O‘zbekiston tarixi kafedrasi

Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq Oʻzbekiston tarixining muhim sahifalari qayta koʻrib chiqila boshlandi. “Hozir esa asosiy vazifa tarixiy tahlilni ilmiy jihatdan xolisona va halol amalga oshirishdan iboratdir”1. Shu oʻrinda, Urta Osiyo xonliklarining XVI-XX asr boshlaridagi chet davlatlar bilan munosabatlari tarixi nafaqat Oʻzbekiston tarixi, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari tarixi uchun ham muhimligini taʼkidlash lozim. Xususan, oʻzaro savdo- iqgisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlardan mintaqadagi barcha xalqlar bir xilda manfaatdordir. Bugungi kun tarix fanida Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari masalalari tarixi va tarix- shunosligi bir qadar oʻrganilganiga qaramay, tadqiqotlar butun davrni toʻliq qamrab ololmagan. Oʻzbekistonning soʻngti oʻrta asrlar tarixini oʻrganishda manbalar, ilmiy asarlar, elchilarga berilayotgan topshiriqlar, arxiv matariallari, sayyohlarning yozganlarini ilmiy isteʼmolga tortish katta ahamiyatga ega. Zero, muhim tarixiy maʼlumotlar voqea zamondoshlarining va guvohlari tomonidan yozib qoldirilgani, ularda jarayonlarga mualliflar munosabati mujassamligi ularning tarixiy manba sifatidagi qiymatini oshiradi.
Kurs ishining o‘rganish darajasi. Manbalarni qiyosiy tahlil qilish esa chet el bilan aloqalarimizning haqqoniy tarixini yoritish, xolis ilmiy xulosapar chiqarishga yordam beradi. Monografiyada tadqiq etilayotgan masalaning dolzarbligi va yangiligi shundaki, unda ilk bor Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari rus tarixshunosligi va manbalari asosida tarixshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq etilgan. Aynan oʻsha davr rus adabiyoti va manbalaridagi maʼlumotlarni qiyosiy oʻrganish xonliklarda kechgan siyosiyAfgʻoniston va Rossiya bilan savdo-iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalarni amalga oshirgan. Koʻp sonli manbalar, sayyoqlarning yozganlari, elchilik xujjatlari, elchilarning hisobotlari, statistik hisobotlar va ilmiy adabiyotlar xonliklarning tashqi munosabatlari haqida maʼlumotlar beradi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq Oʻzbekiston tarixining muhim sahifalari qayta koʻrib chiqila boshlandi. “Hozir esa asosiy vazifa tarixiy tahlilni ilmiy jihatdan xolisona va halol amalga oshirishdan iboratdir”1. Shu oʻrinda, O‘rta Osiyo xonliklarining XVI-XX asr boshlaridagi chet davlatlar bilan munosabatlari tarixi nafaqat Oʻzbekiston tarixi, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi xalqlari tarixi uchun ham muhimligini taʼkidlash lozim. Xususan, oʻzaro savdo- iqgisodiy, siyosiy va madaniy munosabatlardan mintaqadagi barcha xalqlar bir xilda manfaatdordir. Bugungi kun tarix fanida Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari masalalari tarixi va tarix- shunosligi bir qadar oʻrganilganiga qaramay, tadqiqotlar butun davrni toʻliq qamrab ololmagan. Oʻzbekistonning soʻngti oʻrta asrlar tarixini oʻrganishda manbalar, ilmiy asarlar, elchilarga berilayotgan topshiriqlar, arxiv matariallari, sayyohlarning yozganlarini ilmiy isteʼmolga tortish katta ahamiyatga ega. Zero, muhim tarixiy maʼlumotlar voqea zamondoshlarining va guvohlari tomonidan yozib qoldirilgani, ularda jarayonlarga mualliflar munosabati mujassamligi ularning tarixiy manba sifatidagi qiymatini oshiradi. Manbalarni qiyosiy tahlil qilish esa chet el bilan aloqalarimizning haqqoniy tarixini yoritish, xolis ilmiy xulosapar chiqarishga yordam beradi. Monografiyada tadqiq etilayotgan masalaning dolzarbligi va yangiligi shundaki, unda ilk bor Oʻrta Osiyo xonliklarining chet davlatlar bilan munosabatlari rus tarixshunosligi va manbalari asosida tarixshunoslik nuqtai nazaridan tadqiq etilgan. Aynan oʻsha davr rus adabiyoti va manbalaridagi maʼlumotlarni qiyosiy oʻrganish xonliklarda kechgan siyosiy ijtimoiy-iqgisodiy va madaniy jarayonlarni chet elliklarning nazari orkali yanada toʻlaroq yoritish imkonini beradi. Oʻtgan yillar mobaynida tarixchi olimlar mahalliy manbalar, rus mualliflarining asarlari, arxiv hujjatlari, mahalliy matbuot materiallarini hamda statistik xarakterdagi asarlarni alohida eʼtibor bilan oʻrgana boshladilar. B.A. Axmedov, Gʻ. Ahmadjonov, N. Abduraximova, H.N.Bobobekov, B.M. Babadjanov, X.G. Gulyamov, H. Ziyayev, D.H. Ziyayeva, A.A.Madraimov va boshqalar manbalarga ijodiy yondoshib, tadqiqotlar olib bordilar. Bu davrda yaratilgan asarlarda Oʻrta Osiyo davlatlaridagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat, iqtisodiy hayot, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar va madaniy hayot boʻyicha turkum materiallar toʻplangan.