O‘zbekiston tarixi

1916 - yil xalq qo’zg’oloni. Birinchi jahon urushi unda ishtirok etaotgan Rossia 
imperiasini tobora holdan todirmoqda edi. O’n minglab askarlar jangda qurbon bo’ldyilar. 
Talvasaga tushgan Rossia Oli Bosh qo’mondonlik shtabi harbi vazirlikdan «armia ehtiojlari 
uchun salmoqli miqdorda kuch ajratishni» zudlik byilan talab qyildi. Bu kuchni harbi vazirlik 

---

mustamlakalardan to’plashga umid bog’ladi. Natijada Rossia imperatori Nikola II 1916 - yil 25 
iunda Turkiston, Sibir va Kavkazdagi 19 oshdan 43 oshgacha bo’lgan erkaklarni front orqasidagi 
xizmatlar uchun safarbar qyilish to’g’risida farmon chiqardi. 
Turkiston general-gubernatoriga zudlik byilan farmonni amalga oshirish buuryilib, 
Sirdaro vyiloati zimmasiga 87 ming, Samarqandga 38 ming, Farg’ona zimmasiga 50 ming kishi 
uborish majburiati uklandi. O’lkada safarbar qyilinuvchyilarning ro’xatlari tuzyila boshlandi. 
Xalq bu tadbirga «mardikorlikka» olish deb nom berdi. Mahalli ma’muriat mardikorlikka 
chaqirishni bolik orttirish vositasiga alantirdi. Bolarning o’g’li pul byilan qutulib qolar, 
kambag’al oyilalar esa olg’iz o’g’yildan, boquvchisidan aryilar edi. Bu hol xalqning kuchli 
norozyiligiga olib keldi. Petrograddan ba’zi tabaqadagyilar tovon evaziga mardikorlikdan ozod 
qyilinishi mumkinligi to’g’risida qo’shimcha ko’rsatmalar etib kelganidan kein xalq norozyiligi 
qo’zg’olonga alanib bordi. 
4 iulda Xo’jand shahrida norozyilik namoishi boshlanib ketdi. Unda dehqonlar, 
mardikorlar,chorakorlar, aollar - jami 3000 dan ortiq kishi qatnashib, namoish «Mardikor 
bermamiz!» shiori ostida o’tdi. Politsia namoishni bostirishga kirishdi, ular ustiga tosh og’yildi. 
Harbi qismdan soldatlar etib kelib politsiachyilar byilan birgalikda namoishni bostirdi, ikki kishi 
o’ldi, bir kishi arador bo’ldi. Xo’jand voqeasi haqidagi xabar butun Turkistonga oyildi. 5 iulda 
Samarqand uezdining Urgut qishlog’ida g’azabga kelgan 2000 kishyilik dehqonlar volost 
boshqaruvining mahkamasi oldiga to’plandi. Mahkama xodimlari kaltaklandi. O’sha kuni 
Samarqand uezdining Siob, Mahalla, Xo’ja Ahror va Angar volostlarida ham namoishlar bo’lib 
o’tdi. 
11 iulda Toshkentda katta g’alaon boshlanib ketdi. Hunarmandlar, ishchyilar, shahar 
kambag’allari va shahar atrofidagi dehqonlar Beshog’ochdagi politsia boshqarmasi tomon o’l 
oldyilar. Bu erda qo’g’olonchyilarning katta guruhi to’plandi. Namoishchyilar «bolalarimizni 
bergandan ko’ra o’zimiz o’lganimiz axshiroq, podsho o’lib ketsin» dea madonni larzaga keltirib 
qichqirdyilar. Mahalli aholi faollaridan o’lchi Ibrohimov (ko’nchi), G’ulom Kamolov (g’isht 
teruvchi), ishchi aol Zuhrabibi Musaeva va boshqalar xalqni podshoh hukumatiga qarshi qat’i 
kurash boshlashga da’vat etdyilar. «Ur, politsiachyilarni!» degan qichqiriqlar byilan 
boshqarmaga hujum qyildyilar. Qamal va otishma boshlanganidan bir soat kein ordamga jazo 
qo’shini etib keldi. Kazak qismlari 5 kishini otib o’ldirishdi, 15 kishi arador bo’ldi.