O'zbekiston tarixi
O'zRMDA, R-2356-fond, 1-ro‘yxat, 356-ish, 172-varaq
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
O'zRMDA, R-2356-fond, 1-ro‘yxat, 356-ish, 172-varaq. 2 0‘sha manba, 7-varaq. 3 0‘zR MDA, R-2356-fond, 1-ro‘yxat, 330-ish, 43-varaq. 616 parvar olim, ulug„ alloma Hamid Sulaymonning (1912-1979) elga, yurtga baxshida faoliyati yosh avlod uchun ibrat namunasi hisoblanadi. Birgina navoiyshunoslik bobida ulug„ allomaning ko„rsatgan jasorati fikrimizga yorqin dalil bo„la oladi. Turli davrlarda ko„chirilgan devonlaming 200 dan ortiq nusxalarini birma-bir sin- chiklab o„rganish natijasida Hamid Sulaymon Navoiyning o„zbek tilida yaratgan 3132 she‟ri turli hajmdagi o„nlab devonlarga tarqalib ketganligini aniqladi. Navoiy devonlarini tasniflashda atoqli olim tekstologik tadqiqotda yangi metodni - qoiyozmalami qiyosiy o„rganish metodini qabul qildi, shoiming o„zbek tilida yaratgan lirik merosining XV-XIX asr qo„lyozma yodgorliklari asosida tuzilgan katta qiyosiy jadvalini yaratdi. Bu esa Navoiy merosini o„rganishda g„oyat muhim ilmiy-nazariy ahamiyatga molik natijalar berdi. Hamid Sulaymon mashaqqatli izlanishlar natijasida Alisher Navoiyning fanda maium boimagan «Badoyi ul-bidoya», «Navodir un-nihoya» devonlarining nusxalarini yuzaga chiqardi. Bu hoi esa «Hazoyin ul- maoniy»ning muallif redaksiyasini batamom tiklash, shoir she‟rlari xronologiyasini aniqlashda katta imkoniyatlar yaratdi. Tinib-tinchimas olimning sa‟y-harakatlari tufayli o„z milliy kutubxonalarimizda boimagan Navoiyning fors-tojik tilidagi 12 ming misradan ortiq she‟riy devoni - «Devoni Foniy» Parij milliy kutubxonasida saqlanuvchi ikki qoiyozma asosida Toshkentda chop etildi. Sharq xalqlari miniatyura san‟ati namunalarini nashr qildirishda ham alloma Hamid Sulaymonning xizmatlari cheksizdir. Uning tashabbusi bilan Moskvada nashr ettirilgan («Fan» nashriyoti orqali) «Bobumoma»ning rasmlari» 1971-yilda Leypsigda o„tkazilgan xalqaro ko„rgazmada kumush medal bilan taqdirlandi. XVI-XVII asr hind miniatyuralari tarixda eski an‟anaga ko„ra «buyuk mo„g„ullar miniatyurasi» deb kelingan. Allomaning «buyuk mo„g„ullar» termini o„miga «Boburiylar davri miniatyurasi» degan yangi terminni qoilashi jahonshumul ahamiyatga molik ish boidi va uni olim tarixan asoslab berdi. Hamid Sulaymon Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga oid ma- teriallami to„plash maqsadida jahonni kezdi, Afg„oniston, Hin- diston, Angliya, Fransiya va boshqa mamlakatlarga bordi. Bu ekspeditsiyalar natijasida kitob fondlarida saqlanayotgan 138305 jild arab, fors, o„zbek, ozarbayjon tillaridagi qoiyozmalardan 397 tasiga qisqa tavsif berilib, 41 qoiyozmaning mikrofilmi, kitobat san‟ati 617 va Sharq miniatyuralari mingdan ortiq 1 nodir namunalarining rangli slaydlari olib kelindi. Hamid Sulaymondek millatparvar alloma nima sababdan qatag'on qilindi? U Toshkentdagi kechki pedagogika institutida direktor muovini edi. Tashkilotchiligi, ishchanligi tufayli olimni fakultet dekanligiga qo„ymoqchi boiadilar. Bu lavozimda Georgiy Petrovich Vladimirov ishlar edi. Hamid Sulaymonni o„z raqibi deb bilgan Vladimirov alloma ustidan 14 varaqli ariza yozadi va uni millatchilikda «ayblab» har xil tuhmatlar yog„diradi. Bu ayblar nimalardan iborat boigan? Hamid Sulaymonning umr yoidoshi, adabiyotshunos olima Fozila Sulaymonova bergan maiumotlarga qaraganda, allomaning «o„zbek talabalariga chet el adabiyotini 1-2 kurslarda o„zbek tilida o„qitish kerak», imtihonlarda «o„zbek talabalariga savollar o„zbek tilida tuzilsa yaxshi boiarkan» degan fikrlari, «o„zbek bolalarini hamma vaqt qoilab-quvvatlaydi» degan «dalillar» uning millatchi sifatida qoralanib qamoqqa olinishiga asos boigan. 1951-yil 21-iyulda 0„zbekiston SSR Davlat Xavfsizlik ido- rasi ministri, general-leytenant Drozdeskiy tasdiqlagan Hamid Sulaymonga qo„yilgan aybnomada quyidagilami o„qiymiz: «...Su- laymonov Alimuhamedov A. bilan birgalikda oliy o„quv yurtlarining boshqaruv va taiim ishlarida o„zlariga yoqmaydigan shaxslami (xususan, millati o„zbek boimagan shaxslami) chetlashtirishning amaliy choralarini qoilab, ular o„miga o„z odamlarini qo„yishgan. ... 1947—49-yillar Sulaymonov Alimuhammedov bilan birgalikda, o„zining millatchilik qarashlariga tayangan holda, 0„zSSR Maorif vazirligining oliy o„quv yurtlarida o„zbek talabalari uchun ms va chet el adabiyoti kursidan ma‟ruzalami o„zbek tilidan ms tiliga tarjima qilib o„qish haqidagi qaroriga qarshi chiqqan» 2 . Xullas, «millatchi», «antisho„rochi» kabi to„qima ayblar yopish- tirilib alloma 25 yilga ozodlikdan mahmm etildi va Uzoq Sharqdagi Chuna degan joyga surgun qilindi. Faqat 1956-yil fevraldagina oqlandi. To„g„ri, biz ko„p hollarda asossiz qatag„on qilingan ming- minglab vatandoshlarimizni 1956-yilda oqlandilar, deb o„zimizga o„zimiz tasalli beramiz. Darhaqiqat, siyosiy ishlar bo„yicha oqla- Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|