O'zbekiston tarixi
Turdiyev Sherali. Ular Germaniyada o‘qigan edilar. - «Sharq Yulduzi»
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
Turdiyev Sherali. Ular Germaniyada o‘qigan edilar. - «Sharq Yulduzi» jumali, 1992-yil 10-son. 111-112-betlar. 453 o„qishga yuborilgan edi. 0„sha yilning kuzida Xorazm partiya Markaziy Qo„mitasi Byurosining qarori bilan men ham shu siraga tushdim, Menga, endi bizning oldimizda Ovrupo fan - texnikasini quvib yetish va o„zib ketish vazifasi turganligini aytganlaridan keyin bu yerda o„qishga rozilik bergan edim. 1922- yildan to 1924-yil boshlarigacha Berlinda boidim, keyin Darmshtatga o„qishga ketdim. Shuning uchun men o„zimizning talabalarimiz bilan kam munosabatda boidim va ko„plari bilan shaxsan tanish ham emas edim. Men o„sha vaqtlarda mazkur talabalami Turkiston talabalari jamiyati nomli hamyurtlar jamiyati birlashtirib turishini bilardim. Bu yurtdoshlik mazmunidagi ochiq tashkilot boiib, uning faoliyati davlatimizning vositachiligi bilan bogiangan edi. Keyinchalik bu uyushmani Olmoniyadagi butun Sovetlar Ittifoqi talabalari uyushmasi bilan birlashtirdilar. Bundan boshqa yana qanday talabalar uyushmasi boiganligi menga sira maium emas. 2. Meni Toshkentga kelgan vaqtlarimda allaqanday Englands nomli professor orqali josuslik ishlari olib borganlikda ayblashdilar. Bu tuhmat! Men hech qachon bunday odam bilan tanish boi- maganman. Shunday odamning borligini ham birinchi bor tergovchidan eshitdim.Me n dushmanga qanday maiumotlar berdim va u qanday amalga oshirildi? Bunday aybning tasdigi uchun birorta dalil va guvohlami ko„rsatishmadi... Menga nisbatan soxta guvohlik bergan odam bilan yuzma-yuz qilishni esa rad etishdi. Shuning o„zi menga qo„yilgan aybning yolg„on va soxtaligini ko„rsatib turibdi. 3. Meni go„yo «Guliston» va «Yorqin turmush» jumallarida ishlab turib, aksilinqilobiy millatchilik yoiini o„tkazganlikda ayb- ladilar. Bu faoliyatim nimalarda ko„ringanligini esa aytishmadi... Adabiy xodim va jumalist sifatida, ba‟zan jumallarda ayrim maqola, ocherklarim, ko'proq rus klassik adabiyotidan taijimalarim bosilardi. Ular g„oyaviy jihatdan sogiom va sovet madaniyati rivoji uchun foydali edilar. Bu ayblovlarim uchun ham birorta. dalil keltira olmadilar. 4. Menga qo„yilgan ayblarda Parijda boigan vaqtimda Mustafo Cho„qaev bilan uchrashganligim gapiriladi. Bu to„g„ri. Lekin uchrashuv tasodifiy va daqiqalik kechgan. Biz o„sha kuni Mo„ji Jahonova (Xayriniso Majidxonova boisa kerak - muall.) bilan operaga borish uchun maqsadida to'planib, mehmonxona oshxonasining xodimasiga biz uchun kechki ovqat qoldirishini 454 iltimos qilishga kirgan edik. Huddi shu vaqtda Parijda o„qib turgan Ahmad Noyim oshxonada bizni Cho„qaev bilan tanishtirdi. Biz operaga shoshib turganligimiz uchun bizni tutib turmay, chiqib ketdi. 0 „sha vaqtda biz u kishining kim ekanligini ham bilmas edik. Shuning uchun bu uchrashuv hech qanday ahamiyatga ega boimagan. Chunki men Olmoniyaga o„qishga ketgan vaqtimda endigina 17 yoshga kirgan, hali shakllanmagan va 0„rta Osiyoda aksilinqilobiy faoliyat haqida ham hech narsa bilmas edim. Nahotki, men sayohat vaqtimdagi har bir tasodifiy uchrashgan odam uchun javob berishim kerak boisa? Meni uyushgan jinoyatchilikda ayblashdi. Lekin meni ulardan ajratib, guvohlarsiz sud qilishdi. Agar menga qo„yilgan ayb zarracha haqiqat boisa, ochiq, namunali sud qilishlari kerak edi, deb o„ylayman. Bundan tashqari tergovda ham, sudlanuv vaqtimda ham buni qat'iy turib talab qilganimda menga: «Buning sizga foydasi yo„q, chunki masala oldindan tayyorlangan boiib, savollami faqat NKVD xodimlari berishadi, siz boimagan edi, deganda, guvohlar boigan edi, deyishadi, aniqlik va tushuntirib o„tirishga esa ruxsat etilmaydi», dedi. Mening: «Nega hech qanday dalilsiz, faqat tuhmat va yolg„onlarga asoslanib, sof sovet ayolini badnom qilmoqchi boiasizlar?» - degan savolimga tergovchi ochiq qilib: «Men inqilob soldatiman, mendan nimani talab qilsalar, shuni bajaraman, - dedi. - Agar siz yana o„jarlik qilaversangiz, go„dagingizni tortib olib, siz bilan boshqacha gaplashamiz» deganidan keyin, mening biror jinoyat qilganligim yoki qilmaganligimning ham hech kimga qizigi yo„qligi, umuman hamma- hammasi menga ayon boidi va so„ng ular mendan nima xohlagan boisalar hammasiga qoi qo„ydim»„. Ana shu tariqa M.Sultonmurodova o„z umrining 20-yilini «sotsializm» bunyod etgan turmalarda o„tkazdi. Qatag„on yillarida milliy kino va teatr san‟atining yorqin yulduzlari ham ko„p aziyat chekdilar. Bu borada o„zbek kinoma- tografiyasining asoschisi Nabi G„aniev, noyob ovoz egasi va buyuk san‟atkor Sa‟dulla Norxonov, Berkinboy Fayzi, Nazira Inog„omova va boshqalaming achchiq va qabohatli hayot taqdirlari yorqin misoldir. Nabi aka yaratgan barcha filmlar: «Hokimiyat kimniki?» (1929), «Yigit» (1935), «Ramazon», «Yuksalish» (1937) ta‟qib va tazyiqqa uchradi. Unga tuhmat va g„animlik toshini otganlar, Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|