs, oila, Vatan, Er, dunyo, mehnat, madaniyat, bilim (V.A. Karakovskiy). Ammo biz insonparvarlik qadriyatlari haqida gaplashayotganimiz sababli, insonparvarlikning asosiy qadriyatiga - insonning qadriyatlariga ko'proq e'tibor qaratish lozim. Bola uchun u o'zini ikki shaklda namoyon qiladi: boshqa odamning qadr-qimmati sifatida va o'z qadr-qimmati sifatida. Ta'kidlamoqchimanki, vatanparvarlik tarbiyasida dars soatlari qanchalik sovuq bo'lmasin, maktab qancha ish qilmasin, dunyoqarashning eng mustahkam poydevori aynan oilada yotadi. Bolalarda vatanparvarlik tuyg'usini rivojlantirish uchun ota-onalar ham ko'p ish qilishlari mumkin. Ular bilan mamlakatning qiziqarli tarixiy joylariga ekskursiya bilan boring, urush yillarida bobo va buvilarning ekspluatatsiyalari haqida so'zlab bering, oilaviy arxivdan fotosuratni ko'rsating. Ba'zi ota-onalar bolasiga tarixiy voqealar haqidagi qiziqarli hujjatli filmni tomosha qilishni taklif qilishlari mumkin, kimdir esa etimlar va nogironlar bilan kiyim-kechak yoki boshqa narsalarni baham ko'rish orqali sizga qanchalar quvonch topishingiz mumkinligini ko'rsatishi mumkin. Buyuk shaxsni shakllantirish yo'lidagi bu kichik qadamlarning barchasi katta ahamiyatga ega. Bolalarga vatanparvarlik tarbiyasi maktabda ham, uning tashqarisida ham, oilada ham o'tkazilishi kerak. Faqat bu holda, bola uning ahamiyatini anglab, eng muhim axloqiy, madaniy va fuqarolik qadriyatlarini qabul qila oladi 2. Oila va ta’lim tarbiya. Zamonaviy jamiyatda bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishga katta e'tibor beriladi. Gumanistik yondashuv ta'limning boshqa yondashuvlaridan ustundir. Hozirgi vaqtda bolani har tomonlama rivojlantirish, uning tarbiyasi va ijtimoiylashuviga individual yondoshish masalasi bilan shug'ullanadigan ko'plab psixologik-pedagogik yo'nalishlar va maktablar mavjud. O'tgan asr bilan taqqoslaganda, oilada, maktabda, jamiyatda bolaga munosabat o'zgardi. Bolalar irodasiga zulm qilish va bolalar mehnati ekspluatatsiyasi o'tmishdir. Olimlar boladagi shaxsiyatni ko'rishga, u bilan teng sharoitda gaplashishga, bolani jazolash va tanqid qilish uchun ota-onalarni uyaltirishga, bolaga ko'proq vaqt ajratishni maslahat berishadi va bolaning fazilatlari va ko'nikmalarini iloji boricha erta rivojlantirish uchun astoydil harakat qilishadi. Agar o'n yil oldin yosh onalar forumlarida asosiy savol: "kolik chaqaloqni qanday engish kerak?", Endi eng muhim savol: "yangi tug'ilgan chaqaloqni qanday rivojlantirish kerak, u qanday rivojlanish uchun o'yinchoqlar sotib olishi kerak?" Buni nima qilish kerak? ” Hozirgi vaqtda bozor sohasi ota-onalarning bolalar uchun o'yinchoqlar sotib olishga oid eng iltimoslarini qondirishga tayyor. Do'konlarning javonlari ko'plab o'quv o'yinlari va moslamalar, erta rivojlanish va bolalar ta'limi bo'yicha qo'llanmalar bilan to'lgan. Pedagogika va psixologiya sohasidagi etakchi mutaxassislarning ko'plab tavsiyalarida siz bolalarning bo'sh vaqtini qanday qilib yoritishni, uni ta'tilga qanday olib borishni, bolaning kundalik hayotini qanday o'zgartirishni va uni qanday ajablantiradigan maqolalarni topishingiz mumkin. Bizning zamonamizning ota-onalari bolani tarbiyalash va rivojlantirishda ko'proq harakat qila boshladilar. Ammo bolalik muammolaridagi bu tuyulgan ijobiy o'zgarishlar qorong'u tomonga ega. Borgan sari zamonaviy bolalar zerikishga moyil. Bolalarning zerikishi - bu bizning davrimizning baxtsizligi. Keyinchalik zerikkan bolalardan hayotdan zavqlanishni bilmaydigan, tashqi tomondan itarishni kutadigan, ularga kulish, xursand bo'lish, hayron bo'lish, hayratlanish uchun imkoniyat beradigan tashqi omillar paydo bo'ladi. Nega bunday bo'ladi? Jamiyatimizda kuzatilishi mumkin bo'lgan bir qator omillar bunga olib keladi. Bir tomondan, ko'plab o'quv o'yinlari va o'yinchoqlar bolalar tasavvurining rivojlanishiga to'sqinlik qiladi. Hech narsa ixtiro qilish va tasavvur qilishning hojati yo'q, bularning barchasi do'konlarda: gaplashayotgan qo'g'irchoqlar, uchadigan samolyotlar, otish va yurish robotlari, itlarning qichishi, buyruqlarni bajarish va boshqalar. Shu sababli, xayol parvozi uchun joy ham yo'q, mantiq ham yo'q. Ushbu muammoning ikkinchi omili - bu bolalik bolalikdan olingan! Ha, qanchalik g'alati tuyulmasin, zamonaviy bolalar oldingi avlodga qaraganda kamroq bolalikka ega! Rivojlanish psixologiyasi bo'yicha biron bir katalogni oching va unga qarang - "Bolalikdagi etakchi faoliyat nima?" Javob o'yin. O'yin faoliyati bolada asosiy hisoblanadi. O'yin orqali bola dastlab ob'ektlar dunyosi bilan, atrofdagi voqelik bilan aloqa qiladi, o'yin unga tengdoshlar bilan o'zaro munosabatda bo'lish, ijtimoiy rollarni o'rganish, qiyin vaziyatlarni boshdan kechirishga yordam berish, his-tuyg'ularini engish va yangi narsalarni o'rganish tajribasini beradi. O'yin bolani kattalar dunyosiga diqqat bilan tanishtiradi. Ha, bolaning erta rivojlanishi, u bilan mashg'ulot, nutqni rivojlantirish, harflarni o'rganish, hisoblash, fikrlash va boshqa narsalarni rivojlantirish - bularning barchasi foydalidir, ammo u o'yinni bekor qilmasa! Bularning barchasi erta rivojlanish va o'rganish o'yin orqali amalga oshirilsa ham, hayotni bilishga qaratilgan bepul o'yin faoliyatini o'rnini bosmasligi kerak. Endi ota-onalar o'z farzandlarining faoliyatini tashkil etishga harakat qilmoqdalar. Bolaning har bir bepul daqiqasini oling: bo'limlar, doiralar, rivojlanish markazlari, repetitorlik mashg'ulotlari va boshqalar. "Polianna" chiroyli filmida bosh qahramon, kichkina qiz, xolasi unga kunlik harakatlarining ro'yxatini aytib bergandan so'ng, xolasidan haqiqatan ham sodda, ammo shu bilan birga juda aniq savol berdi: "Va qachon yashayman?" Ammo bu vaziyatda muammoning uchinchi omili tug'iladi: tashqi tashkilotga qaramlik. Bolalar biror narsa qilish haqida o'ylashning keragi yo'qligini, dunyoni o'rganishni va o'rganishni talab qilmasligiga odatlanib qolishadi. Ota-onalar, o'qituvchilar, o'qituvchilar. O'qituvchilar bolalar hayotini to'liq to'ldirishga intiladilar. Va nafaqat tadbirlar, o'yinlar va rivojlanish. Ammo taassurotlar. Zamonaviy bolalarni ko'ngil ochish kerak, endi ular "xuddi shunday" quvonolmaydilar. Bola qanchalik katta bo'lsa, unga quvonch, hayrat va hayratni uyg'otish uchun ko'proq harakat qilish kerak. Va balog'at yoshiga etganida, u allaqachon hayot uchun ta'mini yo'qotgan zerikkan odamni keladi. Ta'lim, aloqa va faoliyat bilan bir qatorda, insoniyat jamiyatining paydo bo'lishidan to hozirgi kungacha bo'lgan hodisani anglatuvchi universal kategoriya. Ota-onalar har safar yangi o'ylangan subyektiv shaklda oldingi avlodlarning ijtimoiy-madaniy tajribasini yaratishda odamlarni birlashishga chaqiradilar. Ta'lim yaxlit ijtimoiy-madaniy birlashma shaklida jamiyatning mavjudligi va rivojlanishining zaruriy sharti bo'lib kelgan va shunday bo'lib qoladi. O'zgarish, qadriyatlar va ideallarning o'zgarishi davrida o'qituvchilar bolalar bilan o'quv ishlarini tashkil etishda qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar, chunki odatdagi ta'lim sxemalari "ishlamaydi". Natijada, maktabni bolaning muammolaridan ajratish, shu bilan uning ijtimoiy yolg'izligini kuchaytirish jarayonlari mavjud. Bu savolga aniq javob berishning iloji yo'q: bolalarni qanday tarbiyalash, juda ko'p omillar va hayotiy sharoitlar o'sayotgan odamning shaxsiyatining kelgusida muvaffaqiyatli rivojlanishini belgilaydigan yagona to'g'ri echimni tanlashga ta'sir qiladi. Ammo zamonaviy ta'lim strategiyasini ishlab chiqishda bir qator tashqi va ichki omillarni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi: 1. Jahon hamjamiyatining postindustriyaviy axborot jamiyatining inson qiyofasi haqidagi g'oyalari. Yangi tarbiyaning maqsadi bolalarning individual rivojlanishiga ko'maklashish, ularning ijodiy salohiyatini ochib berish, fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish, ma'naviy-axloqiy madaniyat bilan tanishtirishdir.. YuNESKOning "Ta'lim: yashirin xazina" ma'ruzasi ta'lim sifati to'g'risida yangi tushuncha beradi. Ta'limning yangi sifati to'rt asosga asoslanadi: Bilishni o'rganish - talabalar o'z bilimlarini har kuni qurishni o'z ichiga oladi ... Bajarishni o'rganish - olingan bilimlarni amalda qo'llashni anglatadi; Yashashni o'rganish - shaxsiy rivojlanish, oilangiz va jamoangiz uchun kamsitishsiz yashash qobiliyatiga qaratilgan; Bo'lishni o'rganish - har bir kishining imkoniyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. 2. Tarbiyalash muammosini hal qilish usullarini izlayotganda, insonga yangi talablar qo'yadigan mamlakatdagi ijtimoiy-madaniy vaziyatni hisobga olish kerak: harakatchan bo'lish, tanlangan vaziyatda mustaqil ravishda qaror qabul qilish, mamlakat taqdiri, uning gullab-yashnashi uchun javobgarlikni his qilish va nafaqat yashash imkoniyatiga ega bo'lish. fuqarolik jamiyatida, lekin uni ham yarating.
4. Tarbiyaga to'sqinlik qiladigan muammolar maktab va kasb-hunar ta'limi tizimida mavjud: tarbiya funktsiyasining yo'q bo'lib ketishi va har qanday turdagi o'quv yurtida o'quv jarayonini tashkil etishga ko'proq e'tibor ... 5. Internetga erkin kirish, chet elga safarlar, turli xil maktablarda ta'lim olish, ko'plab siyosiy partiyalar tomonidan o'z qarashlarini targ'ib qilish, ommaviy madaniyatning ta'siri, turli diniy oqimlarning ta'siri kabi yangi hayotiy voqelik. 6. O`zbekiston ta'limini modernizatsiya qilish jarayoni faol ravishda davom etayotganligini hisobga olish kerak, bu ta'lim tizimi va o'quv amaliyotini sezilarli darajada o'zgartiradi, yangi texnologiyalarni, darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etishning yangi shakllarini rivojlantirish zarurligini ta'kidlaydi. Bugungi kunda biz oilaning tarbiyaviy faoliyatiga jiddiy ta'sir o'tkaza olmaymiz, chunki ota-onalarni maktabdan ajratish jarayonlari mavjud. Zamonaviy ota-onalar bolalarni tarbiyalash darajasiga unchalik ahamiyat bermaydilar va ko'pincha oiladagi tarbiyaviy muammolarni hal etishni e'tiborsiz qoldiradilar, garchi tarbiya har doim ham oilaning etakchi funktsiyalaridan biri bo'lib kelgan. Bugungi kunda, o'spirinlar uyda yoki maktabda yuzaga keladigan eng oddiy muammolarni ham engib o'tolmaydilar, lekin bolalarda ham shunday bo'lib kelgan va bundan keyin ham shunday bo'ladi. Tez o'zgarishlar sharoitida yangi avlod o'z muammolariga to'g'ri, adolatli echimni topa olmaydi. Kattalar, albatta, yoshlarga tashqi dunyodagi o'zgarishlarga javob berishga vaqt ajratishlari kerak. Biroq, muammo kattalarning o'zlari bizning davrimizning barcha yangi tendentsiyalariga moslashishga vaqt topa olmaganliklari bilan bog'liq. Ilgari, bolalarda kollektivizmga, ijtimoiy ishlarga va muammolarga ishtiyoqni rivojlantirish odat edi. Bugungi kunda individuallik va natijada xudbinlik paydo bo'ldi. Barkamol shaxsni tarbiyalash uchun juda "oltin vosita" kerak, ammo uni topish juda qiyin bo'lishi mumkin. Zamonaviy maktabda o'quvchilar intilishlari kerak bo'lgan axloqiy tarbiyaning asosiy yo'nalishlari nimalardan iborat. O'qitish amaliyoti va uning tahlilidan ko'rinib turibdiki, eng ahamiyatlisi e'tiborga olinishi kerak: Boshqa odamga bo'lgan hurmat va yaxshi niyatga asoslangan gumanizm, his-tuyg'ular, harakatlar va dunyoga munosabat manbai sifatida. Javobgarlik o'z fikrlari va xatti-harakatlari uchun javob berishga, ularni yuzaga kelishi mumkin bo'lgan oqibatlar bilan bog'lashga axloqiy tayyorlik sifatida. Davlat, jamiyat, odamlar va o'z oldidagi burchlarini anglashga tayyorlik. 3.Mamlakatimizda ko`p bosqichli ta’lim loyihasi haqida. Bugungi kunda mamlakatimizda ko'p bosqichli ta'lim loyihasi shaklida taqdim etiladi. Uning dizayni oliy (yoki o'rta maxsus) ta'lim standartlariga asoslanadi. Standartlar aks etadi uchta asosiy qurilish bloki o'qituvchi: - umumiy madaniy(falsafa, mantiq. siyosatshunoslik, sotsiologiya, madaniyatshunoslik, tilshunoslik va boshqalar); - psixologik - pedagogik; - mavzu - uslubiy (mutaxassislikka kirish va boshqalar). 3. Pedagogik tizimlar, jarayonlar va vaziyatlarni loyihalash - murakkab ko'p bosqichli faoliyat. Bu ketma-ket ketma-ket ketma-ket bosqichlar sifatida amalga oshiriladi. Aslida, bu holda dizayn umumiy g'oyani aniq harakatlarning batafsil tavsifida aks ettiradi. Pedagogik jarayonning dizayni qanday ? Dizayn an'anaviy pedagogik jarayon, klassik dars quyidagicha ko'rinishi mumkin: Dars mavzusi aniq ifodalangan; Dars maqsadining aniq ta'rifi; Darsning mavzusi va maqsadiga muvofiq o'quv vazifalarini taqsimlash; Darsning samaradorligi uchun zarur bo'lgan asbob-uskunalarni aniqlash (vizualizatsiya, darsni kuzatishda ovozli ketma-ketlik va boshqalar); Darsning asosiy yo'nalishini aniqlash; Mavzu bo'yicha xulosalar; Ijodiy uy vazifasi; Darsni yakunlash - bolalardan nimani yoqtirishlarini, nimani qiziqtirganlarini, faol ishlaganlarni va hokazolarni so'rang. Yaxshi dars uchun bolalarga rahmat. Bir misolni ham ko'rib chiqaylik. darsdan tashqari ta'lim faoliyatini loyihalashtirish. Uning loyihasi quyidagicha bo'ladi: Tadbir mavzusi O'tkaziladigan joyni aniqlash, uning dizayni Kechki skript Kechqurun yakuniy bosqichi (nimani eslab qoladi). Pedagogik tizimning dizayni qanday ? Pedagogik tizimni loyihalash bir necha usul bilan amalga oshirilishi mumkin: Maktab o'quv loyihasi Maktabni rivojlantirish konsepsiyasi loyihasi Keling, ushbu variantlarning har birini qisqacha ko'rib chiqaylik.
1. O'quvchilarga va ularning ota-onalariga ularning maktabini ko'rishni xohlashlarini bilish uchun tashxis qo'yish. 2. Muloqot, tarbiya, din va millatning xususiyatlarini aniqlash uchun maktabda qaysi millat va din vakillari farzandlari o'qishlarini to'g'ri aniqlash kerak (agar katolik bolalar maktabga qatnaydigan bo'lsalar, faqat xristian Rojdestvo bayramini nishonlash noto'g'ri). 3. Bolalar va ota-onalarni qiziqtiradigan ommaviy faoliyat shakllari loyihasini ishlab chiqing. 4. Maktab ishlari bo'yicha qo'shma dastur tuzing. 5. Maktab va boshqa jamiyat, shahar yoki viloyat muassasalari o'rtasida ochiq aloqalar o'rnatish. Ta'lim mazmuni haqida tushuncha va uni shakllantirish tamoyillari Ostida ta'lim mazmuni ilmiy bilimlar, amaliy ko'nikmalar tizimini, shuningdek, o'quv jarayonida o'rganishi kerak bo'lgan falsafiy va axloqiy-estetik g'oyalarni tushunishingiz kerak, bu insoniyat taraqqiyotining belgilangan maqsadlariga muvofiq tanlangan va avlodlar avlodining ommaviy tajribasining bir qismi. uni. Ta'lim mazmunini shakllantirishning umumiy tamoyillari 1. Gumanizm, umuminsoniy qadriyatlar va inson salomatligi ustuvorligini ta'minlash, shaxsning erkin rivojlanishi. 2. Ilm, ilmiy maktabda o'qish uchun taklif qilingan ilmiy, ijtimoiy va madaniy taraqqiyotning so'nggi yutuqlari bilan namoyon bo'ladi. 3. Tarkiblar, tarkibni rejalashtirish, ko'tarilish chizig'ida rivojlantirish, bunda har bir yangi bilim avvalgisiga asoslanadi va undan kelib chiqadi. 4. TarixshunoslikBu, fan kurslarining rivojlanish tarixini maktab kurslarida takrorlash, inson amaliyoti, taniqli olimlar faoliyatining o'rganilgan muammolari bilan bog'liqligini anglatadi. 5. Tizimli, o'rganilgan bilimlarni va tizimda shakllangan ko'nikmalarni hisobga olish, barcha o'quv kurslarini qurish va maktab ta'limining butun tarkibini bir-birining tarkibiy qismi va insoniyat madaniyatining umumiy tizimiga aylantirish. 6. Hayotni bog'laydi o'rganilgan bilimlar va shakllangan ko'nikmalarning samaradorligini sinash usuli va ta'limni haqiqiy amaliyot bilan mustahkamlashning universal usuli sifatida. 7. Yoshga mosva u yoki bu bilim tizimiga ega bo'lgan talabalarning tayyorlanish darajasi. 8. Mavjudlik, o'quv rejalari va dasturlarining tuzilishi, ilmiy bilimlarni o'quv kitoblariga taqdim etish usuli, shuningdek, joriy etish tartibi va o'rganilayotgan ilmiy tushunchalar va atamalarning maqbul soni bilan belgilanadi. Maktabdagi umumiy ta'lim texnik va mehnat tayyorgarligi bilan birlashtirilib, o'quvchilarning kasbiy yo'nalishini rivojlantirishga yordam beradi. Umumiy ta'lim o'z maqsadi sifatida tabiat va jamiyat haqidagi eng muhim fanlarning asoslarini, dunyoqarashni va axloqiy-estetik madaniyatni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Texnik ta'lim talabalarni nazariy va amaliy jihatdan sanoat ishlab chiqarishining asosiy tarmoqlari bilan tanishtiradi. O'rta maktabda ta'lim mazmuniga qo'yiladigan talablar belgilanadi davlat ta'limini rivojlantirish strategiyasi. Ta'lim mazmunida ikki jihatni ko'rish mumkin - milliy va umuminsoniy. Ta'lim mazmunini aniqlashning umumiy tamoyillari: insonparvarlik, tabaqalashtirish, integratsiya, yangi axborot texnologiyalaridan keng foydalanish, ijodiy shaxsni shakllantirish, to'laqonli, ko'p qismli ta'lim jarayonining sharti va natijasi.
Qo'llab-quvvatlovchilar moddiy ta'lim J.A.ning nuqtai nazarini baham ko'ring. Komenius, unga ko'ra maktabning asosiy maqsadi ilm-fanning turli sohalarida talabalarga iloji boricha ko'proq bilim berishdir. O'rta maktab bitiruvchisi bo'lishi kerak entsiklopedik ma'lumotli. Moddiy ta'lim tarafdorlari XIX asrning ko'plab taniqli o'qituvchilari bo'lgan. Entsiklopedik model U Evropadagi eng nufuzli o'quv muassasalarida, xususan, O`zbek klassik gimnaziyalarida qabul qilindi. Shubhasiz afzalliklar bilan bir qatorda, moddiy ta'lim ham kamchiliklarga ega. Bu o'quv materiallari bilan to'lib toshgan kurslar o'rtasidagi zaif aloqadir, bu har doim ham talabalarning rivojlanishi uchun zarur emas. Bunday sharoitda o'qituvchi shoshilinch ravishda, ko'pincha fanni yuzaki o'qitishga majbur bo'ladi, o'quv dasturi faqat chiziqli asosda tuzilishi mumkin. Entsiklopediya vakillaridan farqli o'laroq, tarafdorlar didaktik rasmiyatchilik (Lokk, Pestalotszi, Kant, Xerbart) o'quvchilarning ongini rivojlantirish, tahlil qilish, sintez qilish, mantiqiy fikrlash qobiliyatlari kabi haqiqiy bilimlarni o'zlashtirishni maqsad qilib qo'ygan va buning eng yaxshi vositasi yunon va lotin tillarini o'rganish, matematikani kam baholagan. gumanitar fanlarning har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirish uchun ahamiyati. K.D. Ushinskiy rasmiy va moddiy ta'lim nazariyasini tanqid qilib, nafaqat talabalarni rivojlantirish, balki ularni bilim bilan ta'minlash va ularni amaliy faoliyatda foydalanishga o'rgatish kerakligini ta'kidladi.
Polshalik pedagogika professori K. Sosnitskiyning so'zlariga ko'ra, mashg'ulot mazmuni asosiy tizimni tashkil etuvchi tarkibiy qismlarni o'z ichiga olgan katta tuzilmalarning panjarasi shaklida tashkil etilishi kerak. Demak, nazariya nomi - strukturalizm. Bu tarkibni ortiqcha yuklamaslik va ta'lim sifatiga putur etkazmasdan o'quv materiallarining hajmini kamaytirishning yagona yo'li. O'rta maktabda tizimlilik, izchillik va tarixiylik tamoyillaridan voz kechish, mantiqiy printsip bo'yicha tuzilmalarni tashkil etish kerak. Ushbu tamoyil faqat aniq fanlarni o'rganishda qo'llaniladi. Og'zaki o'qitish usullari Ushbu usullar o'quv usullari tizimida etakchi o'rinni egallaydi, sizga katta hajmdagi ma'lumotlarni tezda etkazish, tinglovchilarga muammolar tug'diradi va ularni hal qilish yo'llarini ko'rsatadi. Og'zaki usullar quyidagilarga bo'linadi ko'rish: hikoya, tushuntirish, suhbat, munozara, ma'ruza, kitob bilan ishlash. 1. Hikoya usuli o'quv materialining mazmunini og'zaki bayon qilishni o'z ichiga oladi. Pedagogik nuqtai nazardan, hikoya quyidagicha bo'lishi kerak: - o'qitishning mafkuraviy va axloqiy yo'nalishini ta'minlash; - etarli miqdordagi yorqin va ishonchli misollar, faktlarni kiritish; - aniq taqdimot mantig'iga ega bo'lish; - hissiyotli bo'lish; - mavjud bo'lishi; - shaxsiy baholash elementlarini va o'qituvchining bayon etilgan dalillarga, voqealarga munosabatini aks ettirish. 2. ostida tushuntirish qonunlarni og'zaki talqin qilishni, o'rganilayotgan ob'ektning muhim xususiyatlarini, individual tushunchalarni, hodisalarni tushunishingiz kerak.
Ushbu usuldan foydalanish quyidagilarni talab qiladi: - muammoning aniq va aniq formulasi, muammoning mohiyati, savol; - sabab-oqibat munosabatlari, sabab va dalillar izchil oshkor etilishi; - taqqoslash, taqqoslash, o'xshashlikdan foydalanish; - yorqin misollarni jalb qilish; - taqdimotning benuqson mantig'i. 3. Suhbat - dialogik o'qitish usuli, o'qituvchi sinchkovlik bilan o'ylangan savollar tizimini qo'yib, o'quvchilarga yangi materialni tushunishga olib keladi yoki o'rgangan narsalarini o'zlashtirilishini tekshiradi. Suhbat turlari: kirish yoki kirish, suhbatlar tashkil qilish; suhbat xabarlari yoki yangi bilimlarni aniqlash va shakllantirish (evristik); sintez qilish, tizimlashtirish yoki tuzatish. Suhbat davomida savollar bitta talabaga berilishi mumkin ( individual suhbat) yoki butun sinf o'quvchilariga ( frontal suhbat). Suhbatning bir turi intervyu. Suhbatlarning muvaffaqiyati asosan qisqa, aniq va mazmunli bo'lishi kerak bo'lgan savollarni to'g'ri shakllantirishga bog'liq. 4. Asosiy maqsad o'quv munozarasi o'quv jarayonida - kognitiv qiziqishni uyg'otish, talabalarni muayyan muammo bo'yicha turli xil ilmiy nuqtai nazarlarni faol muhokama qilishga jalb qilish, ularni boshqa birovning munozarasiga va ularning pozitsiyalariga turli yondashishni tushunishga undash. Muhokamadan oldin talabalarni tarkibiy va rasmiy nuqtai nazardan puxta tayyorlash va muhokama qilinayotgan masala bo'yicha kamida ikkita qarama-qarshi fikr talab qilinadi. 5. Leksiya quyma materialni ekspozitsiyalashning monologik usuli. Ma'ruzaning afzalligi shundaki, talabalarning o'quv materialini idrok etishining to'liqligi va yaxlitligini uning mantiqiy vositachiligi va umuman mavzu bo'yicha o'zaro bog'liqlikda ta'minlashi. Maktab ma'ruzasini o'tgan materialni takrorlashda ham qo'llash mumkin ( tadqiqot leksiya). 6. Darslik, kitob bilan ishlash - Ta'limning eng muhim usuli. Bosma manbasi bilan mustaqil ishlash usullari: eslatma olish; matnni rejalashtirish; iqtibos; izoh; taqriz sertifikat tuzish; fikrlar matritsasini tuzish - turli mualliflarning asarlarida bir hil ob'ektlar, hodisalarni qiyosiy tavsiflash.
Bugungi kunda ichki ta'lim tizimini va umuman O`zbek pedagogikasining holatini tanglik sifatida tavsiflash odat tusiga kirgan va unda barcha dolzarb muammolarni yoritib berilgan. Avvalo, bu O`zbek jamiyatida ma'naviy, axloqiy va ijtimoiy qadriyat sifatida haqiqiy vatanparvarlik tuyg'usini tiklash yo'llarini izlash bilan bog'liq muammo. Vatanparvarlik tuyg'usi vatanparvarlik tuyg'usiga asoslangan, o'z xalqi bilan ma'naviy bog'liqlikka asoslanmaydi. Tarixiy tajriba shuni ko'rsatadiki, sizning xalqingizning madaniyati, ularning o'tmishi va hozirgi vaqtini bilmaslik avlodlar o'rtasidagi bog'liqlikni - zamonlarning o'zaro bog'liqligini buzilishiga olib keladi, bu insoniyat va umuman odamlarning rivojlanishiga tuzatib bo'lmaydigan zarar etkazadi. Shunga ko'ra, O`zbekistonning barcha xalqlari, hatto eng kichik xalqlarining ham milliy o'ziga xosligini qayta tiklash va rivojlantirish zarurati keskin sezilmoqda. Bu O`zbek maktabining mavjudligi, uning faoliyatiga mos keladigan ma'nosi milliy ta'limning ma'naviy an'analarini tiklash. Bizning fikrimizcha, bular zamonaviy ta'limning eng dolzarb muammolari bo'lib, ularni muvaffaqiyatli hal etishda yosh avlod va umuman millat taqdiri bog'liqdir. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Selivanova N. "Ta'lim muassasalarida ta'limning zamonaviy muammolari" g. 2012 yil 5-sonli maktabda tarbiyaviy ishlar; 2. Grishchenko V.N. Pedagogika fanlari nomzodi “Ta'lim muassasasidagi zamonaviy ta'lim amaliyoti” J. Ta'limdagi innovatsion loyihalar va dasturlar № 3, 2010 yil 3.Verbitskiy A.A. Ta'limning zamonaviy muammolari // Kasbiy ta'limning dolzarb muammolari: yondashuvlar va istiqbollar. - Voronej: CPI "Ilmiy kitob", 2011. - 3-6-betlar. 4.Kant I. Pedagogika haqida // Risolalar va xatlar. M., 1980 yil. 5.Davra suhbati "Universitet ta'lim makoni sifatida" // Pedagogika. - 2002.- № 7. - S. 52-Serikov V.V. Zamonaviy ta'lim nazariyasini yaratishga: uslubiy jihat // Zamonaviy ta'limning nazariy va uslubiy muammolari: Ilmiy maqolalar to'plami. - Volgograd, o'zgarish, 2004 yil. Internet ma’lumoti: WWW.ziyonet.uz WWW.ziyouz.net WWW.ilm.uz Google qidruv tizimi Download 201.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|