O’zbekiston sharoitida elektron tijorat platformalarini joriy

"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842

May 2022 / Volume 3 Issue 5

O’zbekiston sharoitida elektron tijorat platformalarini joriy etish tendensiyalari

Muhlisa Juma qizi Tilovova [e-mail]

Denov Tadbirkorlik va pedagogika instituti


Annotatsiya: Ushbu maqolada O’zbekiston sharoitida elektron tijorat kirib kelishi, rivojlanishi va platformalarini joriy etish tendensiyalari, hozirgi kunda jahonda elektron tijoratning jadal rivojlanishi, raqamlarda elektron tijorat haqida yoritib berilgan.
Kalit so’zlar: Elektron tijorat, tendensiya, elektron biznes, biznes modellar, koorparativ sektor, chakana sotuchisi

Trends in the introduction of e-commerce platforms in Uzbekistan

Muhlisa Juma qizi Tilovova [e-mail]

Denau Institute of Entrepreneurship and Pedagogy


Abstract: This article describes the trends in the introduction, development and introduction of e-commerce in Uzbekistan, the rapid development of e-commerce in the world today, e-commerce in numbers.
Keywords: E-commerce, trends, e-business, business models, corporate sector, retailer


Elektron tijorat (e-tijorat ,inglizcha “e-commerce)-internet orqali savdo-sotiq amaliyotlarini tashkil etishdir.
Elektron tijorat jahon miqyosida hozirgi kunda eng katta internet auksioni va do’koni eBay misol bo’la oladi.
O’zbekiston kesimida esa elektron tijoratga Vibo Maeketplace misol bo’ladi.
Elektron tijorat atamisining o’zi deyarli 1950-1960-yillarda kompyuterdan kiyin paydo bo’gan. Dastlabki dasturlardan biri bu transport chiptalariga online tarzda buyurtma berish, shuningdek reyslarni tayyorlash uchun turli xizmatlar o’rtasida ma’lumot almashishdan iborat bo’lgan.
Yuqoridagi ma’lumotlardan shunisi ma’lumki elektron tijorat aniq qilib aytganda bu ijtimoiy tarmoqlar va boshqa veb-sahifalar kabi elektron vositalar orqali

extiyojlarimizni qondiradigan mahsulot yoki xizmatlarni sotib olish va sotishdan iborat online tijorat amaliyotidir. Nartijada aniq tendentsiyasida yangi texnologiyalarni rivojlantirish va bu sizning buyuk kelajagingizga yo’naltirilgan ilk qadamlariz biri bo’lishi mumkin. Lekin har qanday raqamli biznesni boshlashdan oldin,u qaysi modelga kirishini bilishingiz kerak Siz tushunganingizdek, turli xil tabiat mavjud bo’lib, ular eng an’anaviy, an’anaviy tadbirkorlik yo’nalishlaridan eng inovatsion va o’ziga xosligi. Elektron tijoratni amalga oshirishdan oldin uni qayerda shakillantirishingizni bilishingiz kerak. Har qanday holatda ham ular bir xil boshqaruv modeliga ega bo’ladi va bunga faqat o’zingiz tanlagan biznes modelining o’ziga xos xususiyatlari ta’sir qiladi.
Elektron tijoratga quyidagilar kiradi:

• 
  Elektron malumot almashish (Electronics Date Interchange,EDI);
  
• 
  Elektron kapital harakati (Elektronic Funds Transfer, EFT;
  
• 
  Elektron savdo (inglizcha e-trade);
  
• 
  Elektron pullar (e-cash);
  
• 
  Elektron marketing 9e-marketing);
  
• 
  Elektron bank (e-banking);
  
• 
  Elektron sug’urta xizmatlari (e-insurance).
  

O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotning bosqichma-bosqich rivojlanishi natijasida elektron tijoratning roli juda katta. Hozirgi kunga kelib mamlakatimizda har bir internet foydalanuvchisi elekrton tijoratni to’liq ma’nosini bilmasada qisman elektron tijoratni nimalarda foydalanishni bilishadi. O’zbekiston Respublikasida “Elektron tijorat to’g’risida”gi qonun 2004-yil 29-apreldagi 613-II son qoninida belgilanadi va amalga oshiriladi. Elektron tijorat internet tarmog’idagi tijorat sohasiga oid faollikni aslida unda oldi-sotdini amalga oshirishni ifodalash uchun qo’llaniladi. Elektron tijorat internetdan tarmog’idan foydalanuvchilar tomonidan sotish, harid qilish, marketingdan foydalanish va servis xizmatlarini ko’rsatishni amalga oshirish imkoniyatlarini taminlaydi.
Ayni vaqtda O’zbekistonda elektron tijoratni rivojlantirishga katta etibor qaratilmoqda. O’zbekistonda davlat organlari elektron tijoratni rivojlantirishda, dunyo tajribasida keng qo’llanilgan quyidagi prinsiplarni amalga oshirmoqdalar:
* Elektron tijoratni rivojlantirishda koorparativ sektor faol rol o’ynashi kerak;

• 
  Elektron tijoratga davlat organlari tomonidan turli cheklovlar qo’yilmasligi kerak;
  
• 
  Elktron tijoratga davlat hokimiyati ushbu subyektlarini qo’llab-quvvatlash va huquq bazasini rivojlantirish maqsadida aralashishi mumkin;
  
• 
  Elektron tijoratni boshqarish chora-tadbirlarini ishlab chiqishda davlat hokimiyati internetning o’ziga xosligini hisobga olishlari lozim;
  
• 
  Elektron tijorat jarayoni ma’muriy-hududiy bo’linish va davlat chegaralariga bog’liq bo’lmagan holda, global masshtabda sodir bo’lishi lozim.
  

Hozirgi kunda davlatimizda elektron biznesni yo’lga qo’yish, uni yanada rivojlantirish, yuritish to’g’risida ko’plab qonun va qarorlar qabul qilindi. Bularga quyidagilar asosiylari sifatida keltirilgan:

• 
  Elektron raqamli imzo to’g’risidagi qonun (2003-yil)
  
• 
  Axborotlashtirish to’g’risidagi qonun (2003-yil)
  
• 
  Elektron to’lovlar to’g’risidagi qonun (2005-yil)
  
• 
  Elektron tijorat to’g’risidagi qonun (2004 va 2005 yillar)
  
• 
  Elektron hujjat aylanishi to’g’risidagi qonun (2004-yil)
  

Xalqaro axborot tarmoqlari tezligining o’zgarish tendensiyalari
IPay-bu UzExdagi birja savdolarida, www.uzbex.com global maydonchasida, hamda IPAY tizimiga qo’shilgan internet do’konlarda online to’lovlarni amalga oshirish imkonini beruvchi, O’zbekiston Respublikasi tovar hom-ashyo birjasining to’lov tizimidir.

iPAY elеktron to’lov tizimi.
Elektron tijorat sohasi hozirda butun jahonda tezlik bilan o’sib bormoqda. Kundan-kunga yangi elektron tijorat bozorlari dunyo yuzini ko’rmoqda va ular ijobiy natijalarga erishmoqda.
Keling elektron tijorat rivojlangan davlatlarni ko’rib chiqaylik. Elektron tijorat bozorlari davlatlar bo’yicha dunyodagi eng katta va har biri ajralib turadigan savdo tendentsiyasi hisoblanadi.
XITOY
Bugungi kunda bu davlat dunyodagi eng katta elektron tijorat bozori hisoblanadi. Alibaba guruhidan, Taobaba, Tmall va boshqa kompaniyalar elektron tijorat tomonidan boshqariladi. Bu davlatning yillik o’sishi 35% ni tashkil qiladi.Shu sababli Xitoy dunyodagi eng tez rivojlanayotgan elektron tijorat bozorlaridan biri hisoblanadi.
BIRLASHGAN QIROLLIK
Bu davlatning o’lchami kichik bo’lishiga qaramasdan Buyuk Britaniya elektron tijorat bozorlari o’sishiga katta hissa qo’shgan. Amazon UK, Argos va Play.com Buyuk Britaniyada eng katta elektron tijorat saytlaridan biri hisoblanadi. Yana bir ma’lumotni aytib o’tish joizki mamlakatda elekron tijorat savdosining umumiy chakana savdosining eng yuqori foizlaridan biri mavjud.
ALEMANIA
Germaniya elektron tijorat bozoro bo’yicha Buyuk Britaniyadan kiyin ikkinchi o’rinda turadi. Amazon kompaniya Buyuk britaniya kabi Germaniyada ham yaxshigina ulushga ega. EBay va Germaniyaning mahalliy online chakana sotuchisi Otto davlatning eng yirik elektron tijorat o’yinchilaridir.
AMERIKA QO’SHMA SHTATLARI
Elektron tijorat dunyosi o’n yildan ziyod vaqt mobaynida Qo’shma Shtatlar davlatini hozirgi kunga kelib dunyodagi ikkinchi eng yirik elektron tijorat bozoriga aylanishiga sabab bo’ldi. Ebay va Amazon kabi kompaniyalar elektron tijorat gigantlari rahbarligidagi mamlakatlar barcha sohalarda elektron tijoratning katta o’sishini ko’rib kelmoqda va aksariyat hollarda yangi elektron tijorat tendentsiyalari uchun inovatsiyalar uyi hisoblanmoqda.
FRANTSIYA
Odiego va C-chegirma mahalliy futbolchilar tomonidan boshqariladi.Frantsiya elektron tijorat bozori bo’yicha dunyoda oltinchi o’rinda turadi. Evropaning yirik elektron tijorat bozorlari singari, Amazon kompaniyasi ham Frantsiyaga yaxshi yutuqlarga erishishiga sabab bo’ladi, lekin mahalliy brendlar o’zlarining Amerikalik hamkasblari qatorida raqobatni davom ettirishga o’zlarida kuch topa olishdi.
Xulosa: Yuqoridagi ma’lumotlardan xulosa qilib aytganda elektron tijoratdan foydalanish har tomonlama foydali hisoblanadi. Elektron tijorat jamiyatimizning barcha sohalarida zamonaviy texnologiyalarning jadal rivojlanishi, istiqbolda
ko’zlangan yuksak maqsadlarga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir sohada internet tarmog’idan foydalanish ish samaradorligini oshiradi bunga esa elektron tijorat yaqqol misol bo’la oladi.


Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Elektron tijirat - O’zbekiston iqtisodiyotida: mavjud holat, muammolar, istiqbollar
   
2. 
   Elektron tijoratni jadal rivijlantirish chora-tadbirlari
   
3. 
   Elektron tojorat va raqamli iqtisodiyot
   
4. 
   Turli mamlakatlarda elektron tijorat muvaffaqiyatlari
   

www.openscience.uz